پیمان پولی با روبل؛ گامی به جلو یا پرش در تاریکی؟ /باید به توازن تجاری توجه شود

محمدرضا مقامی فرد| تابستان امسال بود که فرزین رئیس کل بانک مرکزی و همتای روسی در حاشیه کنگره مالی روسیه، از امضای نخستین قرارداد پیمان پولی دو جانبه خبر دادند. 

به گزارش سرویس اقتصادی «تابناک»، پیمانی دو جانبه با هدف تقویت روابط اقتصادی و کاهش وابستگی به ارز‌های خارجی نظیر دلار و یورو که می‌تواند به تعدیل اثر تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران کمک کند. اما برخی از فعالان و کارشناسان اقتصاد بین‌الملل معتقدند در کنار مزایای چنین توافقاتی باید به تبعات احتمالی نظیر اثرپذیری ارزش پول ملی از کاهش ارزش روبل روسیه توجه داشت و نباید صرفاً بر موضوع دلارزدایی تأکید کنیم. 

سلاح‌ورزی رئیس سابق پارلمان بخش خصوصی ایران در این باره معتقد است که در کنار مزایای بالقوه این پیمان همچون تسهیل مبادلات تجاری باید به چالش‌های احتمالی این توافق هم توجه داشت. به‌گونه‌ای که ارزش روبل طی ماه‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در دوره پساجنگ، این روند تشدید خواهد شد. اگر ذخایر روبل در سیستم بانکی ایران انباشته شود، با هر افت ارزش روبل، این ذخایر بی‌ارزش‌تر می‌شوند. 

خبرنگار تابناک درباره پیامد‌های پیمان پولی ایران و روسیه، مصاحبه‌ای با حسین سلاح‌ورزی رئیس سازمان ملی کارآفرینی ایران و رئیس اسبق اتاق بازرگانی ایران انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.

تابناک: با توجه به نوسانات ارزش روبل و وضعیت اقتصادی روسیه، آیا پیمان پولی دوجانبه ایران با روسیه تصمیم درستی است؟

سلاح‌ورزی: این پیمان در نگاه اول، یک راهکار جایگزین برای دور زدن تحریم‌ها و کاهش وابستگی به دلار و یورو به نظر می‌رسد. اما وضعیت فعلی روبل که ارزش آن تحت‌تأثیر جنگ اوکراین و فشار‌های اقتصادی داخلی روسیه به شدت نوسان دارد، شرایط را پیچیده کرده است. ارزش روبل طی ماه‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در دوره پساجنگ، این روند تشدید می شود؛ بنابراین، اگر این پیمان بدون تدابیر دقیق و شفاف اجرا شود، می‌تواند هزینه‌های اقتصادی قابل‌توجهی برای ایران به همراه داشته باشد.

تابناک: این پیمان چه مزایایی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟

سلاح‌ورزی: مزایای بالقوه این پیمان شامل تسهیل مبادلات تجاری، کاهش نیاز به ارز‌های جهانی و تقویت همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای است. ایران و روسیه هر دو تحت تحریم‌های شدید قرار دارند و استفاده از ارز‌های ملی در مبادلات می‌تواند فشار بر ذخایر ارزی را کاهش دهد. همچنین، این توافق می‌تواند به ایجاد یک نظام مالی جایگزین در برابر سلطه دلار و یورو کمک کند. اگر این پیمان با برنامه‌ریزی دقیق و همراه با مدیریت ریسک اجرا شود، می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی دو کشور و گشایش مسیر‌های جدید در تجارت خارجی منجر شود.

تابناک: اما با توجه به عدم توازن تجاری میان ایران و روسیه، آیا این مزایا واقع‌بینانه است؟ 

سلاح‌ورزی: اینجاست که مشکلات اساسی نمایان می‌شود. ایران بیشتر صادرکننده کالا‌هایی مانند محصولات کشاورزی و مواد غذایی به روسیه است، درحالی‌که روسیه کالای چندانی برای عرضه به ایران ندارد. این باعث می‌شود روبل‌های دریافتی از صادرات به ارزی بی‌مصرف تبدیل شود. بدتر از آن، روسیه حاضر نیست روبل را به ارز‌های معتبر مانند دلار یا یورو تبدیل کند که این محدودیت توان مانور ایران را کاهش می‌دهد. اگر صادرکنندگان نتوانند از این روبل‌ها به‌درستی استفاده کنند، یا مجبور به نگهداری آن در سیستم بانکی خواهند شد که با کاهش ارزش روبل، ذخایر ایران زیان می‌بیند، یا به سمت سرمایه‌گذاری در کشور‌های همسایه با ریسک‌های بالای سیاسی و اقتصادی می‌روند.

تابناک: به موضوع کاهش ارزش روبل اشاره کردید. این مسئله چگونه بر اقتصاد ایران تأثیر می‌گذارد؟

سلاح‌ورزی: کاهش ارزش روبل می‌تواند اثرات مخربی داشته باشد. اگر ذخایر روبلی در سیستم بانکی ایران انباشته شود، با هر افت ارزش روبل، این ذخایر بی‌ارزش‌تر می‌شوند. عملاً این به معنای تحمل بخشی از هزینه‌های جنگ روسیه توسط ایران است. از سوی دیگر، اگر روبل‌ها در کشور‌های همسایه مانند آسیای میانه یا قفقاز سرمایه‌گذاری شوند، ثبات این دارایی‌ها در بلندمدت محل تردید است. کشور‌های مذکور اغلب با بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی روبه‌رو هستند و این می‌تواند دارایی‌های ایرانی را در معرض خطر قرار دهد.

تابناک: آیا امکان مدیریت ریسک در چنین شرایطی وجود دارد؟

سلاح‌ورزی: بله، اما این کار نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و شفافیت کامل است. برای مثال، تعیین یک نرخ مبادله پایدار میان ریال و روبل می‌تواند از اثرات مخرب نوسانات ارزی جلوگیری کند. همچنین، باید زمینه‌هایی برای سرمایه‌گذاری روبل‌ها در پروژه‌های مشترک یا خرید دارایی‌هایی با بازده اقتصادی در روسیه فراهم شود. علاوه بر این، ایران نباید به روسیه به‌عنوان تنها شریک تجاری در پیمان‌های پولی دوجانبه وابسته شود. گسترش این توافقات به سایر کشورها، به‌ویژه چین و هند، می‌تواند اثرگذاری آن را افزایش داده و وابستگی به روبل را کاهش دهد.

تابناک: آیا این پیمان می‌تواند به تقویت موقعیت ایران در اقتصاد جهانی کمک کند؟

سلاح‌ورزی: در کوتاه‌مدت، این پیمان می‌تواند نوعی ابتکار در برابر فشار‌های تحریمی باشد. اما برای تبدیل‌شدن به یک ابزار مؤثر در تقویت موقعیت ایران در اقتصاد جهانی، باید بخشی از یک راهبرد جامع‌تر باشد. این پیمان به تنهایی نمی‌تواند جایگزین سیاست‌های پایدار اقتصادی شود و اگر به درستی مدیریت نشود، به جای تقویت، می‌تواند به تضعیف بیشتر اقتصاد ایران منجر شود.

تابناک: در نهایت، آیا این پیمان یک فرصت است یا چالش؟

سلاح‌ورزی: این پیمان، همان‌طور که اشاره شد، بستگی به نحوه اجرا و مدیریت دارد. اگر با مدیریت ریسک، تنوع‌بخشی به شرکای تجاری و شفافیت در مبادلات همراه باشد، می‌تواند یک فرصت باشد. اما اگر بدون توجه به نوسانات ارزش روبل و بدون در نظر گرفتن عدم توازن تجاری اجرا شود، یک چالش جدی خواهد بود که به‌جای حل مشکلات، به پیچیده‌تر شدن آنها منجر می‌شود.

به طور خلاصه می‌توان گفت پیمان پولی دوجانبه ایران و روسیه، مانند شمشیری دو لبه است. از یک سو، امکان تسهیل مبادلات و کاهش وابستگی به ارز‌های جهانی را فراهم می‌آورد، و از سوی دیگر، ریسک‌های قابل‌توجهی برای اقتصاد ایران به همراه دارد. تصمیم‌گیری در این زمینه باید با دقت، دوراندیشی و بر اساس شواهد و تحلیل‌های اقتصادی دقیق انجام شود تا منافع ملی ایران در اولویت قرار گیرد.

گفت‌و‌گو: محمدرضا مقامی فرد