کاهش ورودی آب به خلیج‌فارس تهدیدی برای جنگل حراء

به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، جنگل های حراء جزو شگفتی های طبیعت است که با هر بار پایین رفتن آب ( جزر ) این درختان چتر مانند سر از آب بیرون می آورند و دوباره با بالا رفتن آب ( مد ) چهره از خاک می پوشانند و به زیر آب می روند، سواحل جنوبی ایران به ویژه استان هرمزگان یکی از مهمترین و وسیع ترین خاستگاه و زیستگاه این درختان است به طوری که ۲۲ هزار هکتار وسعت این جنگل ها در سواحل جنوبی است که حدود ۲۰ هزار هکتار آن فقط در استان هرمزگان قرار دارد.

این درختان با ریشه های سیاه و بلند خود طوری به زمین چنگ زده اند که گویی برای نجات خود از نابودی؛ استمداد می طلبند، چون جنگل های حرا در معرض انواع آلودگی ها که زمینه نابودیشان را فراهم می کند دست به گریبان هستند ، به طوری که در چند دهه گذشته بخش زیادی از وسعت این جنگل ها را از دست دادیم، جدای از این کاهش ورودی آب شیرین به علت سد سازی ها در بالادست یکی از عوامل مهم نابودی جنگل های حراء در جنوب کشور است.

در واقع جنگل های حراء در جاهایی رشد می کنند که آب شیرین رودخانه وارد آب شور دریا می شود که در این منطقه اکوسیستم منحصربفردی ایجاد می شود که درختان حرا و چندل در آن رشد می کنند اما اکنون به علت سدسازی ها و توسعه کشاورزی در بالادست میزان ورودی آب شیرین کاهش یافته از این رو تعادل آب شور و شیرین به هم خورده است که این حراء ها را به سمت نابودی پیش می برد.

درختان حراء به طور ذاتی با شوری آب دریا سازگاری دارند و به وسیله تصفیه طبیعی که دارند آب شور را برای زیست خود به آب شیرین تبدیل می کنند، اما باید تعادلی بین آب شور و شیرین نیز برقرار باشد تا در رشد و نمو این درختان خللی ایجاد نشود که این تعادل به دلایل مختلف از قبیل سد سازی ، توسعه کشاورزی و فعالیت مزارع میگو در بالادست به هم خورده است.

کارشناسان معتقدند که البته خشکسالی دو دهه گذشته و کم بارشی نیز تا حدودی این تعادل را به هم زده و تمام این مسائل دست به دست هم داده اند و حیات این درختان ارزشمند را با خطر نابودی مواجه کرده اند. هر چند تهدیدات اصلی حیات جنگل های حراء کاهش ورودی آب شیرین به خلیج فارس و دریای عمان است اما همین کاهش هم به کم شدن بارندگی ها و خشکسالی های مداوم بر می گردد که موجب کم شدن آب ورودی می شود از طرف دیگر هم مصرف آب شیرین در بالادست بالا می رود.

چندی پیش وزارت نیرو اعلام کرده بود که در مدت کمتر از ۳۰ سال گذشته منابع آب تجدیدشونده کشور از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب به حدود ۱۰۲ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است و اگر مصرف به همین روال فعلی ادامه یابد هر سال حدود پنج میلیارد مترمکعب از آب تجدیدشونده کشور کاسته خواهد شد و این به آن معنا است که سرمایه آب کشور در ۱۰ سال آینده به نصف خواهد رسید.

همچنین وزارت نیرو اعلام کرده بود که در سال آبی ۱۳۹۹ - ۱۴۰۰ نسبت به میانگین ۵۲ سال گذشته ۳۷ درصد کاهش بارندگی داشتیم و آب در مخازن ۱۹۹ سد ملی کشور به حداقل رسیده است، حجم منابع آبی نسبت به سال گذشته حدود ۳۰ درصد کاهش یافته که این کمبود در برخی استان ها شدیدتر بود، در استان کرمانشاه که سالانه حدود ۴۸۰ میلیمتر بارش سالانه دریافت می کند امسال ۵۲ درصد کمتر دریافت کرده است، در استان گلستان در مجموع ۳۴۹ میلیمتر باران بارید که نسبت به آمار بلند مدت ۲۹ درصد کاهش داشته است، همچنین بارش در استان مرکزی نسبت به میزان بارندگی مدت مشابه سال گذشته ۴۴ درصد کاهش داشته است که بنابر اعلام سازمان هواشناسی بیشتر استان های جنوب غرب، غرب، شمال غرب، جنوب شرق و شمال شرق چنین وضعیتی داشتند.

این آمارها نشان می دهد که وضعیت منابع آبی کشور خوب نیست و نیاز به حمایت و پشتیبانی دارد، محققان معتقدند که گسترش خشکسالی به آرامی صورت می گیرد و به همین روال هم تاثیر خود را می گذارد و ممکن است اثرات آن تا سالها پس از پایان خشکسالی همچنان ادامه داشته باشد.

ایران به علت قرار گرفتن در کمربند خشک آب و هوایی جهان به طور متناوب با خشکسالی هایی با شدت و ضعف های مختلف رو به رو است که اگر این شرایط درست مدیریت نشود اثرات سوء زیادی بر جای می گذارد که در چند سال اخیر کم نبوده اند مانند فرونشست زمین، خشک شدن جنگل ها و مراتع، نابودی زیستگاه ها و به دنبال آن از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری که اگر به همین روال پیش رود بخش زیادی از مولفه های زیستی خود را که سرمایه های ملی هستند از دست می دهیم.

حال در این میان تکرار و تناوب خشکسالی های اخیر در کشور، در نیمه جنوبی کشور که دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است تاثیر بیشتری داشته و سبب وارد شدن خسارات زیادی بر تنوع زیستی از جمله جنگل های حرا شده است، تحقیقات نشان داده که میزان روان آب های شیرین ورودی به خلیج فارس تاثیر زیادی بر توسعه جنگل های حراء دارد چون موجب ایجاد تعادل میان آب شور و شیرین می شود اما با خشکسالی های اخیر و کاهش بارندگی به همان نسبت میزان روان آب ها کاهش یافته و به مرور تاثیر منفی زیادی بر اکوسیستم منحصر به فرد جنگل های مانگرو به جای گذاشته است.

در حالی جنگل های حراء را از دست می دهیم که این جنگل‌ها قادرند سالانه حدود ۶ تا ۸ تن کربن را در یک هکتار از خاک ذخیره کنند، حفاظت سواحل از گزند سیلاب‌ها و سونامی، جلوگیری از فرسایش سواحل، پشتیبانی چرخه مواد مغذی موجود در آب، زیستگاه بسیار مناسب برای رشد گیاهان و جانوران، تولید اکسیژن به علت فتوسنتز، تهیه مواد اولیه رزین و تانن، وابستگی گونه‌هایی از ماهیان و میگوها در دوره‌ای از زندگی خود به این درختان، استفاده از ژن‌های این درختان در زیست فناوری به عنوان منابع ژنتیکی، خواص طبی، کاربرد آنها در ترکیبات دارویی، زیبایی و چشم‌انداز طبیعی و جذب توریست، برخی دیگر از فواید جنگل‌های حرا است.

۱۰۷ گونه مانگرو وجود دارد که دو گونه آن به نام‌های " حراء " و " چندل " در ایران وجود دارد. پراکندگی جنگل‌های مانگرو در ایران در سه استان هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر است که در بوشهر سه منطقه " نایبند" ، " بردستان" و " مل گنزه" وجود دارد که ناییند بزرگترین جنگل حرا در بوشهر است که ۳۹۰ هکتار وسعت دارد.

محمد درویش رییس کمیته محیط‌ زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو درباره تاثیر خشکسالی و تغییر اقلیم در جنگل های حراء به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون کمترین میزان تاثیر تغییر اقلیم و خشکسالی را رویشگاه های چندل، مانگرو و حرا در جنوب کشور داشتیم و تا به امروز کمترین آسیب را از این مساله دیده است.

وی افزود: جنگل های حراء بیشترین آسیب را از کاهش ورودی آب شیرین به خلیج فارس و دریای عمان دیده اند که این امر به دلیل سد سازی های متعدد در بالادست، بارگذاری های بیش از حد توان اکولوژیک طبیعت، ایجاد دریاچه ها و پرورشگاه های میگو که کیفیت آب را از بین برده اند رخ داده است در واقع اینها مهمترین دلایلی است که داریم جنگل های را در سواحل جنوب از دست می دهیم.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع و آبخیزداری اظهار داشت: زمانی که ورودی آب شیرین کم می شود تعادل آب شور و شیرین به هم می خورد، ما جایی جنگل های حرا را داریم که آب شیرین رودخانه وارد آب شور دریا می شود که در این منطقه اکوسیستم منحصربفردی ایجاد می شود که حراء ها، چندل ها و مانگرو ها می توانند رشد کنند اما اکنون آب شیرین در خیلی جاها وارد نمی شود چون در بالادست در خیلی جاها کشاورزی،‌ صنایع آلاینده و سدسازی ها جلوی ورود آب شیرین را گرفته است که این مساله به مرور این جنگل های ارزشمند را نابود می کند.

وی درباره اینکه آیا آماری از تخریب جنگل های مانگرو وجود دارد گفت: متاسفانه آمار دقیقی از تخریب این درختان وجود ندارد اگر هم باشد من در جریان آن نیستم اما شواهد نشان می دهد که این درختان در خطر نابودی هستند.

درویش به راه حل این نابودی جنگل های مانگرو اشاره کرد و افزود: راه نجات این درختان تامین حقابه رویشگاه های جنگلی حرا و مانگرو است و تحت هیچ شرایطی و نباید به هیچ قیمتی اجازه دهیم آن حقابه به پای کشاورزی و یا صنعت هزینه شود.

رییس کمیته محیط‌ زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اظهار داشت: اگر این شرایط ادامه داشته باشد و رویشگاه های حراء را از دست بدهیم مشکلات زیادی بر محیط زیست منطقه ایجاد خواهد شد چون این رویشگاه ها مهمترین محل تخم ریزی ماهیان در خلیج فارس و دریای عمان هستند، همچنین مهمترین تصفیه کننده آب به حساب می آیند که با ادامه این روند کیفیت آب در خلیج فارس و دریای عمان نیز کاهش می یابد بر این اساس تنوع زیستی نابود می شود و سهم بزرگی از درآمد صیادی مختل می شود.

وی ادامه داد: با از بین رفتن درختان حراء همچنین پدیده تغییر اقلیم تشدید می شود، میزان شمار پرندگان کاهش می یابد،‌ دمای شب و روز افزایش می یابد و سرزمین به سمت عدم توان برای تحمل زیستمندان حرکت می کند، یعنی سرزمین به سمت بیابانی شدن پیش می رود حتی ممکن است با نابودی مانگرو ها و چندل ها، آبسنگ های مرجانی نیز از بین بروند.

درویش درباره ارتباط نابودی جنگل های حرا و آبسنگ های مرجانی گفت: درختان حراء آب را زیست پالایی و تاب آوری آب را افزایش می دهند و با این کار کیفیت اکوسیستم را بهبود می بخشند، بنابراین زمانی که درختان حراء نباشند کیفیت اکوسیستم نیز تخریب می شود و اولین قربانیان تخریب کیفیت اکوسیستم آبسنگ های مرجانی هستند که به شدت آسیب پذیر و شکننده اند، مرجان ها نیز یکی از مهمترین عوامل تولید اکسیژن و غذادهی به فیتوپلانگتون ها و تعدیل دمای مناطق آبی هستند که اگر از بین بروند چالش دیگری گریبان زیسمتدان دریایی را می گیرد.