ویژگی‌های دولت کارآمد
کامران ندری
در صحبت کاندیدا‌های ریاســـت جمهــــوری و حــال کـــه نتیجـــه انتخابات مشخص شده و ابراهیم رئیسی، رئیـــس جمهـــــوری منتخب مردم ایران شده است درباره دولت کارآمد و ویژگی‌های آن، موضوعات مختلفی مطرح شد. از این‌رو با توجه به عملکرد دولت‌های گذشته و مواردی که در اولویت کاری آن‌ها قرار گرفته، می‌خواهیم در یادداشت پیش‌رو درمورد ویژگی‌های دولت کارآمد از منظر اقتصادی که رئیس جمهوری جدید کشورمان هم طی روز‌های اخیر به آن اشاره کرده است، بپردازیم.
اولین و مهم‌ترین ویژگی یک دولت کارآمد، چابک و چالاک بودن آن و همچنین فاصله گرفتن و به حداقل رساندن پیچیدگی‌های بوروکراتیک و اداری است. بوروکراسی‌های زائد مهم‌ترین مانع در رشد و توسعه فعالیت‌های اقتصادی است به همین خاطر دولتی که بتواند بوروکراسی را به حداقل برساند دولتی است که می‌تواند تحرکی در اقتصاد ایجاد کند.
علت اصلی که کارشناسان خواهان کاهش بوروکراسی‌های موجود هستند فسادزا بودن آن است. بوروکراسی بیش از حد قدرتی را برای کارمندان دولت ایجاد می‌کند که باعث سوء‌استفاده‌هایی می‌شود؛ برخی از آن‌ها برای اینکه موانع از پیش‌روی فعالان اقتصادی برداشته شود، مطالبه مالی می‌کنند، بخصوص اینکه برخی از کارمندان دولت در امرار معاش با مشکلات مالی روبه‌رو هستند؛ لذا این امر علتی می‌شود تا مطالبات غیرقانونی از ارباب رجوع داشته باشند. اصلاح نظام اداری که رئیس جمهوری سیزدهم بر آن تأکید کرده و در اولویت کاری خود قرار داده است، می‌تواند بسیار مفید و اثرگذار باشد چرا که در این راستا فعالیت‌های اقتصادی گسترش پیدا می‌کند و حداقل موانع جدی موجود برای پیشبرد فعالیت‌های اقتصادی تا حدی زیاد کاهش پیدا می‌کند. مسأله دیگر آنکه، ضرورت دارد قوانین و مقررات نظام اداری به روز و علمی باشد و در واقع به نوعی می‌توان گفت که باید منافع شخصی فعالان اقتصادی را در سمت‌وسوی منافع اجتماعی ساماندهی کرد.
این مهم‌ترین هدفی است که در یک نظام اداری می‌توان دنبال کرد. اصلاح نظام اداری ضمن اینکه می‌تواند موانع تولید را مرتفع کند، می‌تواند کمک کند تا میزان فساد بخصوص فساد‌های کوچک و ریز را که در سیستم و دستگاه اداری وجود دارد تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد. دومین ویژگی دولت کارآمد، شفافیت است. بر این اساس تقسیم کار‌ها در دولت باید، شفاف و مشخص باشد و همه بدانند چه کسی، مسئول چه کاری است و اینکه دستگاه‌های اجرایی نتوانند مسائل و مشکلاتی را که در اقتصاد وجود دارد به گردن هم بیندازند. اینکه می‌بینید خیلی از دستگاه‌ها پاسخگو نیستند و فرافکنی می‌کنند این بخشی‌اش برمی‌گردد به آنکه شفافیت لازم در شرح وظایف و مأموریت‌های آن‌ها وجود ندارد. بدین‌جهت اگر چالش و مشکلی در عرصه اقتصاد به‌وجود می‌آید همه باید بدانیم که کدام دستگاه باید پاسخگو باشد؛ این گفته از باب مؤاخذه کردن آن دستگاه نیست، بلکه به جهت ریشه‌یابی است و اینکه متوجه شویم مشکل اقتصاد به کجا مربوط می‌شود؟ و چرا دستگاه مربوطه نتوانسته مشکل را حل کند؟ متأسفانه در دولت‌های قبل خط کشی واضح و شفافی در مسئولیت و وظایف دستگاه‌های مختلف وجود نداشت.
امیدواریم در دولت جدید این مشکل حل شود. دستگاه‌ها نباید دیگری (دستگاه) را مقصر اعلام کنند؛ این مسأله باید تمام شود. در هیچ‌کدام از دولت‌ها، دستگاه‌ها پاسخگوی مشکلات جاری نبودند. به عنوان مثال اگر نرخ تورم بالا است، دستگاه مربوطه باید توضیح دهد و صادقانه بگوید که به چه دلیل در کنترل تورم موفق عمل نکرده است.
با صداقت کامل به مردم توضیح دهد. برنامه‌های دولت هرچقدر خوب و علمی طراحی شده باشد، اما اگر پشتوانه مردمی نداشته باشد و اعتماد لازم، نسبت به دولت در مردم نباشد، برنامه‌ها موفقیت‌آمیز نخواهد بود. البته پاسخگویی باید بوی صداقت بدهد نه اینکه بوی فریبکاری بدهد. توصیه می‌کنم که پاسخگویی صادقانه در مسئولان وجود داشته باشد و مدیران خود را ملزم بدانند که بی‌پرده مسائل و مشکلاتی را که مردم با آن مواجه هستند برای مردم توضیح دهند. قاعدتاً این رویکرد می‌تواند کمک کند که دولت سیزدهم سریع‌تر و با هزینه کمتری به اهداف خود دسترسی پیدا کند. در جمع‌بندی باید عنوان کنم که یک نظام اداری چالاک و چابک با حداقل میزان فساد شرط لازم برای موفقیت دولت‌ها است و همچنین نظام اداری باید در همه زمینه‌ها شفافیت زیادی داشته باشد و البته پاسخگو هم باشد.
اینکه شما می‌بینید در دولت‌های مختلف نزاع‌های درون دستگاهی اتفاق می‌افتد و دستگاه‌های مختلف همدیگر را متهم به کم‌کاری و سیاستگذاری نادرست می‌کنند، نشان‌دهنده تیم ناهماهنگ است که قادر به رفع مشکل هم نیستند؛ لذا هماهنگی همه دستگاه‌ها ضرورت دارد و آن‌ها باید به نقش و وظیفه خودشان واقف باشند و مسئولیت تصمیماتی را که گرفتند، بر‌عهده بگیرند.
در دولت کارآمد شکست یک دستگاه شکست کل کابینه است. یعنی کل کابینه مسئولیت آن را باید بر عهده بگیرد. به تعریف دیگر، سایر وزرا در رابطه با مسائل و مشکلات مسئول هستند و نمی‌توانند یک چالش را متوجه یک دستگاه کنند. نکته پایانی این است که دولت سیزدهم در نظر داشته باشد که نباید سمت دیدگاه‌های خیلی جدید که آزموده و تجربه نشده است، برود. این نکته مهمی است که امیدوارم دولت جدید مدنظر قرار بدهد؛ جامعه و اقتصاد آزمایشگاه نیست که نظرات تجربه نشده را در ۴ سال پیش‌رو امتحان کرد. توصیه می‌کنم که دولت جدید براساس تجربیات اجرا شده که موفق هم بوده، حرکت کند.
نگران هستم برخی از افرادی که در تقابل با دانش اقتصاد، دیدگاه‌های جدیدی را مطرح می‌کنند بخواهند نظرات شان را که شاید روی کاغذ منطقی است طی ۴ سال پیش‌رو امتحان کنند، قطعاً تبعات چنین امری مردم را گرفتار می‌کند لذا امیدوارم دولت سیزدهم براساس دانش روز که تجربه شده، فعالیت کند. /روزنامه ایران
اولین و مهم‌ترین ویژگی یک دولت کارآمد، چابک و چالاک بودن آن و همچنین فاصله گرفتن و به حداقل رساندن پیچیدگی‌های بوروکراتیک و اداری است. بوروکراسی‌های زائد مهم‌ترین مانع در رشد و توسعه فعالیت‌های اقتصادی است به همین خاطر دولتی که بتواند بوروکراسی را به حداقل برساند دولتی است که می‌تواند تحرکی در اقتصاد ایجاد کند.
علت اصلی که کارشناسان خواهان کاهش بوروکراسی‌های موجود هستند فسادزا بودن آن است. بوروکراسی بیش از حد قدرتی را برای کارمندان دولت ایجاد می‌کند که باعث سوء‌استفاده‌هایی می‌شود؛ برخی از آن‌ها برای اینکه موانع از پیش‌روی فعالان اقتصادی برداشته شود، مطالبه مالی می‌کنند، بخصوص اینکه برخی از کارمندان دولت در امرار معاش با مشکلات مالی روبه‌رو هستند؛ لذا این امر علتی می‌شود تا مطالبات غیرقانونی از ارباب رجوع داشته باشند. اصلاح نظام اداری که رئیس جمهوری سیزدهم بر آن تأکید کرده و در اولویت کاری خود قرار داده است، می‌تواند بسیار مفید و اثرگذار باشد چرا که در این راستا فعالیت‌های اقتصادی گسترش پیدا می‌کند و حداقل موانع جدی موجود برای پیشبرد فعالیت‌های اقتصادی تا حدی زیاد کاهش پیدا می‌کند. مسأله دیگر آنکه، ضرورت دارد قوانین و مقررات نظام اداری به روز و علمی باشد و در واقع به نوعی می‌توان گفت که باید منافع شخصی فعالان اقتصادی را در سمت‌وسوی منافع اجتماعی ساماندهی کرد.
این مهم‌ترین هدفی است که در یک نظام اداری می‌توان دنبال کرد. اصلاح نظام اداری ضمن اینکه می‌تواند موانع تولید را مرتفع کند، می‌تواند کمک کند تا میزان فساد بخصوص فساد‌های کوچک و ریز را که در سیستم و دستگاه اداری وجود دارد تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد. دومین ویژگی دولت کارآمد، شفافیت است. بر این اساس تقسیم کار‌ها در دولت باید، شفاف و مشخص باشد و همه بدانند چه کسی، مسئول چه کاری است و اینکه دستگاه‌های اجرایی نتوانند مسائل و مشکلاتی را که در اقتصاد وجود دارد به گردن هم بیندازند. اینکه می‌بینید خیلی از دستگاه‌ها پاسخگو نیستند و فرافکنی می‌کنند این بخشی‌اش برمی‌گردد به آنکه شفافیت لازم در شرح وظایف و مأموریت‌های آن‌ها وجود ندارد. بدین‌جهت اگر چالش و مشکلی در عرصه اقتصاد به‌وجود می‌آید همه باید بدانیم که کدام دستگاه باید پاسخگو باشد؛ این گفته از باب مؤاخذه کردن آن دستگاه نیست، بلکه به جهت ریشه‌یابی است و اینکه متوجه شویم مشکل اقتصاد به کجا مربوط می‌شود؟ و چرا دستگاه مربوطه نتوانسته مشکل را حل کند؟ متأسفانه در دولت‌های قبل خط کشی واضح و شفافی در مسئولیت و وظایف دستگاه‌های مختلف وجود نداشت.
امیدواریم در دولت جدید این مشکل حل شود. دستگاه‌ها نباید دیگری (دستگاه) را مقصر اعلام کنند؛ این مسأله باید تمام شود. در هیچ‌کدام از دولت‌ها، دستگاه‌ها پاسخگوی مشکلات جاری نبودند. به عنوان مثال اگر نرخ تورم بالا است، دستگاه مربوطه باید توضیح دهد و صادقانه بگوید که به چه دلیل در کنترل تورم موفق عمل نکرده است.
با صداقت کامل به مردم توضیح دهد. برنامه‌های دولت هرچقدر خوب و علمی طراحی شده باشد، اما اگر پشتوانه مردمی نداشته باشد و اعتماد لازم، نسبت به دولت در مردم نباشد، برنامه‌ها موفقیت‌آمیز نخواهد بود. البته پاسخگویی باید بوی صداقت بدهد نه اینکه بوی فریبکاری بدهد. توصیه می‌کنم که پاسخگویی صادقانه در مسئولان وجود داشته باشد و مدیران خود را ملزم بدانند که بی‌پرده مسائل و مشکلاتی را که مردم با آن مواجه هستند برای مردم توضیح دهند. قاعدتاً این رویکرد می‌تواند کمک کند که دولت سیزدهم سریع‌تر و با هزینه کمتری به اهداف خود دسترسی پیدا کند. در جمع‌بندی باید عنوان کنم که یک نظام اداری چالاک و چابک با حداقل میزان فساد شرط لازم برای موفقیت دولت‌ها است و همچنین نظام اداری باید در همه زمینه‌ها شفافیت زیادی داشته باشد و البته پاسخگو هم باشد.
اینکه شما می‌بینید در دولت‌های مختلف نزاع‌های درون دستگاهی اتفاق می‌افتد و دستگاه‌های مختلف همدیگر را متهم به کم‌کاری و سیاستگذاری نادرست می‌کنند، نشان‌دهنده تیم ناهماهنگ است که قادر به رفع مشکل هم نیستند؛ لذا هماهنگی همه دستگاه‌ها ضرورت دارد و آن‌ها باید به نقش و وظیفه خودشان واقف باشند و مسئولیت تصمیماتی را که گرفتند، بر‌عهده بگیرند.
در دولت کارآمد شکست یک دستگاه شکست کل کابینه است. یعنی کل کابینه مسئولیت آن را باید بر عهده بگیرد. به تعریف دیگر، سایر وزرا در رابطه با مسائل و مشکلات مسئول هستند و نمی‌توانند یک چالش را متوجه یک دستگاه کنند. نکته پایانی این است که دولت سیزدهم در نظر داشته باشد که نباید سمت دیدگاه‌های خیلی جدید که آزموده و تجربه نشده است، برود. این نکته مهمی است که امیدوارم دولت جدید مدنظر قرار بدهد؛ جامعه و اقتصاد آزمایشگاه نیست که نظرات تجربه نشده را در ۴ سال پیش‌رو امتحان کرد. توصیه می‌کنم که دولت جدید براساس تجربیات اجرا شده که موفق هم بوده، حرکت کند.
نگران هستم برخی از افرادی که در تقابل با دانش اقتصاد، دیدگاه‌های جدیدی را مطرح می‌کنند بخواهند نظرات شان را که شاید روی کاغذ منطقی است طی ۴ سال پیش‌رو امتحان کنند، قطعاً تبعات چنین امری مردم را گرفتار می‌کند لذا امیدوارم دولت سیزدهم براساس دانش روز که تجربه شده، فعالیت کند. /روزنامه ایران
*کارشناس پژوهشکده پولی و بانکی
