اختلاس‌ها، بانکداری مجازی را از اولویت خارج کرد

مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی می‌گوید: وقتی مسئولان دیدند در بانک‌های فیزیکی به رغم همه قوانین بازدارنده پیش‌بینی شده چنین اختلاس‌هایی اتفاق می‌افتد پس در فضایی جدید که امنیت زیادی برای آن هنوز متصورنیستند؛ به طور قطع حجم تخلفات بالا می‌رود. بنابراین فعالیت‌های بانکداری مجازی نیز متوقف و یا پیگیری آن از اولویت‌ها خارج شد.

به گزارش خبرنگار تابناک اقتصادی، بانکداری بدون شعب، که به مفهوم ارایه خدمات مالی بدون حضور در شعبه است، اگرچه سال‌هاست در دنیا اجرا شده و در ایران هم بر عملیاتی شدن آن تاکید شده اما بر سر راه اجرای آن آنقدر موانع اعم از قانونی و ساختاری وجود دارد که هنوز قدمی به سمت بانکداری بدون شعبه برداشته نشده است.

به گفته نیما امیرشکاری مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی، یکی از دلایلی که سبب می‌شود به سمت بانکداری بدون شعبه گرایش نداشته باشیم، ارزشمند بودن زمین و ملک در ایران است.

ایجاد شعبه در دنیا مساوی با هزینه بیشتر

اما در ایران می‌بینیم که هر روز بر تعداد شعب اضافه می‌شود و یا بانک‌هایی با تعداد شعب فراوان به عرصه بانکداری قدم می‌گذارند. در دنیا سال‌هاست در راستای کاهش هزینه‌ها تعداد شعب کم و کمتر شده و بانکداری بدون شعب رواج می یابد.

اینکه یک بانک در مناطق دور افتاده و در هر شهر و روستایی شعبه دایر کند، هزینه تجهیز شبکه و تامین پرسنل را به خود تحمیل کند؛ اقدامی هزینه‌بر و بی‌فایده دانسته می‌شود اما آیا این کاهش هزینه برای بانک‌های ایران مهم است؟

نیما امیرشکاری مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی یکی از علل مقاوت در برابر کاهش شعب را این مساله می‌داند که هنوز تصمیم گیران صنعت بانکداری ما به این جمع‌بندی نرسیده‌اندکه بانکداری بدون شعب می‌تواند برای نظام بانکی ما مفیدتر باشد و یا به عبارتی کاهش هزینه در بر داشته باشد.

زیرساخت‌ها در ایران فراهم نیست

علت هم در دو بخش خلاصه می شود نخست فراهم نبودن زیرساخت‌ها و دوم فراهم نبودن بحث امنیتی. وقتی بانک‌ها می‌بینند که زیرساخت‌های لازم برای توسعه بانکداری مجازی فراهم نیست لذا اقدامی هم برای محازی کردن خدمات انجام نمی‌دهند. به عبارت دیگر هزینه‌ای که برای فراهم کردن زیرساخت‌ها باید انجام شود چه بسا هزینه ای بیش از تاسیس شعب بر نظام بانکی تحمیل کند و لذا ایجاد بانکداری بدون شعبه الزاما به معنی کاهش هزینه نیست.

به گفته امیرشکاری، موضوع دومی که سبب می‌شود به سمت بانکداری بدون شعبه گرایش نداشته باشیم، ارزشمند بودن زمین و ملک در ایران است.

به اعتقاد او، در ایران داشتن زمین به خودی خود یک سرمایه محسوب می‌شود. لذا وقتی یک بانک اقدام به خرید زمین و احداث شعبه می‌کند حتی اگر هیچ فرایند سودآوری در زمینه بانکی هم نداشته باشد؛ بخش از سرمایه او که تبدیل به ملک شده با ارزش افزوده مواجه می‌شود. در صورتی که در دنیا زمین به عنوان دارایی با ارزش افزوده مواجه نمی شود و خرید ملک جزو هزینه‌های یک بانک محسوب می‌شود. حال آنکه در ایران داشتن شعبه به واسطه در اختیار گرفتن زمین و ملک نه تنها هزینه به حساب نمی‌آید که به عنوان یک سرمایه تلقی می‌شود.

تغییر چهره اشتغالزایی

عده‌ای از کارشناسان یکی از موانع عدم توسعه بانکداری مجازی و حذف شعبه را کاهش نیروی انسانی شاغل و کم شدن فرصت‌های شغلی در بازار کاری که نرخ بیکاری در مرز خطر بوده و عن قریب نیز با ورود طیف جدیدی از فارغ التحصیلان دانشگاهی بحرانی می شود؛ منطقی نمی دانند. اما در مقابل برخی نظر دیگری دارند و کاهش فرصت‌های شغلی را تایید نمی کنند.

امیرشکاری در این باره می گوید: در هیچ دوره ای از زمان و هیچ کشوری، اتوماسیون نه تنها باعث کاهش مشاغل نشده بلکه افزایش فرصت‌های شغلی را نیز به همراه داشته است. یعنی اگر تا پیش از این در شعب به اپراتورهای ساده نیاز داشتیم که خدمات پولی انجام دهند؛ با گسترش اتوماسیون و بانکداری مجازی به طیف وسیعی از متخصصانی نیاز داریم که خدمات الکترونیکی به مشتریان ارایه داده و یا جهت استفاده به مشتریان آموزش دهند. بنابراین فرصت‌های شغلی از بین نمی‌رود بلکه چهره آن تغییر می‌کند. در بانکداری سنتی نیروی غیرمتخصص و در بانکداری بدون شعبه نیروی متخصص مشغول فعالیت می شود.

مردم از اتوماسیون استقبال می‌کنند

از سوی دیگر یکی از نگرانی‌ها برای توسعه بانکداری بدون شعبه، طیف وسیعی از افراد عامی است که نحوه استفاده از این تکنولوژی را نیاموخته‌اند. البته این نگرانی نیز از سوی عده دیگری از تحلیلگران مردود دانسته می‌شود. شاهد مثال آنها نیز استفاده از دستگاه‌های ATM و POS است که در سال‌های گذشته به خوبی بین مردم جا افتاده و فرهنگ استفاده از آن رواج پیدا کرده است.


از این رو این دسته از کارشناسان معتقدند هر زمان مردم به استفاده از فناوری یا تکنولوژی خاص نیاز داشته باشند به طور قطع به راحتی نحوه استفاده از آن را نیز می‌آموزند. همانطور که در مورد ثبت نام دانشگاه‌ها دیده‌ایم یا در مورد یارانه‌های نقدی ملاحظه کردیم که با وجود الکترونیک بودن ثبت‌نام آنها اما تمام اقشار مردم از آن استفاده کردند و نحوه استفاده از آن را در اسرع وقت آموختند.

بوروکراسی پیچیده مجازی

اما در عین حال موانعی نیز در مسیر مجازی شدن بانکداری در ایران وجود دارد که قابل کتمان نیست. یکی از این موانع بوروکراسی پیچیده‌ای است که در فضای مجازی سر راه کاربران قرار می گیرد. وقتی مشتری برای یک انتقال وجه ساده ناگزیر است حضوری به شعبه مراجعه کرده و توکنو رمز دریافت کند و یا تا زمانی که اصل مدارک را به شعبه نبرد بسیاری از خدمات فعال نمی شود؛ ترجیح می‌دهد عطای انتقال اینترنتی را به لقای آن بخشیده و متوسل به باجه‌ها شود.

اینترنت پرسرعت نخستین زیرساخت لازم

برای اینکه بدانیم چه زیرساختی نیاز است تا بانکداری بدون شعبه در ایران توسعه یابد از امیرشکاری جزئیات را جویا شدیم.

وی توضیح می‌دهد: زیرساخت اصلی مخابرات است. باید اینترنت یک سرعت مناسب در تمام مناطق کشور داشته باشد و قطعی‌ها به حداقل برسد. دارا بودن ابزارهای نوین در موبایل نیز می تواند به عنوان یک زیرساخت مهم محسوب شود. در صورتی که خدمات نامبرده بویژه سرعت مناسب روی بسته‌های موبایل وجود داشته باشد؛ می توان به توسعه خدمات مجازی بانکداری نیز امید داشت.

احتیاط‌ پشت احتیاط

اتفاق دیگری که مانع از توسعه خدمات مجازی در سال‌های گذشته شده بحث امنیت است. ایرانیان عادت دارند برای محکم کاری آنقدر قفل و بست به کار می‌زنند که دست آخر خودشان نیز نمی‌توانند از دری عبور کنند. حکایت امنیت خدمات بانکداری نیز همین است. آنقدر در خدمات الکترونیکی قفل‌های متعدد را پررنگ کرده ایم که عملا سهولت و ارزانی انجام تراکنش ها فراهم نمی‌شود. برای انتقال وجوه، برای باز کردن LC، انتقال چک به حساب و یا برای هر کار بانکی دیگر در دنیا به راحتی می‌توان از طریق اینترنت اقدام کرد و این درحالی است که کوچکترین امور بانکی از طریق موبایل و اینترنت در ایران با پیچیدگی‌های فراوان مواجه است.

خلاء قانونی باید برطرف شود

وقتی برای انتقال وجوه توانستیم امنیت ایجاد کنیم برای باقی خدمات بانکی نیز می توان این امنیت را ایجاد کرد. البته در بحث امنیت می توان به دو بخش متفاوت آن پرداخت.

نخست بحث امنیت تکنولوژی است و بخش دوم امنیت قوانین است. در حال حاضر به لحاظ قانونی هرچند پلیسسایبر و فتا سعی در حفظ امنیت این فضا داشته اند و قوانینی برای مجازات مجرمان دیده شده است اما به هر اندازه که این بحث یعنی بانکداری مجازی توسعه می‌یابد موضوع قوانین اختصاصی آن نیز باید توسعه یابد. اگر اکنون پنج شعبه به تخلفات سایبری رسیدگی می‌کنند؛ با توسعه این خدمات باید شعب اختصاصی بیشتری به این مسائل اختصاص یابد.

به گفته امیرشکاری، در سال‌های پیش گام‌هایی برای توسعه بانکداری بدون شعبه برداشته شد و بانک‌های آرین و امین شروع به فعالیت‌هایی کردند، اما این فعالیت‌ها در مقطعی متوقف شد و آدم‌ها محو شدند. چراکه در آن زمان حمایت‌ها کافی نبود و همزمان شدن توسعه خدمات بانکداری مجازی با چند اختلاس بزرگ بانکی سبب شد این فعالیت‌ها به فراموشی سپرده شود.

اختلاس‌ها، بانکداری مجازی را از اولویت خارج کرد

وی اذعان می‌کند: وقتی مسئولان دیدند در بانک‌های فیزیکی به رغم همه قوانین بازدارنده پیش‌بینی شده چنین اختلاس‌هایی اتفاق می‌افتد پس در فضایی جدید که امنیت زیادی برای آن هنوز متصورنیستند؛ به طور قطع حجم تخلفات بالا می‌رود. بنابراین فعالیت‌های بانکداری مجازی نیز متوقف و یا پیگیری آن از اولویت‌ها خارج شد. اما این درحالی است که در دنیا به بانک‌ها قدرت مانور داده می شود و به آنها اجازه می‌دهند فعالیتشان را توسعه داده، سپس در صورت بروز تخلفات نسبت به تصویب قوانین بازدارنده لازم اقدام می‌کنند.

وی می افزاید: بانک‌های ما عادت کرده‌اند برای انجام هرکاری از بانک مرکزی اجازه بگیرند. از سوی دیگر بانک مرکزی نیز به دخالت در تمام امور عادت کرده است. این مساله موجب می‌شود بانک‌ها نتوانند ریسک پذیری مورد انتظار و در نتیجه توسعه لازم را داشته باشند.

فرهنگ‌سازی باید مد نظر قرار گیرد

يكي از بسترهاي اساسي و بنيادين جهت هر گونه تغيير و تحول و استفاده از فناوري جديد در يك كشور، بسترسازي فرهنگي در آن كشور است. زيرا ايجاد تغييرات اساسي و بنيادين، بدون توجه به فرهنگ و زيرساختارهاي فرهنگي و اجتماعي كشور اگر غيرممكن نباشد، كاري بسيار سخت خواهد بود و با مشكلات زيادي مواجه مي‌شود.

لذا براي انجام هر گونه تحولي كه جنبه بنيادي دارد، توجه به فرهنگ ضروري است. با شناخت عناصر فرهنگي و تدوين برنامه مناسب مي‌توان، زمينه لازم براي اين تغييرات را به وجود آورد. انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي يك فناوري جديد است و براي گسترش آن لازم است زمينه فرهنگي آن نيز ايجاد شود.

فرار از شفافیت

يكي ديگر از مشكلات فرهنگي مشكل پنهان‌كاري و فعاليت‌هاي اقتصادي غيرشفاف است. بعضي مؤسسات تجاري و اشخاص حقيقي يا حقوقي سعي در پنهان‌سازي و يا غيرشفاف جلوه دادن بعضي از فعاليت‌هاي اقتصادي خود به منظور فرار از ماليات و يا كاهش مبلغ آن را دارند. از آنجاكه با استفاده از فناوري مبادلات الكترونيكي و بانكداري الكترونيكي، تمامي فعاليت‌هاي اقتصادي آنها ثبت و ضبط مي‌شود و مي‌توان آنها را طبقه‌بندي و گزارش کرد، بنابراين ترجيح مي‌دهند كه از چنين سيستم‌هايي استفاده نكنند، زيرا استفاده از اين سيستم جايي براي پنهان‌ كاري، فرار از ماليات، تقلب و دستكاري در حساب ها و... باقي نمي‌گذارد و اين نوع فرهنگ، گسترش بانكداري الكترونيكي و انتقال الكترونيكي وجوه در كشور را با مشكل جدي مواجه مي‌سازد.