روزه‌داری چه تأثیری بر سیستم ایمنی و کرونا می‌گذارد؟

به گزارش «تابناک» به نقل از خبرگزاری صدا و سیما، با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، مطالب فراوانی درباره فواید و مضرات روزه‌داری برای بدن در فضای مجازی منتشر می‌شوند که شاید بیشتر آن‌ها پشتوانه علمی چندانی نداشته باشند.

در ماه رمضان امسال به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا برای عده‌ای این سؤال پیش آمده است که آیا روزه‌داری بر سلامت و سیستم ایمنی بدن انسان تأثیر دارد؟

امسال نیز ماه مبارک رمضان زیر سایه سنگین کرونا شروع شده است و ویروسی که با آن در حال مبارزه هستیم، به صورت مستقیم با سیستم ایمنی بدن ما ارتباط دارد. این جا بر پایه چند پژوهش علمی در سراسر دنیا و نظر محققان مختلف ایمنی‌شناسی، پاسخ به یک سؤال را دنبال می‌کنیم که آیا روزه‌داری در سلامت و بهبود سیستم ایمنی بدن انسان نقش دارد؟

در برخورد با COVID-۱۹ رعایت بهداشت و حمایت از سیستم ایمنی و اجرای روش‌های پیشگیرانه موثر است. آموزش کافی و تغذیه مناسب مهمترین عوامل برای حمایت از عملکرد سیستم ایمنی بدن به شمار می‌روند. کمبود امکانات، بهداشت ضعیف و بسیاری از سنت‌هایی که منجر به اجتماعات عمومی می‌شود، بسیاری از کشور‌های اسلامی را مستعد ابتلا به این ویروس خطرناک کرده است.

مصرف غذا‌های پرکالری منجر به چاقی و بیماری‌های التهابی مزمن می‌شود که به التهابات درجه پایین معروف است. در این شرایط مشاهده شده است که غلظت سایتوکاین‌های التهابی معمولاً ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌یابد.

سایتوکاین‌ها پروتئین‌هایی هستند که در سیستم ایمنی نقش پیام‌رسانی برای اجرای عملکرد‌های مختلف را دارند و ثابت شده است که در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ افزایش افسار گسیخته این مواد زمینه ساز عوارض شدید و حتی مرگ در بیماران می‌شود.

از سوی دیگر، افزایش این مواد منجر به بسیاری از بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید و بیماری‌های التهابی مانند مقاومت به انسولین، تصلب شرایین آسیب بافتی مرتبط با انواع مختلف سرطان و بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود.

با این حال، مطالعات انسانی و حیوانی نشان داده است که رژیم‌های غذایی به ویژه رژیم‌هایی که از روزه‌داری تقلید می‌کنند، بسیاری از شاخص‌های سلامتی را چه در افراد سالم و چه در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن بهبود می‌بخشند.

اگرچه نتایج ممکن است بسته به نوع الگو‌های روزه‌داری و گونه‌های مورد مطالعه کمی متفاوت باشد، همه رژیم‌های غذایی ناشتا می‌توانند منجر به یک تغییر اساسی در متابولیسم شوند و ممکن است با برخی از نتایج سلامتی مرتبط باشد.

جالب است بدانید که طی چند سال گذشته اثرات مفید برخی از انواع روزه‌داری مانند کاهش دفعات وعده‌های غذایی (رژیم‌های غذایی با تکرار وعده‌های غذایی کاهش یافته مانند روزه گرفتن یک روز در میان) محدودیت کالری مصرفی (کاهش ۱۵ تا ۴۰ درصدی کالری مصرفی روزانه) و روزه‌داری متناوب (معمولاً شامل ۲۴ ساعته روزه داری و ۲۴ ساعت دوره تغذیه آزاد) نشان داده است که باعث افزایش طول عمر، بهبود حساسیت به انسولین، کاهش استرس اکسیداتیو و کاهش التهاب و مرگ و میر ناشی از سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود.

با این حال، اثرات مهم و مفید روزه‌داری ماه رمضان بر سلامتی افراد همراه با مکانیزم‌های اصلی بهبود به شرح زیر است:

۱) باعث کاهش وزن و نگهداری آن در محدوده عادی در بین افراد دارای اضافه وزن و چاقی می‌شود.

۲) هموستاز گلوکز در افراد چاق مبتلا به دیابت نوع ۲ همراه با کاهش درصد چربی بدن و HbA ۱ c رخ می‌دهد.

۳) بقا و بهبود عملکرد قلب و تعدیل خطرات قلبی عروقی

۴) ممکن است از سلول‌های عصبی در برابر اختلالات پیری (به عنوان مثال بیماری آلزایمر و سکته مغزی) محافظت کند.

۵) روزه‌داری باعث کاهش مقاومت به انسولین در برابر محدودیت مداوم انرژی بین افراد دارای اضافه وزن، چاق و غیر دیابتی می‌شود؛ بنابر این، ممکن است نقش مهمی در محافظت در برابر سرطان‌های مرتبط با چاقی داشته باشد.

۶) کاهش ضربان قلب، انسولین، سطح گلوکز و هموسیستئین در گردش خون که افزایش آن‌ها ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد.

۷) باعث کاهش توده چربی، کلسترول تام و کلسترول LDL می‌شود.

۸) متعادل‌سازی فشار خون را سبب می‌شود.

۹) کاهش تری گلیسیرید‌های سرم، مارکر‌های استرس اکسیداتیو و التهاب

۱۰) سطح کتون خون در روزه‌داری افزایش می‌یابد.

۱۱) اثرات بر روی تعدادی از نشانگر‌های زیستی خطرناک سرطان (به عنوان مثال انسولین، سایتوکین‌ها و مولکول‌های مرتبط با التهاب لپتین و آدیپونکتین) رخ می‌دهد که تصور می‌شود تأثیر چربی و مصرف بیش از حد انرژی در رشد سرطان‌ها در انسان ایجاد می‌کند.

۱۲) کاهش فاکتور رشد شبه انسولین ۱ در افراد طبیعی و دارای اضافه وزن گزارش شده است.

در آزمایش‌های اخیر از روزه‌داری ماه رمضان در چند شرکت کننده، نتایج امیدوار کننده‌ای ارائه شده است که دلیل اصلی حرکت به جلو جهت انجام آزمایشات بالینی بزرگ‌تر در بیماران دچار طیف گسترده‌ای از اختلالات را آماده می‌کند، اما این حوزه از تحقیقات هنوز در مراحل ابتدایی است و قبل از نتیجه‌گیری قطعی نیاز به همکاری پژوهشگران مختلف و تحقیقات بیشتر دارد.

ارتباط روزه‌داری و سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن انسان، سامانه‌ای متشکل از سلول‌ها و مولکول‌ها است که در دفاع برابر عفونت‌ها نقش دارند. در بدن، دو نوع سیستم ایمنی شاخص وجود دارد:

• نوع اول، سیستم ایمنی دفاع ذاتی که در برابر پاتوژن‌های مختلف به صورت یکسان عمل می‌کند.

• نوع دوم، سیستم ایمنی دفاع اختصاصی که قادر به شناسایی اختصاصی پاتوژن‌های مختلف است، در تماس مکرر با آن‌ها تقویت می‌شود و خاطره ایمنی ایجاد می‌کند.

خاطره ایمنی ثبت ویژگی‌های یک پاتوژن است که به بدن این امکان را می‌دهد تا در صورت مواجهه با همان پاتوژن، در زمان دیگر، وقت کمتری صرف شناسایی شود و بدن با قدرت بیشتری از بافت‌ها و ارگان‌های خود در برابر آن محافظت کند.

در پاسخ ایمنی ذاتی سلول‌های فاگوسیتیک (ماکروفاژها، نوتروفیل‌ها) و سلول‌هایی که واسطه‌های التهابی ترشح می‌کنند (ائوزینوفیل‌ها، ماست سل‌ها و بازوفیل‌ها) و سلول‌های کشنده طبیعی، نقش اصلی را بازی می‌کنند.

همچنین، سایتوکین‌ها، مکمل‌ها و پروتئین‌های فاز حاد از اجزای مولکولی سیستم ایمنی ذاتی هستند، اما سلول‌های درگیر در پاسخ ایمنی اکتسابی سلول‌های B و T اختصاصی هستند که وقتی گیرنده‌های سطح آن‌ها به آنتی ژن‌ها متصل می‌شوند، تکثیر می‌یابند.

سلول‌های B آنتی بادی‌هایی را آزاد می‌کنند که میکروارگانیسم‌های خارج سلولی را هدف قرار می‌دهند. نقش سلول‌های T در ایمنی اکتسابی کمک به سلول‌های B در تولید آنتی بادی‌ها و همچنین، از بین بردن سلول‌های آلوده به ویروس و عوامل بیماری‌زای داخل سلول با فعال‌سازی ماکروفاژ‌ها است.

مطالعات بسیاری درباره تأثیر روزه‌داری ماه رمضان بر روی سیستم ایمنی انجام شده است که نشان می‌دهد روزه‌داری می‌تواند سیستم ایمنی بدن را بازیابی کند. حداقل ۳ روز ناشتایی به بدن این امکان را می‌دهد که بدن شروع به تولید گلبول‌های سفید خون جدید کند. این موضوع باعث جوان‌سازی سیستم ایمنی بدن جهت مبارزه با عفونت می‌شود.

اگرچه نشان داده شده است که با روزه‌داری طولانی‌مدت، تعداد گلبول‌های سفید خون کاهش می‌یابد، سلول‌های خونی با تغذیه مجدد دوباره بر می‌گردند.

در نتیجه، این تغییرات در بدن باعث می‌شود که سلول‌های بنیادی، سلول‌های جدید را در سیستم ایمنی بازسازی کنند. نتایج امیدوارکننده مطالعات نشان داده که سیتوکین‌های التهابی (به عنوان مثال IL-۱β، IL-۶ و TNF-α) مارکر‌های استرس اکسیداتیو و پروتئین واکنش‌پذیر C (CRP) ممکن است با رژیم‌های شبه روزه‌داری کاهش یابند.

روزه‌داری و ویروس کرونا

تصمیم نهایی درباره روزه‌داری ماه رمضان در این شرایط باید از سوی هر شخص و بر اساس توصیه پزشکان مسئول گرفته شود. مراجع دینی همیشه اظهار داشته‌اند که اگر شخصی در زمینه سلامتی مشکل دارد، بهتر است (باید) از روزه‌داری خودداری کند. این‌جا چند پیشنهاد برای افرادی که مشتاق روزه گرفتن تحت شرایط همه‌گیری COVID-۱۹ هستند، وجود دارند:

• پایبندی به توصیه‌های بهداشتی شامل شستن مکرر دست، حفظ فاصله حداقل یک متر از دیگران و ماسک گذاشتن.

• هنگام روزه‌داری از قرار گرفتن در فضای عمومی شلوغ مانند اتوبوس، مترو و غیره، خودداری کنید.

• هنگام روزه‌داری، استراحت بیشتری داشته باشید.

• از رفتن به مکان‌های مذهبی، جهت دعا و نیایش، خودداری کنید.

ثابت شده است که حمایت از عملکرد سیستم ایمنی بدن و تقویت مقاومت فردی، جهت مبارزه با COVID-۱۹ ضروری بوده و مهم‌ترین راه‌های تقویت ایمنی شخصی، جلوگیری از مصرف بیش از حد کالری و همچنین، انجام برنامه ورزشی مناسب است.

ترجمه و تألیف: پوریا غیاثی، ایمونولوژیست (ایمنی‌شناس) دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی