نرخ سوم بنزین
نرخ سوم بنزین اصطلاحی است در نظام قیمت‌گذاری سوخت ایران که برای میزان مصرف مازاد بر سهمیه یارانه‌ای و حتی فراتر از نرخ آزاد رسمی به‌کار می‌رود. این نرخ به‌عنوان طبقه‌ای جداگانه از قیمت سوخت تعریف شده و هدف آن مدیریت مصرف، کاهش فشار یارانه‌ای بر بودجه دولت و جلوگیری از قاچاق سوخت است. بر اساس آخرین اعلام رسمی، نرخ سوم بنزین برابر با ۵۰۰۰ تومان برای هر لیتر تعیین شده‌است.
کارکرد و تعریف
در ایران بنزین معمولاً در سه سطح قیمتی عرضه می‌شود:
۱. سهمیه‌ای با یارانه گسترده،
۲. آزاد با نرخ بالاتر،
۳. نرخ سوم که زمانی اعمال می‌شود که مصرف یک خودرو از سقف مشخص‌شده در کارت سوخت فراتر رود.
به این ترتیب، مصرف‌کننده پس از عبور از سهمیه یارانه‌ای و سهمیه آزاد، بنزین را با نرخ سوم دریافت می‌کند؛ نرخی که به‌صورت ابزاری برای کنترل مصرف پرمصرف‌ها و ایجاد رفتار اقتصادی دقیق‌تر تعریف شده است.
هدف سیاست‌گذاری
هدف از اجرای نرخ سوم عبارت است از:
-
واقعی‌سازی بخشی از قیمت سوخت برای کاهش بار مالی دولت،
-
جلوگیری از قاچاق بنزین از طریق کاهش جذابیت قیمت داخلی،
-
مدیریت مصرف به‌ویژه در مناطق شهری با ترافیک بالا،
-
بهینه کردن یارانه پنهان انرژی و هدایت آن به سمت گروه‌های کم‌درآمد.
انتقادات و چالش‌ها
در کنار اهداف اعلام‌شده، اجرای نرخ سوم با مخالفت‌هایی نیز روبه‌رو بوده است. برخی کارشناسان آن را باعث فشار مضاعف بر خانوارهای پرمصرف و مشاغل حمل‌ونقل می‌دانند. گروهی دیگر معتقدند نرخ سوم ممکن است باعث سردرگمی مردم در فهم ساختار قیمت‌گذاری و ایجاد فاصله طبقاتی در مصرف سوخت شود.
برخی انتقادها نیز به عدم شفافیت در سازوکار تعیین سقف مصرف و نحوه بازتوزیع درآمدهای حاصل از نرخ سوم اشاره دارد.
وضعیت حقوقی و اجرایی
نرخ سوم بنزین یک نرخ متغیر سیاستی است که میزان و زمان اعمال آن به تصمیم دولت و ستاد مدیریت سوخت بستگی دارد. اعمال نرخ سوم وابسته به سامانه هوشمند سوخت و اتصال کامل جایگاه‌ها به شبکه ملی کارت سوخت است.
در مورخ 04/09/1404 دولت جمهوری اسلامی ایران به ریاست جمهوری مسعود پزشکیان به نرخ های مصوب قبلی و تغییر نموده سال 1398 نرخ سوم یعنی مبلغ 5هزارتومان بابت هر لیتر بنزین معمولی را اضافه نمود