کلیات
نکروز آواسکولار (avascular necrosis) یعنی مرگ بافت استخوانی درنتیجهی فقدان خونرسانی. این وضعیت که استئونکروز (osteonecrosis) هم نامیدهمیشود، میتواند منجر به ایجاد شکستگیهایی ریز در استخوان و سرانجام اضمحلال آن شود.
شکستگی استخوان یا دررفتگی مفصل میتوانند خونرسانی قسمتی از استخوان را مختل کنند. نکروز آواسکولار همچنین با مصرف طولانیمدت دوزهای بالای داروهای استروئیدی و سوءمصرف الکل مرتبط میباشد.
نکروز آواسکولار در هر سنی ممکن است رخ دهد ولی غالباً افراد ۳۰ تا ۵۰ ساله را درگیر میکند.
علایم
مراحل اولیهی نکروز آواسکولار در بسیاری از افراد هیچ علامتی ندارد. با افزایش وخامت وضعیت، ممکن است تنها زمانی که بر مفصل فشاری وارد شود، احساس درد کنید. سر انجام کار به جایی میرسد که حتی هنگامی که دراز کشیدهاید هم احساس درد میکنید.
درد میتواند خفیف یا شدید باشد و معمولاً بهتدریج ایجاد میشود. درد ناشی از نکروز آواسکولار لگن ممکن است در ران، کشالهی ران یا باسن احساس شود. علاوه بر لگن شانه، زانو، دست و پا هم ممکن است دچار نکروز آواسکولار شوند.
بعضی از افراد دچار نکروز آواسکولار دوطرفه میشوند؛ مثلاً در هر دو استخوان هیپ(hip) یا هر دو زانو.
زمان مراجعه به پزشک
اگر در هرکدام از مفاصل خود دردی مداوم احساس میکنید، به پزشک مراجعه کنید. اگر معتقید که دچار شکستگی استخوان یا دررفتگی مفصل شدهاید هم فوراً خود را به پزشک نشان دهید.
علل ایجاد نکروز آواسکولار
نکروز آواسکولار بر اثر کاهش یا قطع خونرسانی به استخوان رخ میدهد. این کاهش جریان خون میتواند ناشی از عوامل زیر باشد:
- ترومای مفصل یا استخوان. وقوع یک آسیبدیدگی مانند: دررفتگی مفصل، میتواند به عروق خونی مجاور آسیب بزند. آن دسته از روشهای درمانی سرطان که شامل استفاده از تشعشعات میباشند نیز میتوانند سبب تضعیف استخوانها و آسیبدیدگی عروق خونی شوند.
- وجود تودههای چربی در عروق خونی. چربی (لیپید) میتواند عروق خونی کوچک را مسدود کند و جریان خون ورودی به استخوانها را کاهش دهد.
- بعضی از بیماریها. بعضی از بیماریها، مانند: کمخونی داسیشکل یا بیماری گوشه (Gaucher’s disease) میتوانند سبب کاهش خونرسانی به استخوانها شوند.
علت کاهش خونرسانی در حدود ۲۵ درصد از افراد مبتلا به نکروز آواسکولار مشخص نیست.
ریسک فاکتورها
عواملی که موجب افزایش احتمال ابتلا به نکروز آواسکولار میشوند، عبارتند از:
- تروما. آسیبدیدگیهایی مثل: دررفتگی یا شکستگی لگن میتوانند به عروق خونی مجاور آسیب برسانند و جریان خون استخوانها را کاهش دهند.
- مصرف استروئیدها. مصرف کورتیکواستروئیدهایی مانند: پردینزون (prednisone) در دوزهای بالا یکی از علل شایع ابتلا به نکروز آواسکولار میباشد. علت این امر مشخص نیست ولی طبق یک فرضیه، کورتیکواستروئیدها میتوانند با افزایش سطح چربی خون، سبب کاهش جریان خون شوند.
- سوءمصرف الکل. مصرف فراوان الکل برای چندین روز میتواند سبب تشکیل تودههای چربی در عروق خونی شود.
- استفاده از بیسفسفونات. استفادهی طولانیمدت از داروهای افزایندهی تراکم استخوانی ممکن است منجر به استئونکروز فک شود. این عارضهی نادر در بعضی از افرادی که دوزهای بالای این داروها را در درمان سرطانهایی از قبیل: مولتیپل میلوما و سرطان متاستاتیک پستان، مصرف میکنند، رخ میدهد.
- بعضی از روشهای درمانی. استفاده از پرتودرمانی در درمان سرطان میتواند سبب تضعیف استخوانها شود. پیوند عضو، بهخصوص پیوند کلیه، نیز با نکروز آواسکولار مرتبط است.
بیماریهایی که با نکروز آواسکولار مرتبطند، شامل موارد زیر میشوند:
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)
- دیابت
- بیماری گوشه (Gaucher’s disease)
- ایدز
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک (لوپوس منتشر)
- کمخونی داسیشکل
عوارض ثانویه
نکروز آواسکولاردر صورت عدم معالجه، با گذشت زمان وخیمتر میگردد و سرانجام سبب اضمحلال استخوان میشود. نکروز آواسکولار میتواند باعث شود که استخوان شکل یکنواخت خود را از دست بدهد و فرد دچار آرتریت شدید شود.
پیشگیری
بهمنظور کاهش احتمال ابتلا به نکروز آواسکولار و بهبود سطح سلامت کلی خودتان، نکات زیر را رعایت کنید:
- مصرف الکل را محدود کنید. مصرف زیاد الکل بهمدت طولانی یکی از ریسکفاکتورهای اصلی ابتلا به نکروز آواسکولار میباشد.
- سطح کلسترول خونتان را پایین نگه دارید. ذرات ریز چربی شایعترین عوامل مسدودکنندهی عروق و کاهش خونرسانی به استخوانها میباشند.
- بر مصرف استروئیدها نظارت داشتهباشید. مطمئن شوید که پزشکتان از استفادهی کنونی یا پیشین شما از دوزهای بالای استروئید اطلاع دارد. به نظر میرسد آسیبهای استخوانی مرتبط با استروئید، با مصرف مجدد دوزهای بالای این مواد وخیمتر شوند.
- از استعمال دخانیات بپرهیزید. استعمال دخانیات احتمال ابتلا به نکروز آواسکولار را افزایش میدهد.