فشار مکانیسم ماشه بر بازار سرمایه

به گزارش تابناک به نقل از روزنامه اعتماد؛ پنجشنبه گذشته، بیست و هفتم شهریور ماه، امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه اعلام کرد که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در قالب مکانیزم ماشه در پایان سپتامبر قطعی است. خبر احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه از سوی شورای امنیت سازمان ملل، بار دیگر بازار سرمایه را وارد لوپ نگرانی می‌کند. حدود چهار ماه است که این نگرانی گریبان بورس تهران را گرفته است. نگرانی‌هایی از بامداد ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، کلید خورد.

 تحلیلگران بر این باورند، در ماه‌های گذشته، وضعیت نه جنگ و نه صلح، سرمایه‌گذاران را بسیار محتاط کرد و ورود سرمایه‌های جدید را قفل. در این فضا، بخشی از سرمایه‌گذاران قدیمی به سمت بازار طلا و ارز روی آوردند و در مقابل انگیزه برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در بورس کاهش یافت.

با جدی شدن موضوع بازگشت تحریم‌های تعلیق شده قبل برجام در کنار سایه جنگ آتی، ابهام را عمیق‌تر و فشار فروش را به بورس تهران بیش از پیش افزایش داد.

البته در دوره‌هایی همچون هفته گذشته بازار رشد اندکی را تجربه کرد. اما بورس تهران در هفته‌های اخیر، با وجود رشد مقطعی و نوسانات کوتاه‌مدت همچنان شکننده و حساس به تغییرات سیاسی و اقتصادی بود.

کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که تحریم‌های نفتی بانکی و تجاری در صورت اجرایی شدن، محدودیت‌های شدیدی به صادرات نفت درآمد‌های ارزی و روابط مالی بین‌المللی کشور تحمیل خواهد کرد.

کارشناسان بورسی هم پیش‌بینی می‌کنند، با بازگشت تحریم‌ها، شاخص کل احتمالا به حدود دو میلیون واحد کاهش یابد و فشار فروش در نماد‌های بزرگ و شاخص‌ساز شدت بگیرد. در این میان صنایعی مانند پتروشیمی، فلزات اساسی و بانک‌ها که بیشترین وابستگی را به نرخ ارز و صادرات دارند؛ بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد و خروج سرمایه حقیقی از بازار شدت خواهد گرفت.

فعالان بازار پیش‌بینی می‌کنند، در شرایط جدید صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا می‌توانند به عنوان پناهگاه سرمایه‌گذاران عمل کنند. با محدود شدن جریان ارزی و افزایش انتظارات تورمی، نرخ دلار در بازار آزاد احتمالا به بالای ۱۰۵ هزار تومان خواهد رسید و قیمت طلا و سکه نیز با رشد قابل توجهی مواجه می‌شود. صندوق‌های طلا به دلیل نقدشوندگی بالا و رابطه مستقیم با افزایش قیمت ارز و طلا، تنها بخشی از بازار هستند که می‌توانند روند صعودی خود را حفظ کنند.

با وجود چشم‌انداز منفی نسبت به تحولات سیاسی داخلی و بین‌المللی یکی از عواملی که نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده بازار دارد؛ سخنرانی رییس‌جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل در هفته پیش رو و هرگونه نشانه‌ای از احتمال بازگشت به دیپلماسی است. هر نور اندکی فشار فروش را کاهش می‌دهد و امید سرمایه‌گذاران را تقویت می‌کند. اما در صورت عدم تحقق این سناریو، روند نزولی شاخص ادامه خواهد داشت و بازار در کوتاه‌مدت با فضای پرریسک و عدم اطمینان مواجه خواهد بود.

سهیلا نقی‌پور و امیرعباس باقری، تحلیلگران بازار سرمایه، وضعیت کنونی بازار را مرور و آینده آن را تحلیل کرده است.

بازار شکننده

از نگاه سهیلا نقی‌پور بازار بورس تهران بسیار شکننده است. او در گفت‌و‌گو با «اعتماد» می‌گوید: بازار سرمایه کشور، پس از یک دوره رشد نسبی و کوتاه‌مدت که در هفته‌های اخیر تجربه کرد، دوباره شاهد غلبه عرضه بر تقاضا و فشار فروش در اکثر نمادهاست. این عقب‌نشینی مقطعی که پس از یک جهش کوچک رخ داد، نشان‌دهنده شکنندگی بازار و تردید سرمایه‌گذاران نسبت به آینده است.

نقی‌پور می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین عواملی که در حال حاضر بر جو عمومی بازار سایه افکنده، بحث اسنپ‌بک و احتمال فعال شدن دوباره تحریم‌های سازمان ملل است. این تهدید که می‌تواند به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی منجر شود، یک عامل ریسک کلان برای اقتصاد کشور به شمار می‌رود و به همین دلیل، تاثیرات منفی آن به‌طور مستقیم بر بازار سرمایه منعکس می‌شود. فضای عدم قطعیت و نگرانی از آینده روابط بین‌الملل، سرمایه‌گذاران را به سمت احتیاط و خروج از دارایی‌های پرریسک سوق داده.

او ادامه می‌دهد، فضای نه جنگ و نه صلح که ماه‌هاست بر کشور حاکم است، به عنوان یک عامل بازدارنده برای جذب سرمایه‌های جدید عمل می‌کند. این وضعیت مبهم، سرمایه‌گذاران را از ورود به بازار سرمایه منصرف کرده و حتی موجب شده بخشی از سرمایه‌گذاران قدیمی نیز به سمت بازار‌ها و دارایی‌های کم‌ریسک‌تر مهاجرت کنند. وقتی چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری بلندمدت و با ریسک بالا در بازار سهام وجود ندارد.

این تحلیلگر بازار سرمایه معتقد است، با توجه به عوامل اضطراب‌زا، به نظر می‌رسد این روند منفی در بازار بورس، حداقل تا پایان مهر ماه ادامه داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود فشار فروش و غلبه عرضه در بازار همچنان برقرار باشد و سرمایه‌گذاران برای ورود مجدد به بازار، منتظر شفاف‌تر شدن وضعیت سیاسی و اقتصادی بمانند. همچنین انتظار می‌رود در هفته‌های پایانی مهر و اوایل آبان ماه، با فروکش کردن برخی ابهامات و همچنین با نزدیک شدن به مقاطعی که به صورت سنتی جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران دارند، شاهد شکل‌گیری تقاضا‌های جدید و به تبع آن، روند متعادل‌تری در بازار سهام باشیم.

نقی‌پور نتیجه‌گیری می‌کند که بازار سرمایه در حال حاضر تحت تاثیر عوامل کلان سیاسی و اقتصادی قرار دارد. بازگشت تهدید تحریم‌ها، وضعیت نه جنگ و نه صلح و همچنین فشار‌های فروش داخلی، موجب شکل‌گیری یک روند نزولی در بازار شده است. البته می‌توان امیدوار بود که با گذر از مقاطع پرابهام فعلی، دوباره شاهد بازگشت رونق در تالا شیشه‌ای بورس باشیم.

سقوط ۲ میلیون واحدی؟

امیرعباس باقری نیز در تحلیل وضعیت بورس در هفته‌های اخیر به «اعتماد» می‌گوید: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که سایه خود را بر بازار سرمایه و اقتصاد ایران انداخته، بحث احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه است. مکانیزمی که در صورت اجرای آن، تمامی تحریم‌های تعلیق شده ذیل برجام به‌طور کامل بازمی‌گردند و بار دیگر فشار‌های اقتصادی و مالی گسترده‌ای بر کشور اعمال می‌شود. از همین رو بررسی تبعات این رویداد بر بورس تهران و سایر متغیر‌های کلان اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد.

او می‌افزاید: اگر مکانیزم ماشه فعال شود، مهم‌ترین بخش تحریم‌هایی که بازخواهند گشت، شامل تحریم‌های نفتی، بانکی و تجاری خواهد بود. در نتیجه صادرات نفت ایران با محدودیت‌های جدی مواجه می‌شود، دسترسی به درآمد‌های ارزی کاهش پیدا می‌کند و روابط مالی با بانک‌های بین‌المللی دوباره به حداقل می‌رسد. این شرایط نه‌تنها جریان ورود ارز را محدود می‌کند، بلکه باعث افزایش انتظارات تورمی و بالا رفتن ریسک‌های سیستماتیک در اقتصاد خواهد شد.

از نگاه باقری، بازار سرمایه در ماه‌های گذشته، گرچه با نوسانات همراه بود، اما توانست تا حدودی خود را در مسیر صعودی نگه دارد. با این حال، در صورت بازگشت تحریم‌ها، انتظار می‌رود بورس تهران بار دیگر وارد مدار نزولی شود.

این تحلیلگر بازار سرمایه پیش‌بینی می‌کند، شاخص کل می‌تواند به سمت ۲.۲ میلیون واحدی حرکت کند و فشار فروش در نماد‌های بزرگ و شاخص‌ساز شدت گیرد. صنایع بزرگ مانند پتروشیمی، فلزی و بانکی که ارتباط تنگاتنگی با نرخ ارز و صادرات دارند، بیشترین آسیب را از این شرایط خواهند دید. در چنین فضایی، خروج پول حقیقی از بازار و افزایش بی‌اعتمادی سهامداران امری طبیعی خواهد بود. با وجود چشم‌انداز نزولی در کلیت بازار، یک حوزه که می‌تواند به عنوان پناهگاه سرمایه‌گذاران عمل کند؛ صندوق‌های طلاست.

باقری بر این باور است، در صورت بازگشت تحریم‌ها و افزایش نااطمینانی، نرخ دلار در بازار آزاد می‌تواند به بالای ۱۰۵ هزار تومان برسد و حتی سناریو‌های بالاتر از ۱۱۰ هزار تومان نیز دور از ذهن نیست. متعاقب آن، قیمت طلا و سکه هم رشد شدیدی را تجربه خواهد کرد و بهای سکه احتمالا به محدوده ۱۰۰ میلیون تومان نزدیک می‌شود. چنین شرایطی باعث خواهد شد که صندوق‌های طلا روندی مثبت و صعودی داشته باشند و تنها بخش سبزپوش بازار سرمایه در فضای پرریسک پیش‌رو باشد. البته او به سخنرانی آتی رییس‌جمهور پزشکیان در سازمان ملل اشاره و تاکید می‌کند، نباید از این متغیر مهم غافل شد؛ سخنرانی رییس‌جمهور ایران در نیویورک به مناسبت حضور در مجمع عمومی سازمان ملل. اگر این سخنرانی زمینه‌ساز گفت‌و‌گو‌ها و مذاکرات جدیدی شود، می‌تواند تا حدی روند بازار را تغییر دهد. هرگونه نشانه‌ای از بازگشت به دیپلماسی یا کاهش تنش‌ها، قادر است از شدت فشار فروش بکاهد و حتی امیدی تازه به سرمایه‌گذاران بدهد. اما در صورت عدم تحقق این سناریو، چشم‌انداز غالب همچنان نزولی خواهد بود و بورس تهران با احتمال بالایی به سمت ۲ میلیون واحدی حرکت می‌کند.

او در ادامه با اشاره به اینکه فعال شدن مکانیزم ماشه به معنای بازگشت موجی تازه از تحریم‌ها و فشار‌های اقتصادی است، می‌گوید: این اتفاق، با افزایش ریسک‌های سیستماتیک می‌تواند شاخص بورس را وارد فاز نزولی کند و خروج سرمایه از بازار را شدت بخشد. نماد‌های بزرگ و شاخص‌ساز بیشترین فشار را تجربه خواهند کرد و تنها صندوق‌های طلا در چنین فضایی می‌توانند به عنوان نقطه‌ای روشن باقی بمانند. با این حال، همه نگاه‌ها به تحولات سیاسی و به‌ویژه سخنرانی رییس‌جمهور در نیویورک دوخته شده است؛ جایی که شاید با باز شدن باب مذاکرات، امیدی هر چند محدود برای تغییر این مسیر نزولی شکل گیرد.

هشدار برای سقوط کانال

بازار سرمایه در حالی هفته جدید معاملاتی را آغاز می‌کند که مجموعه‌ای از اخبار سیاسی و اقتصادی در سطح داخلی و بین‌المللی در کمین شاخص کل نشسته‌اند.

سید محمدرضا اعلمی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌و‌گو با «اعتماد» آنچه پیش روی بورس تهران است را اینچنین تحلیل می‌کند: مهم‌ترین خبر هفته آینده را شاید بتوان احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی برخی اعضای شورای امنیت سازمان ملل دانست؛ اقدامی که در صورت عملی شدن می‌تواند به بازگشت تحریم‌های چندجانبه علیه ایران منجر شود. چنین اتفاقی، فراتر از یک خبر سیاسی، به سرعت در متغیر‌های کلان اقتصادی کشور منعکس خواهد شد؛ از نرخ ارز گرفته تا هزینه واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات خطوط تولید.

بازار سرمایه که به شدت نسبت به نرخ ارز حساس است، معمولا به چنین خبر‌هایی واکنش هیجانی نشان می‌دهد. تجربه‌های گذشته نشان داده است که در کوتاه‌مدت، افزایش ریسک سیاسی باعث خروج بخشی از سرمایه‌گذاران محافظه‌کار و حرکت نقدینگی به سمت بازار‌های امن‌تر مانند طلا و ارز می‌شود.

او می‌گوید: در سطح داخلی، چالش‌های مرتبط با بازگشت ارز صادراتی و سیاست‌های ارزی دولت همچنان ادامه دارد. آمار‌ها حاکی از آن است که بخش قابل توجهی از ارز حاصل از صادرات به چرخه رسمی اقتصاد بازنمی‌گردد. این موضوع از یک سو باعث محدودیت منابع ارزی برای واردات مواد اولیه می‌شود و از سوی دیگر فشار مضاعفی بر نرخ ارز وارد می‌کند. در چنین شرایطی، صنایع واردات‌محور نظیر خودروسازی و شرکت‌های فناوری با افزایش هزینه تولید مواجه می‌شوند، در حالی که صنایع صادرات‌محور نظیر پتروشیمی‌ها و فلزات اساسی ممکن است در صورت تثبیت نرخ ارز، از این شرایط بهره‌مند شوند. در کنار این مسائل، نرخ‌های بالای بهره و سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی جذابیت بازار پول را برای سرمایه‌گذاران افزایش داده و بخشی از نقدینگی را از بازار سهام دور کرده است.

اعلمی می‌افزاید: افزون بر این موارد، نباید از تاثیر متغیر‌های منطقه‌ای و تنش‌های ژئوپلیتیک غافل شد. افزایش تنش در منطقه می‌تواند حمل‌ونقل و تجارت خارجی را با محدودیت مواجه سازد و حتی هزینه بیمه و حمل کالا را افزایش دهد. این مساله برای شرکت‌های بزرگ صادراتی به‌ویژه آنهایی که وابسته به حمل‌ونقل دریایی هستند، هزینه‌های مضاعفی ایجاد خواهد کرد و ممکن است بر حاشیه سود آنها اثر منفی بگذارد.

از نگاه این کارشناس بازار سرمایه، از منظر تکنیکال نیز شاخص کل در موقعیت حساسی قرار دارد. اعلمی می‌گوید: شاخص پس از افت شدید از محدوده ۳.۳ میلیون واحد تا حوالی ۲.۴ میلیون واحد، در دو هفته اخیر با رشدی قابل توجه تا محدوده ۲.۶ میلیون واحد برگشته است.