به جای خانه سالمندان خوابگاه ساخته‌ایم
سالمندان با عمرى تلاش و تجربه به مرحله‌اى رسیده‌اند که نیازمند احترام و محبت هستند. تکریم آنها مصداق تعظیم شعائر اسلامى و موجب تحکیم ارزش‌ها و روابط اجتماعى است. یعنى درست همان‌طور که فرزندان در سطوح مختلف سنى نیازهاى روحى متفاوتى دارند و والدین و مربیان در راستاى تربیت و بارورى استعدادهاى آنها باید از شیوه‌هاى رفتارى صحیح استفاده کنند، بزرگسالان نیز نیازمند قدردانى و سپاسگزارى از زحمات گذشته خود از سوى فرزندان و حاکمیت هستد.
پیامبر اکرم(ص) در حدیثی می‌فرمایند: «مِن إجلالِ اللّه إجلالُ ذی الشَّیبهِ المُسلم» احترام به مسلمان سالخورده، احترام به خداوند است. در قرآن کریم بارها نسبت به رعایت حقوق سالمندان سفارش و تأکید فراوانی شده است به‌ویژه در مورد پدر و مادر که حق بزرگی بر گردن فرزندان خود دارند.
خداوند متعال در آیه ۲۳ سوره اسراء می‌فرمایند: «وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِیمًا» به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو، یا هر دو آنها نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو.
با توجه به آیات و روایات که توصیه فراوان بر احترام گذاشتن به والدین دارد، می‌توان این نتیجه را گرفت که رعایت حقوق و احترام نهادن به والدینی که سالخورده می‌باشند؛ باید به‌صورت مضاعف، مورد توجه فرزندان و جامعه و حتی فراتر از آن دستگاه‌های حاکمیتی واقع شود.
در همین راستا مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران در گفت‌وگو با ایکنا به مشکلات سالمندان در کشور اشاره کرد و گفت: توجه به مشکلات سالمندان نباید فقط معطوف به یک روز و یا مناسبت خاص باشد. سالمندان وقتی که بیمار می‌شوند اگر فرزند خلفی نداشته باشند نمی‌توانند پیگیر درمان خود شوند، همچنین هنگامی که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند جدی گرفته نمی‌شوند، زیرا این تفکر وجود دارد که آنها پیر هستند.
ضرورت تغییر تفکر و باورهای غلط نسبت به سالمندان
اقلیما افزود: در همین حادثه اخیر شاهد بودیم یک نوجوان ایذه‌ای به نام علی لندی به دل آتش زد و جان دو زن سالمند را نجات داد. خیلی‌ها می‌گفتند که چرا یک نوجوان باید جان خود را فدای دو زن سالمند کند. این نگاه مخالف تفکر دینی و مذهبی ماست. بسیاری از بزرگان ما توصیه فراوان بر احترام گذاشتن به سالمندان می‌کنند. امام خمینی(ره) احترام خاصی برای آیت‌الله پسندیده قائل بودند؛ هر وقت ایشان می‌خواست خدمت امام برسد امام خیلی سفارش ایشان را به حاج احمد آقا می‌کرد و موقع برگشتن، ایشان را تا دم در اتاق بدرقه می‌کردند و سفارش می‌کردند که مواظب باشید ایشان آسیب نبیند.
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران در خصوص علل بروز تنهایی سالمندان در کشور گفت: در گذشته سالمندان در خانه‌های خود و یا فرزندان زندگی می‌کردند و همراه آن احترامی برای آنان وجود داشت و هر فرد بنابر شرایطی که در گذشته حاکم بود به راحتی می‌توانست از سالمندان خود مراقبت کند، اما این مسئله امروز در لیست فراموشی‌های افراد جامعه قرار گرفته است.
افسردگی ناشی از مرگ در خانه خالی طی دوران کرونا
وی اضافه کرد: از طرف دیگر در ایام کرونایی یکی از مشکلات عاطفی که سالمندان با آن دست به گریبان هستند، ترس از مرگ به تنهایی و در خانه است. در این شرایط باید فرزندان با والدین خود صحبت کنند و با گفت‌وگو در این باره کمک کنند تا ترس سالمندان فروکش کند. سالمندانی در این مرحله موفق‌اند که به مرگ فکر نکنند و برای امروز خود برنامه‌ریزی کنند. بعضاً سالمندان می‌ترسند در خانه خود به تنهایی بمیرند و از این رو دچار اضطراب و وسواس فکری می‌شوند.
اقلیما با اشاره به احساس افسردگی ناشی از مرگ در خانه خالی در دوران کرونا، افزود: خانواده‌های پرجمعیتی که اکنون با سالمند شدن والدین و مستقل شدن فرزندان از شور و شوق آنها کاسته شده و والدینی که اکنون سالمند شده‌اند احساس تنهایی و افسردگی بیشتری می‌کنند چراکه والدین خانواده‌های پرجمعیت به‌مراتب بیشتر برای فرزندان تلاش می‌کنند و تمام انرژی خود را برای فرزندان می‌گذارند و چون انرژی زیادی گذاشته‌اند وقتی به دوران سالخوردگی می‌رسند افسردگی بر آنها غلبه می‌کند.
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران معتقد است که در ایام تنهایی کرونا تمام سالمندان باید برای تنهایی خود برنامه‌ریزی کنند. در عین حال امیدواری دادن به سالمندان، به کار بردن جملات محبت‌آمیز از جمله کارهایی است که برای کاهش احساس تنهایی سالمندان باید انجام داد.
وضعیت نامناسب اقتصادی سالمندان
استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در ادامه به مشکلات اقتصادی سالمندان اشاره کرد و گفت: زمانی که تورم افزایش پیدا می‌کند دیگر افراد نمی‌توانند هزینه‌های زندگی خود را تأمین کنند در نتیجه با غرق شدن در مشکلات به وجود آمده اقتصادی برای خود، موضوع مراقبت و نگهداری از سالمندان را به کلی فراموش می‌کنند و در نتیجه سالمندان مجبور هستند به تنهایی با چالش‌هایی که سر راهشان قرار می‌گیرد روبرو شوند.
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران افزود: سالمندان در این دوره از زندگی، هزینه‌های درمانی و بهداشتی بسیار بالایی دارند و نمی‌توانند با این مبلغ زندگی آرامی داشته باشند. از طرفی نیز سالمندانی داریم که به دلیل چرخه عمر اقتصادی معیوب در کشور نتوانسته‌اند به‌اندازه کافی در طول دوره زندگی پس‌انداز و دارایی سرمایه‌ای داشته باشند و این باعث شده بخش زیادی از سالمندان فقیر و نیازمند حمایت باشند.
اقلیما در ادامه ضمن انتقاد از نبود حمایت مالی منظم از سالمندان اظهار کرد: صندوق‌های بازنشستگی هم به نحوی دچار بحران مالی شده‌اند و کیفیت خدمات درمانی و رفاهی که ارائه می‌دهند به‌شدت پایین است. این امر نیز به‌مراتب کیفیت زندگی سالمندان را تحت تأثیر قرار داده است به‌طوری که سبب شده تعداد بسیاری از سالمندان بازنشسته نیز به سمت مشاغل غیررسمی و چندشغله بودن بروند.
وی افزود: امروز بسیاری از سالمندان بازنشسته به‌خصوص سالمندان بازنشسته جامعه کارگری و بازنشستگان مشاغل سطوح پایین صندوق بازنشستگی کشوری به دلیل وضعیت اقتصادی کنونی ناچار هستند تا همچنان در بازار کار و در مشاغل غیررسمی و سطوح پایین فعالیت کنند؛ بنابراین موضوع سالمندی با مسئله فقر در هم آمیخته شده و تعداد بسیاری از سالمندان تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند؛ نهادهای حمایتی که نمی‌توانند حمایت خاصی از سالمندان جامعه به عمل آورند.
خانه سالمندان یا محل خواب؟!
این استاد دانشگاه در ادامه ضمن انتقاد از چگونگی مراقبت از سالمندان در مراکز نگهداری از سالخوردگان گفت: متأسفانه ما چیزی به عنوان خانه سالمندان در کشور نداریم و بهتر است از عنوان کاروانسرای سالمندان برای این مکان‌ها استفاده کنیم. بسیاری از این مراکز چندین تخت را پشت سرهم بدون فاصله قرار دادند و خدمت‌رسانی نامطلوبی به سالمندان ارائه می‌کنند و بر همین اساس هیچ‌گونه امیدی به زندگی در بین افراد سالمند در این مراکز وجود ندارد.
اقلیما ادامه داد: سالمندان مستقر در خانه سالمندان فقط به انتظار نشسته‌اند تا مرگ روزی به سراغشان بیاید و از این دنیا بروند که این مسئله بسیار دردناک است و جای نگرانی بیش از حد دارد، به همین دلیل است که می‌گوییم باید نامی به غیر از خانه سالمندان برای این مکان‌ها انتخاب کرد و بهتر است بگوییم محل خواب و یا کاروانسرای سالمندان، اما در کشورهای دیگر به این شکل نیست و خانه‌های سالمندان سازوکارهای مختلفی دارد و مسئولین آن اجازه نمی‌دهند ناامیدی در بین افراد رواج یابد و به بهترین شکل مشغول خدمات‌رسانی به افراد سالمند هستند و با برنامه‌ریزی‌هایی که در این خصوص انجام داده‌اند زمینه شادی و نشاط را در بین افراد مسن ایجاد کرده‌اند و حتی گاها باعث اشتغال مستمر در بین قشر دانشجو شدند. به این ترتیب که هر دانشجویی که سالمندی را با خود به گردش برده و از او پذیرایی کند حقوق و مزایا ویژه‌ای به او تعلق می‌گیرد.
ضرورت برقراری بیمه مراقبت طولانی مدت برای سالمندان
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران در ادامه به ضرورت برقراری بیمه مراقبت طولانی مدت برای سالمندان اشاره کرد و گفت: باید در رأس سیاست‌گذاری‌های مسئولان کشور، بحث تأسیس صندوق بیمه مراقبت طولانی مدت سالمندان قرار گیرد. امروز اکثر سالمندان دچار بیماری‌های خاص هستند و در طول دوران سالمندی خود به مراقبت احتیاج دارند. یکی از کارهایی که در این زمینه در دنیا انجام می‌شود، برقراری بیمه مراقبت طولانی مدت از سالمندان است؛ یعنی هر فرد شاغلی، طی دوران اشتغال و کار که برای او بیمه رد می‌شود، از او بیمه مراقبت هم کم شود تا در دوران سالمندی شرکت‌های بیمه بتوانند به آن دسته از سالمندانی که به مراقبت احتیاج پیدا می‌کنند سرویس‌های مراقبت ارائه دهند.
وی افزود: موضوع دیگر پوشش بیمه‌ای برای خدمات درمانی و توانبخشی در منزل است. با توجه به مشکلات رفت‌وآمد سالمندان در مراجعه به مراکز درمانی، از لحاظ گوناگون برای اقتصاد کشور به‌صرفه است که سالمندان خدمات درمانی و یا بعضاً توانبخشی را در منزل دریافت کنند؛ بنابراین اینکه برای سالمندان پوشش بیمه‌های تکمیلی به وجود آید تا این بیمه‌ها سرویس‌های توانبخشی در منزل را پوشش دهند از نکات مهمی است که باید به آن توجه شود.
عدم توجه مسئولان به حل مشکلات سالمندان
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی ضمن انتقاد از عدم توجه مسئولان به حل مشکلات سالمندان گفت: با قاطعیت می‌توان گفت برنامه جامع و کامل در خصوص حل مشکلات سالمندان در کشور وجود ندارد و می‌توان گفت در اولویت‌های آخر مسئولان نیز قرار ندارد. مسئولان باید بدانند در آینده‌ای نه‌چندان دور با قشر عظیمی از سالمندان روبرو خواهیم بود که بنابر دلایل گفته شده تنها هستند و نمی‌توانند امور خود را به آسانی انجام دهند و نیازهای خود را مرتفع سازند و اگر برنامه صحیحی را برای آنان نداشته باشیم با مشکلات اساسی مواجه خواهیم شد و حتی جامعه دچار اختلال می‌شود.
اقلیما در پایان گفت: تکریم سالمندان و احترام ویژه آنان، از آموزه‌های روشن فرهنگ اسلامی است. امام علی(ع) بزرگداشت سالمندان را زمینه‌ساز احترام خود انسان می‌داند و می‌فرمایند: «به بزرگانتان احترام کنید تا کوچک‌ترها شما را محترم شمارند.» چرا مسئولان کشور به کلام امیرالمؤمنین توجه نمی‌کنند؟! اگر به فرمایشات رهبری که در تنفیذ تمامی دوره‌های ریاست جمهوری به شایسته‌سالاری و پاسخگویی تأکید داشتند، عمل می‌شد؛ امروز چنین مشکلاتی نداشتیم. اگر شایسته‌سالاری و پاسخگویی رعایت شود تمامی افراد باید پاسخگوی اعمال و رفتار خود باشند و هر فردی حاضر نخواهد بود که مسئول شود چون باید پاسخگو باشد و آن فرد بر سر جای خود نشسته و اجازه می‌دهد تا فردی که سزاوار این کار است، کار خود را انجام دهد که بر طبق این مورد بسیاری از مشکلات کشور به ویژه سالمندان حل خواهد شد.
گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده
