کلیات
بیعت همافران نام یک عکس تاریخی از انقلاب ۱۳۵۷ ایران است که توسط عبدالحسین پرتوی در تاریخ ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ در مدرسه علوی گرفته شدهاست. این تصویر تعدادی از همافران نیروی هوایی شاهنشاهی ایران را از پشت و در حال ادای سلام نظامی به امام خمینی ره (که در آن هنگام فرمانده نیروهای مسلح نبود) را نشان میدهد. این عکس روز بعد در صفحه اول روزنامه کیهان چاپ شد.
عکس فوق در مدرسه علوی واقع در خیابان ایران (خیابان عین الدوله) در تهران گرفته شد که در آن روزها اولین اقامتگاه امام خمینی ره در تهران بعد از مراجعت از تبعید در نوفل لوشاتوی فرانسه بود. این عکس از دو جنبه اهمیت دارد، نخست آن که انتشارش در آن روزها روی انقلاب اثرگذار بود و دوم این که تنها عکسهای ثبتشده از این واقعهاست. از این صحنه، حدوداً ۷–۸ فریم تصویر وجود دارد. برای این که این همافران شناسایی نشوند، عکسها عمداً از پشت گرفته شدهاست تا چهرهها مشخص نباشد.
نسخه اصلی این عکس از سال ۱۳۸۷ در اختیار سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران قرار دارد و هم اکنون در گنجینه موزه هنرهای دینی امام علی نگهداری میشود.
پیشزمینه
به گفته نورشاهی، یکی از این همافران، آیتالله طالقانی در دیداری در آن روزها به آنان توصیه کردهبود که دست به کار ویژهای برای انقلاب بزنند و این صحبتها برایشان «یک نوع حرکت روانی و کار تهییجکننده» بود.
واکنشها
پس از چاپ عکس در روزنامه کیهان، دولت شاپور بختیار این عکس را مونتاژ شده خواند و آن را تکذیب کرد. روابط عمومی ستاد بزرگارتشتاران، با استناد به اظهارات فرمانده نیروی هوایی و نخستوزیری آن را تکذیب کرد. بختیار در ۲۱ بهمن، با حضور در مجلس سنا شخصاً این عکس را دروغین نامید. اما امام خمینی ره صحت آن را تأیید کرد. عکاس نیز تحت پیگرد قرار گرفت و دولت برای شناسایی افراد حاضر در این مراسم تلاش کرد، اما موفق نشد.
جزئیات مراسم
در این مراسم ابراز وفاداری به امام خمینی به صورت رژه نظامی انجام گرفت و فرمانده همافران با بلندگوی دستی ، ان گونه که در سان های رسمی معمول است، از امام خمینی، با خطاب کردن فرمانده کل قوا، اجازه خواست تا نظامیان رژه را در پیشگاه ایشان آغاز کنند. سپس رژه با اجازه امام خمینی انجام شد. یکی از سربازان نیروی هوایی اعلامیه کارکنان نیروی هوایی را قرائت کرد. متن اعلامیه به شرح ذیل بود:
«به پیروی از قائد اعظم حضرت آیت الله العظمی امام خمینی و به پشتیبانی از ندای حق طلبانه ملت ستمدیده ایران، همگام و همصدا با همافران پایگاههای شاهرخی همدان، وحدتی دزفول، بندرعباس، بوشهر، اصفهان، شیراز همافران هوانیروز اصفهان و کرمانشاه تا سرنگونی رژیم طاغوتی و به ثمر رسیدن انقلاب ملت آزاده ایران از هیچ کوششی دریغ نخواهیم نمود و تا آخرین قطره خون مبارزه خواهیم کرد. بدین وسیله اعلام میداریم که در موارد ذیلکوشا خواهیم بود.
- از وسایل و تجهیزات که از پول ملت ایران خریداری شده اند تا پایان جان جلوگیری خواهیم کرد.
- افراد مزدور سازمان سیا را که در لباس مستشاران آمریکایی در ایران باقی ماندند، معدوم خواهیم کرد.
- چنانچه کودتایی به وسیله مزدوران رژیم صورت پذیرد ما با تمام وجود با آن مقابله خواهیم کرد.»
پس از قرائت قطعنامه، حضرت امام خمینی در سخنانی خطاب به کارکنان نیروی هوایی فرمودند:«درود برشما سربازان امام عصر سلام الله علیها . همانطور که فریاد زدید، تا کنون در خدمت طاغوت بودید. طاغوتی که تمام هستی ماها را ساقط کرد. طاغوتی که خزائن ما را تهی کرد. طاغوتی که ما را برده خارجی ها کرد. از امروز در خدمت امام عصر سلام الله علیها و در خدمت قرآن کریم هستید. قرآن کریمی که سعادت همه بشر را بیمه کرده است. قرآن کریمی که هرکس در زیر بیرق او واقع بشود، در دنیا و آخرت سعید است... ما امیدواریم که با هم پیوستگی به هم بتوانیم این طاغوت ها را تا آخر از بین ببریم و به جای او یک حکومت اسلامی برپا کنیم که مملکت ما برای خودمان باشد و همه چیز ما به دست خودمان باشد. ما میخواهیم که سرنوشت ما را خودمان تعیین کنیم، نه سفارت آمریکا و سفارت شوروی... ما می خواهیم ارتش ما آزاد باشد، اسرائیل در آن تصرف نکند، آمریکا در آن تصرف نکند. درود بر شما پرسنل نیروی هوایی که قدر نعمت خدا را دانستید و به دامن قرآن پیوستید. درود بر شما که ترک کردید حکومت طاغوت را و به حکومت الله پیوستید. من امیدوارم که سایر اشخاصی که در آن خدمت هستند، آنها هم وظیفه خودشان را بفهمند و به ملت بپیوندند. ما صلاح همه شما را میخواهیم، میخواهیم شما آزاده باشید. ما میخواهیم که مملکت را شما مستقل کنید و ما میخواهیم که دیگران، کسان دیگر، کسانی که میخواهند در شما تصرف بکنند، اینها نباشند. دست اجانب کوتاه باشد. خداوند نصرت به همه شما عنایت کند. باید این نهضت را حفظ کنید تا ان شاءالله به آخر نقطه و نهایت که قیام یک حکومت عدل انسانی اسلامی است به جای یک حکومت طاغوت.»
سرهنگ سلیمان جوکار یکی از همافران حاضر در این روز تاریخی بود . او در سال 1336 در روستای مانیزان شهر ملایر متولد شده و در سال 1353 با مدرک دیپلم به استخدام نیروی هوایی ارتش درآمده است. دوره های آموزش عمومی را در آموزشگاه همافری و دوره تخصصی الکترونیک را در مرکز آموزش های نیروی هوایی گذرانده و سپس دوره تخصصی هاواک را در پایگاه مهرآباد جنوبی فرا گرفته است و در سال 1354 به فرماندهی آماد و پشتیبانی نیروی هوایی منتقل شده و خدمت رسمی خود در ارتش را شروع کرده است.
سرهنگ جوکار میگوید: در سال 1357 با شروع تحرکات انقلابی مردم ایران علیه رژیم شاه در شهرهای تهران تبریز قم و ... من به همراه دوستانم در منطقه نظام آباد تهران در راهپیماییها شرکت میکردیم، البته لباس شخصی میپوشیدیم تا شناسایی نشویم. از طرفی در محیط کار هم شاهد بیعدالتیها و تبعیض بین افراد درجه دار و همافر از نظر محل صرف غذا و سایر موارد بودیم و به همین دلیل همراه با همکارانم علیه آن وضعیت اعتراض کردیک که سرانجام منجر به اعتصاب غذایی ما شد.
ارشد ما ستوان کیقباد بود که به تهدید من و همکارانم میپرداخت. ما به امید رهایی از آن وضعیت حمایت خود را از امام خمینی بیشتر کردیم. اعلامیههای ایشان را می خواندیم و بین افراد توضیح می کردیم. چند روز بعد هم به طور کلی ناهار کارکنان قطع شد و ما به ایجاد آشوب و آتش روشن کردن و سایر اقدامات در محل کار میپرداختیم. فرمانده ما سرگرد پروانه با ما هماهنگ بود. او اقدامات ما را به مقامات بالاتر گزارش نمیکرد و ما نیز روز به روز بر اقدامات انقلابی خود می افزودیم. بعد از ورود امام خمینی به کشور و بیان پیام ایشان در بهشت زهرا(س) خطاب به ارتشیان، علاقه ما به انقلاب اسلامی بیشتر شد و در صدد برآمدیم تا یک حرکت منسجم و موثر برای انقلاب اسلامی انجام دهیم.
در آن زمان مشکل اساسی ما نداشتن وسایل ارتباطی مناسب بود و سرانجام در همان محل کار از طریق همکاران که حدود 6 نفر بودیم متوجه شدیم قرار است در محضر امام حاضر شده و رژه برویم. دو نفر از همکاران ما به نامهای محمد رضا دین وری و طیار رفیعی در این مسئله پیشتاز بودند و برنامهریزی میکردند که آنان به اتهام عضویت در گروهک ها سرانجام دستگیر و از نیروی هوایی اخراج شدند.
قرار ما برای حضور در واقعه نوزدهم بهمن، میدان بهارستان بود در منزل شلوار و پیراهن نظامی خود را پوشیدیم ولی فرنج و کلاهمان را داخل کیف گذاشته و همراه خود بردیم. همه افراد در میدان بهارستان تجمع کردند و سپس با پوشیدن فرنج و گذاشتن کلاه خیلی مرتب در محضر امام در مدرسه رفاه حاضر شده و عکاس روزنامه کیهان حسین پرتوی هم از ما عکس گرفت و در روزنامه چاپ کرد.
در آن زمان ما ترسی از مبارزه با رژیم پهلوی نداشتیم و با این که یک فرزند چهار ماهه داشتم و همسرم نیز در تهران هیچ آشنایی نداشت در راهپیماییها و واقعه نوزدهم بهمن شرکت کردم. هدف ما فقط پیروزی انقلاب اسلامی بود که سرانجام انجام شد. در آن روز ضربه بزرگی به رژیم پهلوی وارد شد و افراد رژیم پهلوی هم ناچار شدند خود را کشید کنار کشیده و تسلیم مردم شوند.