کلیات
سیل یکی از حوادث طبیعی غیر مترقبه محسوب می شود که در اثر طغیان آب و زیرآب رفتن بخش قابل توجهی از زمین رخ می دهد. در معنای «آب جاری شده»، کاربرد این واژه بر ریزش جریان دلالت داشته و مخالف معنی عدم ریزش یا «فرونشینی» است. «سیل»، طوفان جهانی افسانه و احتمالاً" تاریخ، به عنوان طوفان در اساطیر بکار رفتهاست.
در خلال یا پس از یک بارندگی شدید، مقدار دبی رودخانه به سرعت افزایش یافته و در نتیجه آب از بستر عادی خود سر ریز و دشت سیلابی و مناطق اطراف را دربر میگیرد. با بررسی دشت سیلابی قدیمی و آبرفتهای آن، شاید بتوان با درجهای از تقریب احتمال وقوع و بزرگی سیلهای آتی منطقه را مشخص کرد. اصولاً بزرگی سیلها و تکرار آنها در طول زمان تابع شدت بارندگی، نفوذپذیری زمین و وضع توپوگرافی منطقه است.
نقش عوامل انسانی در وقوع سیل
با اینکه سیل و طغیان رودخانه ها پدیده ای طبیعی است و در گذر زمان رخ داده است، امروزه به دلیل دخالتهای بی رویه در بسیاری نقاط که قبلاً سیل نمیآمده، طغیانهای بزرگی مشاهده میشود. فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش میدهد. از آن جمله میتوان به ساختمانسازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخشهایی از آن است و باعث کاهش ظرفیت طبیعی رود میشود، اشاره کرد. به این ترتیب محدودهای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب میرود، گستردهتر میگردد.
شهرسازیها و حذف گیاهان باعث کاهش مقدار آب نفوذی و افزایش آب سطحی میشود. حجم زیاد آب از یک طرف بر برزگی طغیان میافزاید و از طرفی با افزایش فرسایش، رسوباتی به وجود میآورد که با برجای گذاشتن آنها ظرفیت بستر اصلی رود کاهش مییابد. موارد پیش معمولاً تأثیر تدریجی دارند، ولی سیلهای ناگهانی و فاجعه آمیز اغلب بر اثر تخریب سدها و بندها، ایجاد میشوند.
سیل واژؤای عربیست که در لغتنامهٔ دهخدا به معنی «آب بسیار که روان باشد» ترجمه شدهاست. واژههای پارسی «تندآب» و «تندابه» نیز برای آن به کار رفتهاست.
عوامل اصلی ایجاد سیل
از زمانهای ماقبل تاریخ، مردم به جهت دسترسی به سیستم حمل و نقل ارزان و راحت و همچنین داشتن دسترسی به منابع غذائی و تجارت، در کنار دریاها و رودخانهها مسکن میگزیدند؛ چنانچه جمعیت انسانی در کنار منابع طبیعی آبی متمرکز نبودند، هیچ نگرانی از بروز سیل وجود نداشت. ولی بهر حال وجود خاک حاصلخیز کنار رودخانهها منوط به جاری شدن سیلابهای متعدد و وجود انواع رسوب گذاریهای عادی همراه با آن میباشد.
سیلابهای برخاسته از دریا قدرت ایجاد طغیانها یا در هم نوردیدن استحکامات ضد سیل مانند سیل شکنها و همچنین صاف کردن تپههای شنی یا پر کردننواحی گود زمین را دارا است؛ بنابراین در زمینهای ماورای این استحکامات ساحلی امکان سیل گرفتگی و آسیب دیدگی متصور است. عواملی مانند طوفانهای سهمگین طوفانهای برق آسا، جزر و مد بلند، پدیده تسونامی یا ترکیب اینها، باعث ایجاد سیلابهای دریایی میگردند. از آنجائیکه اکثر مناطق شهری در کنار ساحل بنا شدهاند، این تهدید جدی در تمام نقاط جهان وجود دارد.
طغیان رودخانه ها
بسیاری از رودخانهها که در مرزهای زمینهای نسبتاً مسطح جاری هستند، دشتهای سیلابی را تشکیل میدهند. در هنگام شدید بودن سیل، جمع شدن گل ولای بروی زمینهای زراعی باعث کاهش حاصل خیزی آنها خواهد شد. در فرهنگهای کشاورزی اولیه، ارتباط چرخه سالیانه سیل و سال زراعی از اهمیت بالائی برخوردار بوده بخصوص در مورد مصریان باستان ساکن در مجاورت رود نیل و ساکنان بین النهرین در کنار رود خانههای دجله و فرات.
سیل معمولاً زمانی بوقوع میپیوندد که یک سطح پست زمین از آب پر شده باشد. بدترین حالتهای سیل رودخانهای معمولاً در زمینهای حاشیهای یک رود جاری میشود. به عنوان نمونه میتوان از سیلهای کوئینزلند در ژانویه سال ۱۹۹۹ نام برد که در آن بخش جنوب شرق کوئینزلند بزیر آب فرو رفت. سیل زمانی رخ میدهد که خاک و پوشش گیاهی یک منطقه توانائی جذب کامل آب را نداشته باشد. در این زمان حجم آب به صورت غیرقابل کنترل از طریق کانالهای رودخانهای یا حفرههای طبیعی یا مخازن آب دستساز بشر، ریزش مینماید.
سیلهای دورهای به صورت طبیعی در بسیاری از رودخانهها رخ داده و باعث بوجود آمدن مناطقی بنام دشتهای سیلابی میگردد. علت وقوع این سیلابها بارش بارانهای شدید و گاهی نیز توام با ذوب برف است که باعث طغیان رود خانه و جاری شدن آب در زمینهای حاشیهای رود میشود. نام سیلابی که به یکباره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری میشود، سیل آنی است. سیلابهای آنی معمولاً در اثر بارش بیش از حد در یک منطقه نسبتاً کوچک ایجاد میگردند. از سوی دیگر سیل نواحی ساحلی نیز بر اثر بادهای شدید سطح اقیانوس یا بواسطه امواج حاصله از زمین لرزههای کف دریا بوجود میآید. البته شمار عوامل ایجاد سیل زیاد است.
سیل های آنی
سیلهای آنی ناشی از ذوب برف کوهها، تحت شرایطی نادر و با امتزاج با امواج گرم، به عاملی مخرب تبدیل میشوند که باعث ازبین رفتن جان ومال مردم میشوند. بارش های ناگهانی و متناوب نیز در صورتی که شرایط طبیعی برای جذب آن در زمین فراهم نباشد، زمینه را برای وقوع سیل های بزرگ فراهم می کند.
پیشبینی سیل
هدف از پیشبینی سیل برآورد دبی جریان و سطح سیلابی است که در یک دوره بازگشت مشخص (مثلاً در یک دوره ۲۵، ۵۰ یا ۱۰۰ ساله) احتمال وقوع آن وجود دارد. نتایج این پیشبینی که سیلاب طراحی نام دارد، به عنوان مبنایی برای انتخاب روشهای مقابله با سیل مورد استفاده قرار میگیرد. سیلاب طراحی معمولاً بر مبنای هزینه لازم برای کنترل آن و میزان ریسک و خطری که تخریب سیستم کنترل سیلاب پیشنهادی برای جان انسانها دارد، انتخاب میشود.
در مواردی که گسیختگی سازه آبی منجر به از دست رفتن جان انسانها و اموال زیادی بشود، طراحی بر مبنای سیلابها با احتمال رخداد کمتر و دوره بازگشت طولانی تر، مثلاً سیلاب ۱۰۰۰ ساله و حتی بیشتر، انجام میشود. سطح گسترش و ارتفاع این سیلابها بیش از سیلابهایی است که از احتمال رخداد بیشتری برخور دارند. پیشبینی سیلاب طراحی به دو صورت تحلیلی و زمینشناسی انجام میشود که اغلب مکمل یکدیگرند.
عوامل موثر برای پیشبینی تحلیلی سیلاب
برای پیش بینی سیل امکان و زمینه های مختلفی وجود دارد که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد.
بررسی توپوگرافی بخشی از حوضه آبریز که جریان آب را به منطقه مورد مطالعه تأمین میکند.
تعیین نوع پوشش سطح زمین (سنگ، خاک، گیاهان)، جهت تخمین نسبت آب جاری شده به آب نفوذی و تبخیرشده.
تعیین بزرگترین رگبار و بارندگی محتمل با توجه به دادههای موجود.
توجه به فصل، زیرا شرایطی مثل اشباع بودن زمین از آب یا پوشیده بودن سطح آن از برف تأثیر مستقیمی بر جریان سطحی آب دارند.
تعیین ظرفیت ذخیره بستر اصلی رود و دشت سیلابی اطراف آن، تغییرات احتمالی در ظرفیت ذخیره بخشهای پائین رود در آینده نیز مورد توجه قرار گیرد.
محاسبه حداکثر سیل محتمل
بطور کلی محاسبه حداکثر سیل محتمل محتاج برآورد پتانسیل بارش و مقدار و نحوه توزیع بارش در داخل حوضه آبریز است. مقدار آبدهی یا سطح آب رودخانه بر حسب زمان، معمولاً توسط منحنیهای خاصی به نام هیدروگراف نشان میدهند. به این منظور اغلب از هیدروگراف واحد استفاده میشود. مقدار آبدهی رود در یک مدت زمان مشخص از روی هیدروگراف قابل محاسبه است.
به منظور پیشبینی سیل معمولاً مقادیر محاسبه شده برای جریان به تراز (ارتفاع) آب تبدیل میشود. مبنای پیشبینیهای زمینشناسی شامل تعیین مرزهای دشت سیلابی توسط تصاویر فضایی و عکسهای هوایی، جهت تعیین پراکندگی آبرفتها و خاکهای جدید (کواترنر) در دره و شناسایی اشکالی که به وقوع سیل مربوط میشوند، ازجمله پادگانهها، گودالها و مانند آن است، میباشد.
این بررسیها زمان دقیق وقوع یک سیل در گذشته را مشخص نمیسازد. بلکه ضمن تأثیر وقوع آن در زمانهای جدید زمینشناسی احتمال رخداد مجدد آن را گوشزد میکند. نتایج بررسیهای زمینشناسی مخصوصاً در جاهایی که رکود طولانی از وضعیت آب و هوایی وجود ندارد، میتواند از روش تحلیلی دقیقتر باشد.
نقش جنگل در جلوگیری از بروز سیلابها
در هنگام ریزش آب بارانهای سنگینی که باعث بروز سیلابها میشوند، ذرات آب با شاخ و برگ درختان جنگل برخورد میکنند و تا حد زیادی از سرعت آنها کاسته میشود. همچنین خاک جنگل هم پوشیده از شاخ و برگ گیاهان و درختان است که باعث جذب آب میشود و جویبارهایی با آب ذلال را به وجود میآورد.
اطلاع از چگونگی جریان، حجم، شدت، مدت، مکان و بالاخره زمان وقوع سیلها اهمیت ویژهای در طراحی و نگهداری سازههای مهندسی، مخصوصاً تأسیسات آبی و همچنین پیشبینی خطرات و زیانهای احتمالی ناشی از سیل دارد. به دلیل شرایط آب و هوایی کشورمان سیلابها، چه از نوع بهاره و ناشی از ذوب برف باشند و چه از نوع ناگهانی ناشی از رگبار، بخش عمدهای از جریان سطحی اغلب رودهای حوضه مرکزی را تشکیل میدهد.
سیل عید نوروز ۹۸ ایران
دوم تا پنجم فروردین سال ۹۸ در بسیاری از استان های ایران به ویژه استان هایی چون گلستان، لرستان، فارس، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد در اثر بارش شدید و ناگهانی باران سیل بزرگی رخ داد که با خسارت های سنگین مالی و جانی فراوان همراه بود.
این سیل در شهرستان های آق قلا و گمیشان از توابع استان گلستان تعداد زیادی از شهر و روستاها را به زیر آب برد و در شهر شیراز نیز به دلیل جا به جا کردن خودروهای مسافروان نوروزی دست کم جان هیجده نفر از شهروندان ایرانی را گرفت.
سیل نوروز ۹۸ در دیگر استان های کشور همچون کرمانشاه و لرستان نیز جان تعدادی از شهروندان را گرفت.
مقامات پاکستان امروز (چهارشنبه) اعلام کردند که تلفات بارندگیهای سیل آسا در جنوب غرب و شمال این کشور به ۲۹ تن افزایش یافته و تعدادی دیگر نیز زخمی شده اند.
کد خبر: ۱۱۲۸۵۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۵
سیل خیابانهای بزرگترین شهر استرالیا را زیر آب برد. بارش شدید باران در سیدنی باعث وقوع سیل ، تخلیه هزاران نفر و مرگ حداقل یک استرالیایی شد.
کد خبر: ۱۱۲۸۲۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۴
سیل ناشی از باران های موسمی که بنگلادش را تحت تاثیر قرار داد، حدود ۳ میلیون نفر را آواره کرد. تلفات این سیل از ۱۰۰ نفر گذشت.
کد خبر: ۱۱۲۸۰۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۳
سی ان ان اعلام کرد: پس از وقوع سیل فاجعه بار در بنگلادش، چهار میلیون نفر گرفتار شده اند.
کد خبر: ۱۱۲۵۸۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۰۱
مقامات مکزیک روز گذشته (سه شنبه) اعلام کردند: در پی وقوع طوفانی موسوم به "آگاتا" که منجر به جاری شدن سیل و رانش زمین در جنوب این کشور شده، دستکم ۱۱ تن کشته و ۲۰ تن دیگر نیز مفقود شدند.
کد خبر: ۱۱۲۲۰۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۱
مقامات برزیل روز سه شنبه در حالی که نیروهای اورژانس در جستجوی اجساد و بازماندگان هستند، اعلام کردند که شمار قربانیان سیل و رانش زمین ناشی از باران سیل آسا در شمال شرقی برزیل دستکم به ۱۰۰ نفر رسیده است.
کد خبر: ۱۱۲۱۹۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۱
آمار قربانیان ناشی از بارش بارانهای سیل آسا در ایالت پرنامبوکو در شمال شرق برزیل به بیش از ۷۹ نفر رسید.
کد خبر: ۱۱۲۱۵۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۹
حداقل ۵۷ نفر در سیل رانش زمین که از ابتدای هفته تاکنون هند و بنگلادش را تحت تاثیر قرار داده است، جان خود را از دست دادهاند.
کد خبر: ۱۱۲۰۲۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۱
رئیس سازمان امدادونجات از امدادرسانی به متاثرین سیل و آبگرفتگی در ۱۷ استان کشور و اسکان اضطراری ۳۰۰ نفر از ۶ اردیبهشت تا ساعت ۶ صبح امروز (پانزدهم اردیبهشت ماه) خبر داد.
کد خبر: ۱۱۱۷۱۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۵
رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلالاحمر از امدادرسانی به ۱۷۵۰ هموطن متأثر از سیل و آبگرفتگی در ۱۷ استان کشور خبر داد.
کد خبر: ۱۱۱۶۹۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۴
مدیر کل بحران استانداری علت آبگرفتگی وسیع معابر شهر یزد به دنبال بارندگی عصر شنبه را شکستگی سیل بند روبروی پارک کوهستان ذکر کرد و از مردم استان به ویژه شهروندان دارالعباده خواست تا از ترددهای غیرضرورری در سطح شهر پرهیز کنند.
کد خبر: ۱۱۱۶۶۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۱
وقوع سیل اب و روان آب در برخی استان های ایران به دنبال بارش شدید باران در آنها مشکلاتی را برای هموطنان ایجاد کرده یا نگرانی ها درخصوص احتمال حوادث و آسیب به تجهیزات زیربنایی را بالا برده است در برخی مناطق مقامات رسمی حتی از احتمال وقوع سیل براثر بارش های رگباری هشدار داده اند.
کد خبر: ۱۱۱۶۵۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۱
مدیرکل مدیریت بحران استاندار آذربایجان شرقی خسارتهای بارش رگباری و جاری شدن سیل در برخی نقاط استان را تشریح کرد.
کد خبر: ۱۱۱۶۴۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۰
فرماندار شهرستان کلیبر با اشاره به وقوع سیل شدید در این منطقه گفت: مردم کلیبر ویلاها و باغها را سریع تخلیه کنند.
کد خبر: ۱۱۱۶۳۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۰
در پی سیل چند روزه گذشته در جنوب آفریقا ارتش این کشور برای کمک رسانی به مردم سیل زده وارد عمل شده است. در این سیل ۴۴۰ نفر جان خود را از دست داده اند.
کد خبر: ۱۱۱۴۷۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۳۱
مقامات محلی آفریقای جنوبی اعلام کردند که تلفات سیل اخیر در این کشور تا اواخر روز گذشته (پنجشنبه) به ۳۴۱ نفر رسیده و پیشبینی میشود این آمار افزایش یابد.
کد خبر: ۱۱۱۳۸۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۶
عوامل بسیار مهمی در ایجاد سیل دخیل هستند که یکی از آنها تجاوز به حریم رودخانهها و ساخت و ساز بیرویه و توسعه فعالیتهای عمرانی در مجاورت کانالها وآبراههها است. این ساخت وسازها موجب بسته شدن مسیرهای عبور سیل اب در مناطق شهری میشود وافزایش روزافزون جمعیت جهان و توسعه سریع زندگی شهری و روستایی در حوضههای آبریز و اراضی حاشیه رودخانهها ودخالتهای بشری در رودخانهها برهم خوردن تعادل این اکوسیستمهای آبی و در نتیجه تغییر پتان سیل انتقال جریان و رسوب را در پی دارد.
کد خبر: ۱۱۱۳۶۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۵
مقامات فیلیپین روز دوشنبه اعلام کردند که به دنبال فرونشت زمین و سیل در مرکز و جنوب فیلیبپین ۲۴ نفر کشته شدند.
کد خبر: ۱۱۱۳۳۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۳
شرایط نامساعد جوی، زمین لرزه ها و فوران های آتشفشانی همگی از جمله بلایای طبیعی هستند که در سال گذشته میلادی (۲۰۲۱) منجر به جان باختن هزاران تن در سراسر جهان شدند.
کد خبر: ۱۱۱۱۵۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۱۰
با گذشت چندین روز از سیل ویرانگر برزیل، همچنان صدها نفر مفقود هستند و از سرنوشت آنان خبری نیست.
کد خبر: ۱۱۰۵۷۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۲