سربازی اختیاری یا اجباری؟

ماده چهار این قانون می‌گوید، خدمت وظیفه عمومی ۳۰ سال است و مراحل آن برای همه مشمولان به این شرح است که خدمت دوره ضرورت ۲۴ ماه است و در صورتی که مشمولان مازاد یا کمتر از تعداد مورد نیاز باشد ستاد کل با کسب اجازه از فرماندهی کل آن را به کمتر یا بیشتر از مدت دوره ضرورت تغییر می‌دهد. دوره احتیاط هشت سال؛ دوره ذخیره اول ۱۰ سال و دوره ذخیره دوم ۱۰ سال است.

براساس ماده ۵ قانون نظام وظیفه عمومی، همه مشمولان قادر به خدمت و بلامانع، به خدمت دوره ضرورت اعزام می‌شوند و پس از فراگرفتن آموزش‌های نظامی لازم در ابتدای خدمت، بقیه خدمت دوره ضرورت را انجام می‌دهند، تعیین ترتیب تقدم و سهمیه بندی مشمولان وظیفه بین هر یک از نیرو‌های مسلح، توسط ستاد کل با تصویب فرماندهی کل صورت می‌گیرد.

در گذشته مدت خدمت برای مناطق عادی و نظامی ۲۱ ماه بود و برای سربازان امریه در ارگان‌های غیر نظامی ۲۴ ماه و بر اساس تبصره یک این ماده قانونی، نحوه تامین سهمیه هر یک از نیرو‌های مسلح از مشمولان هر دوره، به وسیله کمیسیونی انجام می‌شود که از نمایندگان نیرو‌های ذکر شده، به ریاست رئیس سازمان تشکیل می‌شود.

این در حالیست که اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیرو‌های مسلح در اطلاعیه‌ای، متناسب‌سازی مدت خدمت دوره ضرورت در مناطق گوناگون خدمتی برای کارکنان وظیفه بومی و غیر بومی را با رویکرد کاهش خدمت در مناطق امنیتی درگیر و عملیاتی و افزایش خدمات در مناطق عادی و برخوردار به این شرح اعلام کرد که مدت خدمت کارکنان وظیفه غیربومی در مناطق امنیتی درگیر و جزایر طرح نازعات به مدت ۱۷ ماه، مناطق عملیاتی و امنیتی غیردرگیر، محروم و بد آب و هوا، مرزی و سایر جزایر خلیج‌فارس ۱۸ ماه و مناطق عادی ۲۱ ماه، مدت خدمت کارکنان وظیفه بومی در مناطق امنیتی درگیر و جزایر طرح نازعات به مدت ۱۷ ماه، در مناطق عملیاتی و امنیتی غیردرگیر، محروم و بد آب و هوا، مرزی و سایر جزایر خلیج‌فارس ۲۱ ماه و در مناطق عادی ۲۴ ماه خواهد بود.

همچنین مدت خدمت کارکنان وظیفه بومی و غیربومی شاغل در یگان‌های حفاظت دستگاه‌های دولتی از جمله سازمان زندان‌ها، وزارت اطلاعات، قوه‌قضائیه، انرژی اتمی، سازمان شیلات نیز به تناسب منطقه‌ای که در آن خدمت می‌کنند، همانند کارکنان وظیفه نیرو‌های مسلح خواهد بود.

مدت خدمت برای مشمولان امریه‌دار که در دستگاه‌های دولتی و غیردولتی خدمت می‌کنند، همچنان ۲۴ ماه خواهد بود.

براساس مقررات ابلاغی، همه کارکنان وظیفه‌ای که فاصله شهر یا روستای محل سکونت تا محل خدمت آن‌ها بیش از ۵۰ کیلومتر باشد، غیر بومی و کمتر از ۵۰ کیلومتر بومی محسوب می‌شوند.

این مقررات برای مشمولان وظیفه‌ای اعزامی از یکم آذر ۹۹ به بعد اجرا می‌شود و مدت خدمت همه کارکنان وظیفه حین خدمت و همه مشمولان وظیفه‌ای که در آبان سال ۹۹ به خدمت اعزام شوند، در شمول مقررات قبلی خواهند بود.

براساس تبصره دو قانون نظام وظیفه عمومی، سپاه می‌تواند مشمولان مورد نیاز خود را در هر دوره طبق ضوابط خاص پذیرش سپاه، از بین بسیجیان دارای برگه اعزام به خدمت به میزان سهمیه‌ای که ستاد کل تعیین می‌کند، انتخاب و در سیستم جامع ثبت کرده و این مشمولان برای انجام خدمت وظیفه عمومی در اختیار سپاه قرار می‌گیرند و براساس تبصره سه این قانون نیرو‌های مسلح می‌توانند مشمولان متخصص مورد نیاز خود را در سطح کارشناس و بالاتر به میزان سهمیه‌ای که ستاد کل تعیین می‌کند به عنوان مشمول خاص از ستاد کل درخواست کند.

براساس ماده ۱۱ این قانون، در زمان جنگ و بسیج همگانی در صورت لزوم کسانی که به علتی در زمان صلح از معافیت خدمت دوره ضرورت استفاده کرده‌اند، نیز به خدمت احضار و از حقوق مشمولان دوره احتیاط هم طبقه خود استفاده خواهند کرد.

براساس ماده ۶۶ قانون نظام وظیفه عمومی، نیرو‌های مسلح موظفند در اجراء اصل یک صد و چهل و هفتم (۱۴۷) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تعدادی از کارکنان وظیفه خود را بنا به درخواست دولت برای امور امدادی، تولیدی، جهاد کشاورزی، آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی، بهداشتی و درمانی مشروط بر این که به آمادگی رزمی نیرو‌های مسلح آسیبی وارد نیاید در اختیار دولت قرار دهد و دولت می‌تواند از خدمات کارکنان وظیفه به دو صورت عنوان کارکنان وظیفه برای انجام خدمت دوره ضرورت یا به عنوان استخدام تعهد خدمتی استفاده کند.

آیین نامه اجرایی قانون نظام وظیفه چه می‌گوید؟

براساس ماده سه آیین نامه اجرایی قانون نظام وظیفه هر مرد ایرانی از اول ماهی که طی آن ماه به سن ۱۸ سال تمام می‌رسد تا پایان سن ۵۰ سالگی مشمول مقررات خدمت وظیفه عمومی است. در مواقع ضرورت و بسیج همگانی ممکن است سن مشمولیت موضوع این ماده تا ۶۰ سالگی نیز افزایش یابد.

براساس ماده ۱۱ آیین نامه اجرایی، مشمولانی که به سن ۱۸ سال تمام می‌رسند پس از انتشار آگهی احضار موظفند ظرف ۶ماه خود را برای رسیدگی به وضع مشمولیت یا اعزام به خدمت، به مراکزی که از سوی سازمان تعیین می‌شود، معرفی کنند همچنین براساس ماده ۱۲ آیین نامه، اختصاص مشمولان به نیرو‌های مسلح در هر دوره اعزام از سوی سازمان و برابر ترتیب تقدم و سهمیه تعیین شده از سوی ستاد کل صورت می‌گیرد.

براساس ماده ۱۳ آیین نامه، سپاه موظف است فهرست اسامی مشمولان انتخاب شده از بین بسیجیان دارای برگ آماده به خدمت را که مطابق سهمیه تعیین شده از سوی ستاد کل در هر دوره جذب می‌شوند به ترتیبی که سازمان مشخص می‌کند، حداقل یک ماه قبل از تاریخ اعزام به سازمان اعلام کرده و براساس ماده ۱۴ آیین نامه سازمان موظف است مشمولان اختصاص یافته به هر یک از نیرو‌های مسلح را به مراکز آموزش تعیین شده اعزام کند.

پیشنهاد جدید مجلس برای حذف سربازی اجباری

به تازگی برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی مساله حذف خدمت اجباری را مطرح کرده اند که این موضوع مورد استقبال برخی مسئولان و همچنین نارضایتی برخی دیگر قرار گرفته است.

امان الله حسین پور نماینده مردم اسفراین و عضو مجمع نمایندگان استان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی در حالی به اسلامی نبودن سربازی اجباری اشاره می‌کند که در توئیتی نوشته است: ببینید دوستان. مسأله ساده است. یک نفر سرباز خوبی می‌شود، یک نفر معلم خوبی، یک نفر آشپز خوبی، یک نفر پزشک خوبی، یک نفر دانشمند خوبی، یک نفر سیاستمدار خوبی و ...
هرکدام هم در حوزه‌ی خود خدمتگزار مردم و کشورشان هستند، سربازی اجباری اسلامی نیست.

ولی اسماعیلی نماینده مردم گرمی در مجلس و نائب رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز در توئیتی نوشت: قانون سربازی اجباری به دغدغه بزرگی برای اشتغال و تشکیل زندگی نسل جوان تبدیل شده است. استخدام نیرو‌های متخصص نظامی به نفع امنیت و اقتدار کشور است؛ باید فاصله دانشگاه تا بازار کار را کوتاه کنیم.

حسن شجاعی علی آبادی نماینده مردم ابهر، خرمدره و سلطانیه و نائب رئیس کمیسیون اصل نود در مجلس شورای اسلامی در توئیتی نوشت: برآورده کردن نیاز‌های دست چندم نیرو‌های مسلح با سربازی اجباری با صرف دو سال از بهار عمر جوانان، مصداق اسراف در عمر و موجب آسیب‌های فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی است. حذف سربازی اجباری به پشتیبانی و مانع‌زایی از تولید نیز می‌انجامد.

نیرو‌های مسلح علت مخالفت خود با سربازی اختیاری را اعلام کند

ابوالفضل ابوترابی عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس شورای اسلامی در این زمینه گفته است، طرح اجباری شدن سربازی از دوران رضاخان تغییری نداشته بی شک کشور به سمت توسعه یافتگی پیش می‌رود برای رسیدن به این توسعه یافتگی نیازمند تعیین و تبیین طرح‌ها و قوانین جدید متناسب با تغییر جامعه هستیم.

وی افزود: سربازی یکی از دغدغه‌های اصلی جوانان و خانواده‌ها بوده که با افزایش مشکلات اقتصادی این دغدغه دو چندان شده است؛ با توجه به اینکه هر گونه تغییری در روند سربازی تعداد وسیعی از جامعه را در بر می‌گیرد بر همین اساس نیازمند اصلاح قوانین اعزام مشمولان هستیم.

عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس شورای اسلامی به بررسی تغییر قانون اجباری بودن سربازی از مدت‌ها پیش در مجلس اشاره کرد و گفت: براساس این طرح هر مشمولی که بیش از ۲۸ سال دارد، به شرط اینکه تا ۵۰ سالگی، ۵۰ درصد بیش از مشمولان سربازی‌رفته مالیات بپردازد، می‌تواند دوره خدمت وظیفه عمومی را سپری نکند و در عین حال از خدمات اجتماعی که به کارت پایان خدمت ربط دارد و به دارندگان کارت پایان خدمت تعلق می‌گیرد، بهره‌مند شود.

نماینده مردم نجف آباد، تیران و کرون در مجلس یازدهم گفته است، اجرایی شدن این طرح فقط به اختیاری بودن سربازی ختم نمی‌شود؛ این موضوع مسائل متعددی دیگری از جمله نیاز نیرو‌های مسلح به نیروی انسانی و افزایش دوران خدمت از دو سال به پنج سال البته به صورت هدفمند را شامل می‌شود. افزایش ۹۰ درصدی حقوق سربازان موضوع دیگری است که در این طرح مورد توجه قرار می‌گیرد و حتی کسانی که به هر دلیل نمی‌توانند به سربازی اعزام شوند با پرداخت مبلغی از سربازی معاف شده و خدمات دریافت کنند.

ابوترابی افزود: نیرو‌های مسلح تاکنون استقبال خوبی از اجرایی شدن این طرح نداشته و متاسفانه علت مخالفت خود را تا این لحظه عنوان نکرده‌اند؛ مجلس یازدهم آماده پذیرای هر گونه نظر و پیشنهادی از طرف نیرو‌های مسلح برای تغییر قانون اجباری بودن سربازی است.

تجدیدنظر در مدل خدمت سربازی نیازمند بررسی بیشتری است

سردار موسی کمالی مشاور عالی قرارگاه مرکزی مهارت‌آموزی سربازان نیرو‌های مسلح که سابقه طولانی در مدیریت اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیرو‌های مسلح دارد در این زمینه می‌گوید: موضوع تجدیدنظر در مدل خدمت سربازی، یک بحث پیچیده نظامی است و باید فرماندهان عالی‌رتبه نیرو‌های مسلح و استراتژیست‌های نظامی در این موضوع نظر بدهند. همچنین این بحث‌ها باید در جلسات تخصصی با حضور مسئولان دفاعی و امنیتی کشور مطرح شود نه در توییتر و با اطلاعات و آمار ضعیف و اشتباه. از سوی دیگر آمار سه میلیون مشمول غایب، به‌طور ناگهانی پدید نیامده و برای غایبان یک سال و دو سال و حتی ۱۰ سال اخیر نیست. این میزان مربوط به تعداد غایبینی است که متولد سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۲ هستند؛ یعنی سه میلیون مشمول غایب طی حدود ۲۶ سال؛ بنابراین آمار سه میلیون غایب، به‌طور دفعی و در یک بازه زمانی کوتاه پدید نیامده است، لذا آمار میلیونی غایبان، پدیده جدیدی نیست.

وی ادامه می‌دهد: همیشه چه در دوران طاغوت، چه دوران دفاع‌مقدس و بعد از آن، پدیده غایبین وجود داشته است. هم اکنون تعداد غایبین حدود دو میلیون و ۹۰۰ هزار نفر است و حتی امسال نیز ممکن است افزایش یابد، با توجه به تجربه‌ای که در اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیرو‌های مسلح دارم، روند صعودی شدن تعداد غایبین اتفاق تعجب‌برانگیزی نیست، چون در گذشته هم وجود داشته است. ضمن اینکه مواردی نظیر کاهش استخدام در مراکز دولتی باعث شده است اثرگذاری محدودیت‌هایی نظیر منع استخدام مشمولان غایب در مراکز دولتی، کم‌اثر شوند. همچنین مصوبات مجلس شورای اسلامی در زمینه حذف برخی محدودیت‌ها برای غایبین، نظیر برداشته شدن محدودیت اخذ گواهینامه یا محدودیت ثبت اموال نیز در افزایش آمار غایبین اثرگذار بوده است. حتی وعده‌هایی که در مورد حذف سربازی داده می‌شود نیز تأثیر زیادی در افزایش غیبت دارد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به بحث داوطلبانه شدن خدمت سربازی اشاره کرده و می‌گوید: یک سری بحث‌های عامه‌پسند در فضای مجازی انجام می‌شود. نمی‌توان در این حوزه، عامیانه نظر داد. اینکه از سوی برخی جوانان در فضای مجازی این جو ساخته شود که دیگر دوران سربازی وظیفه‌ای به‌سر رسیده است و جوانانی هم که با این جو روبه‌رو می‌شوند، خوش‌شان بیاید و آفرین و بارک‌الله بگویند، نمی‌تواند گامی جدی برای بهینه کردن دوران خدمت باشد.
وی ادامه داد: بحث درباره طراحی مدل جدید خدمت وظیفه عمومی، شباهت‌هایی با موضوع حذف کنکور دارد. همانطور که برگزاری یا حذف کنکور، هر کدام دارای مزایا و معایبی است؛ باقی ماندن خدمت دوره ضرورت به شیوه فعلی یا داوطلبانه شدن آن نیز هر کدام مزایا و معایبی دارد. سربازی و داوطلبانه شدن سربازی اگر بخواهد تثبیت و اجرا شود و منابع آن تامین شود، مانند حذف کنکور سال‌ها طول می‌کشد و اتفاقی نیست که بتواند با یک تصمیم در عرض چندماه یا چند سال عملیاتی شود؛ ضمن اینکه تصمیم‌گیری درباره سربازی که به مسائل دفاعی و امنیتی ربط دارد، موضوع مهم‌تری از کنکور هم محسوب می‌شود و نیازمند تصمیم‌گیری در سطوح عالی دفاعی و نظامی است.

خدمت وظیفه در زمان جنگ و صلح در صف اول نیاز‌های کشور قرار دارد

سردار تقی مهری رئیس سازمان وظیفه عمومی ناجا در این زمینه به فرمایشات فرمانده معظم کل قوا که فرمودند «خدمت وظیفه عمومی خدمت واقعا مقدسی است که در زمان جنگ و صلح در صف اول نیاز‌های کشور قراردارد» اشاره کرده و می‌گوید: خدمت مقدس سربازی در کشور ما علاوه بر اینکه رعایت مسئله قانون است، مقوله‌ای ارزشی است و خدمت در این لباس مقدس مثل قرآن خواندن و جهاد فی سبیل الله است. امنیت برای همه ملت‌ها از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است و ظرف هر کار اقتصادی و اجتماعی، امنیت است و نقش سربازان در نیرو‌های مسلح بی بدلیل است وحداقل نیمی از نقش دفاعی - امنیتی نیرو‌های مسلح از بدوانقلاب توسط سربازان تامین شده است.

وی ادامه می‌دهد: در سال‌های گذشته اقدامات مهمی درخصوص ارتقاء مهارت سربازان از سوی نیرو‌های مسلح و با مشارکت سازمان‌ها انجام شده و سربازانی که در دوره‌های مهارت آموزی شرکت کنند، پس از قبولی در آزمون‌های مربوطه، گواهینامه‌ای از سوی سازمان فنی و حرفه‌ای برای آن‌ها صادر می‌شود که اعتبار بین المللی دارد، همچنین برای این دسته از افراد بعد از اتمام خدمت سربازی، تسهیلات شغلی و بانکی در نظر گرفته شده است.

رئیس سازمان نظام وظیفه عمومی نیروی انتظامی می‌گوید: خدمت سربازی خدمتی است که در جنگ و صلح در سطح نیاز‌های اول کشور به شمار می‌رود و امنیت رکن اصلی جامعه است. بر این اساس خانواده‌ها فرزندان خود را برای انجام خدمت مقدس سربازی تشویق کنند چرا که از جمله مزیت‌هایی که دوران خدمت سربازی دارد، کسب مهارت‌های زندگی دسته جمعی، شیوه زندگی دسته جمعی و حضور در عرصه دفاع کشور است که توان دفاعی کشور را ارتقا می‌دهد از سوی دیگر خدمت سربازی وظیفه ملی، دینی و کشوری است که باید تعهد داشته باشیم این امنیت را برقرار کنیم. بر این اساس مردان جامعه باید دو سال از عمرشان را به امنیت کشور اختصاص دهند.

مهری می‌گوید: واقعیت این است که امنیت کشور در عرصه دفاعی، نظامی، امنیتی و انتظامی به عهده جوانان و همین سربازان است و قطعا گذران دوران خدمت سربازی به قانون پذیری جوانان کمک می‌کند و از مزایای بسیار مهم این دوره تقویت و ارتقای حس ایثارگری در جوانان است.

رئیس سازمان نظام وظیفه عمومی نیروی انتظامی ادامه می‌دهد: بر اساس کار تحقیقاتی انجام شده به این نتیجه رسیدم افرادی که به خدمت سربازی رفته اند در محیط کار در بهره وری، نظم پذیری، قانون پذیری، سرعت در کار و اجرای به موقع وظایف سازمانی بیشتر از کسانی که به سربازی نرفته اند، موفق بوده اند. به همین دلیل دوران خدمت سربازی تمرین صبر، بردباری، قانون گرایی و زندگی اجتماعی است و علاوه بر این در آموزه‌های دینی ما به بحث جهاد اشاره شده که یکی از ارزش‌های مهم تفکرات اسلامی است. یک سرباز مجاهد فی سبیل الله است و به وظیفه دینی خود غیر از وظیفه قانونی اش عمل می‌کند.

طرح موضوع حذف اجباری بودن خدمت سربازی یک پیشنهاد از سوی مجلس شورای اسلامی است و بررسی و اجرای آن نیازمند به برگزاری جلسات مختلف کارشناسی دارد تا به پختگی رسیده و قابلیت اجرایی پیدا کند این در حالیست که جوانان دغدغه اشتغال و ازدواج را دارند و در شرایط اقتصادی و اجتماعی کنونی، سربازی باری بر دوش آن‌ها خواهد بود و از سوی دیگر به گفته برخی از کارشناسان گذراندن این دوره آن‌ها را برای ورود به عرصه اجتماعی و کار فراهم می‌کند، باید دید این پیشنهاد تا به کجا پیش خواهد رفت.