با وجود اينكه وزارت علوم و وزارت بهداشت تحصيل دانشجويان ايراني در دانشگاههاي آمريكايي و انگليسي را محدود كردهاند و در اولين قدم فراخوان براي بازگشت فرزندان مسئولان از دانشگاههاي اين دو كشور دادهاند اما در ليست دانشگاههاي خارجي معتبر وزارت علوم، دانشگاههاي آمريكايي در صدر هستند.
به گفته محمدحسين مجلس آرا، مديركل امور دانش آموختگان وزارتعلوم، 360 دانشگاه آمريكايي معتبر هستند. هرچند كه در ليست دانشگاههاي غير معتبر هم آمريكاييها در صدر نشستهاند اما اختلاف معتبرها و بياعتبارها، زمين تا آسمان است. در ليست وزارت علوم تنها 44 دانشگاه آمريكايي بياعتبار هستند.
او درباره دانشگاههاي معتبر به ايسنا ميگويد: «در حال حاضر دو هزار و 185 دانشگاه معتبر در كل جهان شناسايي شده و ليست آنها نيز روي سايت وزارت علوم قرار دارد. 121 دانشگاه نيز بهعنوان دانشگاههاي نامعتبر اعلام شدهاند.
دانشگاههاي ارزشيابي شده از ميان حدود 160 كشور مورد بررسي قرار گرفتهاند، طبق ارزشيابي وزارت علوم و براساس سوابق تاريخي، آمريكا با 360 دانشگاه داراي بيشترين دانشگاه معتبر و گرجستان و قرقيزستان داراي كمترين دانشگاه معتبر شناخته شدهاند.
از ميان دانشگاههاي نامعتبر شناخته شده از سوي وزارت علوم به ترتيب آمريكا با 44 دانشگاه غيرمعتبر، انگلستان با 17 دانشگاه، فرانسه با 12 دانشگاه و هندوستان با هشت دانشگاه بيشترين دانشگاههاي غيرمعتبر را به خود اختصاص ميدهند.» پيش از اين وزارت علوم گفته بود سختگيري زيادي روي اعتبار دانشگاههاي برخي كشورها دارد اما مديركل امور دانش آموختگان وزارتعلوم اذعان ميكند كه عموم 121 دانشگاه غيرمعتبر براي جمهوري اسلامي ايران، دانشگاههايي هستند كه فعاليت كلاسيك علمي ندارند: «بسياري از دانشگاههاي غيرمعتبر اعلام شده مربوط به دانشگاههايي هستند كه براساس تجربه مدرك صادر ميكنند، تاكنون121 دانشگاه به عنوان دانشگاههاي غيرمعتبر اعلام شدهاند و تعداد زيادي دانشگاه خارجي غيرمعتبر نيز وجود دارد كه پس از بررسي در ليست ما قرار خواهند گرفت.» اما تغيير سياستهاي وزارت علوم درباره مدارك دانشگاههاي خارجي تنها به ليست اعتبار دانشگاهها برنميگردد.
وزارت علوم دولت نهم براي جذب دانشجويان ايراني در برخي كشورهايي كه مشكلات فرهنگي داشتند، اعلام كرد مدارك دانشگاههاي غير معتبر را هم ميتواند بررسي كند ضمن اينكه دانشجويان در حال تحصيل هم ميتوانند واحدهايي كه گذراندهاند را در دانشگاههاي داخلي معادل كنند اما اكنون مديراموردانش آموختگان وزارت علوم دولت دهم ميگويد: «مدارك دانشگاههايي كه وزارت علوم آن كشور نامعتبر شناخته است مطلقا اعتبار سنجي نميشود. مدارك كارشناسي ارشد و دكتراي تمامي دانشگاههايي كه از سوي مرجع قانوني ذيربط در كشور متبوع خود غيرمعتبر باشند، قابل بررسي و ارزشيابي نيست.
اما مدارك صادره در سطح كارشناسي از دانشگاههايي كه از نظر وزارت متبوع غير معتبر ولي از نظر مرجع قانوني ذيربط در كشور متبوع خود معتبر باشند، قابل بررسي و ارزشيابي است.» آنطور كه مجلس آرا ميگويد يكي از موارد ارزشيابي از طريق معرفي به يكي از دانشگاههاي دولتي، غير انتفاعي، پيام نور و جامع علمي كاربردي جهت تعيين سطح و تكميل واحد در صورت ضرورت حداكثر تا40 واحد از دروس اصلي و تخصصي با توجه به نظر دانشگاه پذيرنده انجام ميشود.
همچنين قبولي در آزمون جامع مربوط به مدارك معادل كارشناسي توسط سازمان سنجش آموزش كشور، شركت در آزمون ورودي كارشناسي ارشد در داخل كشور و كسب حداقل 80 درصد نمره آخرين فرد پذيرفته شده در رشته مربوط هم از موارد بررسي و ارزشيابي اين مدارك است. در صورت تمايل متقاضي، مدرك كارشناسي مورد نظر به ماخذ كارداني يعني يك مقطع پايين تر، قابل بررسي و ارزشيابي است. او همچنين درمورد وضعيت مدارك دانشآموختگان ايراني دانشگاههاي خارجي كه مورد تاييد وزارتعلوم آن كشور است اما وزارت علوم ايران هنوز آن را اعتبار سنجي نكرده است، ميگويد: «مدارك اين دسته از داوطلبان با بررسي كيفي و گذراندن تعدادي واحد مورد ارزيابي قرار ميگيرد. هرساله اعتبارسنجي دانشگاههاي خارج از كشورصورت گرفته و درصورتي كه دانشگاهي فاقد استانداردهاي لازم باشد، از ليست دانشگاههاي معتبر شناخته شده از سوي وزارت علوم خارج و لغو اعتبار ميشوند.»
به گفته مجلس آرا در سال گذشته مدارك 2200 دانش آموخته دانشگاههاي خارج از كشور مورد تاييد وزارت علوم قرار گرفت: «حدود600 نفر از آنها، فارغ التحصيلان دكترا بودند كه ما ميتوانيم اين داوطلبان را به سمت دانشگاههاي داخل كشور براي جذب هدايت كنيم.»
ارزشيابي چگونه انجام ميشود؟يكي از دلايل ارزشيابي مدارك دانشگاههاي خارجي، حضور گسترده جوانان ايراني در دانشگاههاي كشورهاي مشتركالمنافع است. براي ارزشيابي مدارك يا واحدهاي گذرانده شده در اين دانشگاهها برحسب ضرورت ميزان تسلط آنها به زبان رساله يا موردي همچون اخذ آزمون مجدد، برگزاري امتحان جامع، انتشار مقاله و مصاحبه از آنها انجام ميشود. دفاع مجدد از پاياننامه كه با حضور استادان مجرب انجام خواهد شد، از ديگر شروط ارزشيابي مدارك دانشآموختگان دانشگاههاي خارج از كشور است. وزارت بهداشت هم ساز و كار خاصي براي ارزشيابي دارد.