منشور راهبردی انتقال فرهنگ دفاع مقدس با نگاه نو

مقدمه

فرهنگ دفاع مقدس، به‌عنوان یکی از ژرف‌ترین میراث‌های معنوی و تاریخی ملت ایران، نیازمند بازتعریف راهبردی در شیوه‌های انتقال و روایت‌گری است. به همین سبب، در جهان پرتحول امروز و در عصر تحولات رسانه‌ای، تغییر نسل‌ها و پیچیدگی‌های اجتماعی، انتقال فرهنگ دفاع مقدس نیازمند نگاهی نو، چندصدایی و متناسب با زیست‌جهان نسل‌های جدید است. 
این منشور تلاشی است برای بازتعریف مسیر‌های روایت‌گری، توانمندسازی حاملان تجربه، و ایجاد ائتلافی فرهنگی فراتر از ساختار‌های رسمی، تا این میراث معنوی در بستر جامعه جاری و زنده بماند. 

در این مسیر، دو استعاره‌ی بنیادین به‌عنوان چارچوب تحلیلی منشور نباید مورد غفلت واقع شوند:"نیروی مخرب" به‌مثابه باد مخالف حافظه: نیرو‌هایی که با تکرار کلیشه‌ای، حذف تنوع، انحصار روایت و بی‌توجهی به زبان نسل جدید، حافظه‌ی فرهنگی را از حرکت بازمی‌دارند. این باد مخالف، روایت‌ها را به شیء موزه‌ای بدل می‌کند؛ بی‌جان، بی‌اثر و بی‌ارتباط با اکنون.

"نیروی احیاگر" به‌مثابه نسیم جان‌بخش روایت: نیرو‌هایی که با روایت‌گری چندصدایی، گفت‌وگوی بین‌نسلی، بازآفرینی هنری و پیوند با مسائل معاصر، حافظه را زنده، پویا و قابل انتقال می‌سازند. این نسیم، فرهنگ را نه‌تنها حفظ، بلکه بازسازی و بازآفرینی می‌کند.

منشور راهبردی حاضر، در واقع تلاشی است برای عبور از نیرو‌های فرساینده و تقویت نیرو‌های احیاگر در روایت‌گری فرهنگی دفاع مقدس. ده اصل راهبردی منشور، هر یک به‌نوعی در خدمت این گذار مفهومی‌اند.

منشور حاضر، چارچوبی برای پویاسازی، مردمی‌سازی، و جهانی‌سازی فرهنگ دفاع مقدس و انتقال آن به نسل‌های بعد ارائه می‌دهد. اصولی که می‌توانند مبنای سیاست‌گذاری فرهنگی، تولید محتوا، و مشارکت اجتماعی در سطح ملی و فراملی قرار گیرند:

۱. اصل راهبردی پذیرش تکثر روایت‌ها و خوانش‌های فرهنگی

فرهنگ دفاع مقدس باید از قالب‌های تک‌صدایی خارج شود و امکان بیان روایت‌های مختلف از زبان‌های گوناگون فراهم گردد؛ این تنوع باعث پویایی و ارتباط بهتر با نسل‌های جدید می‌شود.لذا، هدف راهبردی پذیرش تکثر روایت‌ها و خوانش‌های فرهنگی، گشودن فضای روایت‌گری متنوع و جلوگیری از انحصار در روایت رسمی است.

۲. اصل راهبردی ائتلاف فرهنگی فرابخشی و فرانهادی

انتقال فرهنگ دفاع مقدس نیازمند مشارکت گسترده نهاد‌های متنوع است؛ از مراکز آموزشی تا رسانه‌ها و گروه‌های مردمی، تا این فرهنگ در بستر جامعه جاری شود. لذا، هدف راهبردی ائتلاف فرهنگی فرابخشی و فرانهادی، هم‌افزایی میان نهاد‌های رسمی، مردمی، هنری و رسانه‌ای برای انتقال فرهنگ می‌باشد.

۳.  اصل راهبردی توانمندسازی راویان، هنرمندان و حاملان تجربه زیسته

افرادی که تجربه مستقیم از دفاع مقدس دارند باید آموزش ببینند، حمایت شوند و ابزار روایت‌گری در اختیار داشته باشند تا بتوانند فرهنگ را به‌صورت زنده و مؤثر منتقل کنند. به این ترتیب، هدف راهبردیتوانمندسازی راویان، هنرمندان و حاملان تجربه زیسته، تقویت ظرفیت روایت‌گران واقعی برای انتقال تجربه‌های اصیل خواهد بود.

۴. اصل راهبردی چندصدایی، هماهنگ و منعطف در روایت‌گری فرهنگی

تنوع روایت‌ها باید در قالبی هدفمند و هماهنگ هدایت شود تا هم آزادی بیان حفظ شود و هم انسجام فرهنگی شکل گیرد؛ این اصل به تعامل با نسل جدید کمک می‌کند. براین أساس، هدف راهبردی چندصدایی، هماهنگ و منعطف در روایت‌گری فرهنگی، ایجاد فضای رقابتی سالم و هم‌افزا در تولید روایت‌ها است.

۵.  اصل راهبردی بازآفرینی حافظه جمعی با زبان هنر و رسانه‌های نوین

هنر و رسانه‌های دیجیتال می‌توانند خاطرات و ارزش‌های دفاع مقدس را به زبان نسل جدید بازآفرینی کنند؛ از سینما و موسیقی تا پادکست و بازی‌های رایانه‌ای. بدین جهت، هدف راهبردی بازآفرینی حافظه جمعی با زبان هنر و رسانه‌های نوین، تبدیل خاطرات دفاع مقدس به تجربه‌های قابل لمس برای نسل امروز می‌باشد.

۶.  اصل راهبردی گفت‌وگوی بین‌نسلی و بین‌فرهنگی برای انتقال تجربه‌های تاریخی

ارتباط میان نسل‌های جنگ‌دیده و نسل‌های جدید باید تقویت شود، و این گفت‌و‌گو از مرز‌های ملی فراتر رود تا ارزش‌های انسانی دفاع مقدس در سطح جهانی شنیده شوند. بنابراین، هدف راهبردی گفت‌وگوی بین‌نسلی و بین‌فرهنگی برای انتقال تجربه‌های تاریخی، پیوند نسل‌ها و ملت‌ها از طریق روایت‌گری فرهنگی است.

۷. اصل راهبردی طراحی روایت‌های تطبیقی با مسائل روز جامعه

مفاهیم دفاع مقدس باید با مسائل اجتماعی امروز مانند مسئولیت‌پذیری، عدالت‌خواهی و مقاومت فرهنگی پیوند بخورند تا برای نسل جدید معنادار و کاربردی باشند. لذا، هدف راهبردی طراحی روایت‌های تطبیقی با مسائل روز جامعه، زنده نگه‌داشتن فرهنگ دفاع مقدس در بستر چالش‌های امروز خواهد بود.

۸. اصل راهبردی تقویت حافظه محلی و روایت‌های منطقه‌ای دفاع مقدس

روایت‌های محلی از دفاع مقدس در شهر‌ها و روستا‌ها باید مستند و منتشر شوند تا حافظه ملی چندلایه و مردمی شکل گیرد و از مرکزگرایی فرهنگی فاصله بگیریم. لذا، هدف راهبردی تقویت حافظه محلی و روایت‌های منطقه‌ای دفاع مقدس، ثبت و بازنمایی تجربه‌های بومی در کنار روایت‌های ملی است.

۹.  اصل راهبردی شبکه‌سازی مردمی روایت‌گری فرهنگی

گروه‌های داوطلب روایت‌گر از میان مردم، دانشجویان و هنرمندان می‌توانند در فضا‌های عمومی و آموزشی روایت‌گری کنند و فرهنگ دفاع مقدس را زنده نگه دارند. به این ترتیب، هدف راهبردی شبکه‌سازی مردمی روایت‌گری فرهنگی، فعال‌سازی ظرفیت‌های مردمی در انتقال فرهنگ خواهد بود.

۱۰. اصل راهبردی بازنگری در زبان، نشانه‌ها و نماد‌های فرهنگی دفاع مقدس

زبان رسمی، نماد‌ها و نشانه‌های فرهنگی باید از حالت کلیشه‌ای خارج شده و با زبان نسل جدید هم‌خوانی پیدا کنند تا پیام‌ها قابل فهم، جذاب و مؤثر باشند. لذا، هدف راهبردی بازنگری در زبان، نشانه‌ها و نماد‌های فرهنگی دفاع مقدس، به‌روزرسانی زبان و نماد‌ها برای ارتباط مؤثر با نسل امروز است.