کلیات
منظور از
مناسک حج، اعمالی است که دز زمان انجام عبادت حج در مکه، منا، عرفات و مشعر انجام داده میشود.
اهمیت حج در اسلام
حج یکى از ارکان مهمّ اسلام، و از بزرگترین فرائض دینى است.
قرآن مجید در یک عبارت کوتاه و پرمعنى مى فرماید: «(وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَیْهِ سَبیلا) ; براى خدا بر مردم است که حجّ خانه او کنند، آنها که توانایى رفتن به سوى او دارند»؛ و در ذیل همین آیه مى فرماید: «(وَ مَنْ کَفَرَ فَاِنَّ اللّهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمینَ) ; و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان بى نیاز است». (۱)
جمله «براى خداست بر مردم...» به ضمیمه تعبیر به «کفر» در مورد کسانى که حجّ واجب را ترک مى کنند، اهمّیّت فوق العاده آن را در اسلام کاملا روشن مى سازد.
قابل توجّه این که در تفسیر آیه شریفه ۷۲ سوره اسراء: (وَ مَنْ کانَ فى هذِهِ اَعْمى فَهُوَ فِى الاْخِرَةِ اَعْمى وَ اَضَلُّ سَبیلا). (۲) از امام صادق (علیه السلام) روایت
شده که یکى از معانى آیه، کسى است که حجّ واجب خود را پیوسته به تأخیر مى اندازد، تا مرگ او فرا مى رسد (او در قیامت نابینا خواهد بود). (۳)
در حدیث دیگرى آمده است: «هرکس حجّ واجب را بدون عذر ترک کند، روز قیامت یهودى یا نصرانى محشور مى شود». (۴)
و در مقابل، براى حج آنچنان پاداشهاى عظیمى در روایات اسلامى وارد شده، که درباره کمتر عملى دیده مى شود.
چنان که در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم: «کسانى که حج و عمره به جا آورند میهمان خدا هستند، هر چه بخواهند خدا به آنها مى دهد، و هر دعایى کنند به اجابت مى رسد، و اگر درباره کسى شفاعت کنند پذیرفته مى شود... و اگر در این راه بمیرند خداوند تمام گناهان آنها را مى بخشد». (۵)
و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَلْحَجُّ المَبْرُورُ لَیْسَ لَهُ جَزاءٌ اِلاَّ الجَنَّة؛ حجّ مقبول پاداشى جز بهشت ندارد!». (۶)
و در حدیث سوّم از همان حضرت مى خوانیم: «مَنْ حَجَّ الْبَیْتَ... خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ; کسى که حج به جا آورد از گناه پاک مى شود، همانند روزى که از مادر متولّد شده است». (۷)
و این بزرگترین موهبت، و برترین افتخار، و بالاترین پاداش است.
حکم، اقسام و مناسک
رفتن به سفر حج، به صورت عادی (در غیر حالت نذر و قَسَم) بر هر مسلمان فقط یک بار واجب است. حج را بر یک معیار به سه قسم تقسیم کردهاند: حج تَمتُّع، حج قِران و حج اِفراد.
حج تمتّع: این حج وظیفه کسانی است که در فاصله شانزده یا دوازده فرسخی (حدود ۸۸ یا ۶۶ کیلومتری) مکه یا دورتر سکونت دارند. اعمال و مناسک حج تمتع از دو بخش عُمره تمتع و اصل حج تمتع تشکیل شده است:
عمرهی تمتع پنج جزء دارد: ۱. احرام. ۲. طواف. ۳. نماز طواف. ۴. سعی بین صفا و مروه. ۵. تقصیر.. اصل حج تمتع سیزده جزء دارد: ۱. احرام ۲. وقوف در عرفات ۳. وقوف در مشعرالحرام ۴. رمی جمره ۵. قربانی ۶. حلقیا تقصیر ۷. طواف. ۸. نماز طواف. ۹. سعی بین صفا و مروه. ۱۰. طواف نساء ۱۱. نماز طواف نساء. ۱۲. بیتوته در منا ۱۳. رمی جمرات.
حج قِران و حج اِفراد: این دو حج وظیفه اهالی مکه و نیز کسانی است که فاصله محلّ سکونتشان تا مکه کمتر از مسافت گفتهشده در حج تمتع است.
مناسک یا همان اعمال حج، بخش مهمی از حج است که حجم بسیاری از مطالب نوشته شده در مورد حج را شامل میشود. قرآن در آیات متعددی به مناسک و احکام فقهی حج پرداخته است. از جمله احکامی که در قرآن به آنها اشاره شده این موارد است: تشریع حج تمتع برای غیر اهالی مکه و مجاوران حَرَم، وقوف در مشعر الحرام و عرفات همراه با آداب آن، احکام مربوط به قربانی کردن و شکارکردن، وجوب طواف خانه خدا و سعی میان صفا و مروه، جایز نبودن تراشیدن موی سر پیش از انجام قربانی، جواز کسب و تجارت در حج، ممنوعیت همبستر شدن با همسر.
فلسفه حج
برای حج ظاهر و باطنی معرفی کردهاند. ظاهر حج را مجموعهای از اعمال مختلف دانستهاند که «مناسک حج» نامیده میشود؛ اما ورای این ظاهر، باطنی نیز تبیین شده است که اسرار بسیاری را در خود نهفته دارد. برخی معتقدند حقیقت حج را نمیتوان با بحثهای فقهی و مناسکی تحلیل کرد، بلکه حج و امثال آن را باید با توجه به اسرارش تحلیل و بررسی کرد.
یکی از مهمترین فلسفههای حج که بسیار بر آن تأکید شده، رسیدن به حقیقت توحید و یکتاپرستی است. ائمه معصوم دستور دادهاند پیش از آغاز حج، باید دل را از هر آنچه غیر خداوند است، خالی کرد و تمام امور خود را به خداوند سپرد.
علی شریعتی در کتاب «تحلیلی از مناسک حج» با نگاهی ذوقی درباره حج مینویسد: «حج، بودنِ تو را که، چون کلافی، سر در خویش گم کرده، باز میکند. این دایره بسته با یک نیت انقلابی باز میشود، افقی میشود، راه میافتد. در یک خط سیر مستقیم، هجرت به سوی ابدیت به سوی دیگری به سوی او». در بحث فلسفه حج، علاوه بر توحید، به ابعاد دیگر حج همچون وحدت مسلمانان، آثار اجتماعی، آثار سیاسی توجه شده است.
گردش مالی
بر اساس گزارشهای مختلف، در سال ۱۴۳۷ق (۱۳۹۴ش) بیش از هشت میلیون زائر به زیارت خانه خدا سفر کردهاند و درآمد مستقیم حکومت عربستان حدود ۱۲ میلیارد دلار بوده است. [۵۷]این درآمد، حدود ۹ درصد درآمد نفت عربستان بوده است. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی مکه هر زائر خارجی حج تمتع، حدود ۴۶۰۰ دلار هزینه میکند. این رقم برای زائران داخلی کمتر از ۱۵۰۰ دلار برآورد شده است. کسب درآمد از حج، منحصر به دولت عربستان نیست. کشورهای دیگر نیز به اندازه خود از گردش مالی حج بهرهمند میشوند: در سال ۱۳۹۳ هجری شمسی، سعید اوحدی رییس وقت سازمان حج و زیارت ایران، دارایی زائران ایرانی در سیستم بانکی کشور ایران را بیش از ۹۰هزار میلیارد ریال اعلام کرده است. او همچنین گردش مالی سازمان حج و زیارت در بانکهای کشور را یکمیلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار دانست و معتقد بود هیچ ارگان، نهاد و دستگاهی این میزان گردش مالی را در سیستم بانکی ندارد.
مقدمهای بر اعمال عمره تمتع و حج تمتع
در هنگام انجام فرائض حج قرائت ذکر لبیک اللهم لبیک لبیک لا شریک لک لبیک ان الحمد و النعمه لک والملک لا شریک لک لبیک لازم است.
حج تمتع و شرایط واجب شدن آن به افراد
شرایط زیر برای وجوب حج به یک فرد لازم است:
بلوغ
عقل
حریت
استطاعت مالی
صحت و سلامتی
امنیت راه
وسعت وقت
میقاتهای عمره و حج تمتع
میقات به محلی گفته میشود که حجاج در آن مکان، محرم میشوند.
مسجد شجره یا ذوالحلیفه
مسجد جحفه
وادی عقیق
یلملم
قرن المنازل
توضیح اینکه: ایرانیان اگر مدینه نزدیک باشند حتما از مسجد شجره محرم و اگر مدینه دور باشند حتما از مسجد جحفه محرم میشوند و میقاتهای دیگر در مسیر ما نمیباشد.
اعمال عمره تمتع و حج تمتع
در ادامه به اعما ل حج عمره و تمتع اشاره می شود
حج تمتع دو قسمت است:
الف. - عمره تمتع که مقدمه حج تمتع است.
ب. - حج تمتع
عمره تمتع پنج عمل دارد:
احرام از میقات (مسجد شجره یا جحفه)
طواف کعبه هفت مرتبه
نماز طواف پشت مقام ابراهیم
سعی بین صفا و مروه هفت بار
تقصیر یعنی کوتاه کردن مقداری از مو یا ناخن
اعمال حج تمتع
حج تمتع پانزده عمل دارد:
احرام از مکه
وقوف در عرفات
وقوف در مشعرالحرام یا مزدلفه
رمی جمره عقبه
ذبح یا قربانی
تراشیدن سر یا حلق
طواف حج تمتع
نماز طواف
سعی بین صفا و مروه
طواف نساء
نماز طواف نساء
وقوف در منا شب یازدهم
رمی جمره اولی، وسطی و عقبه، در روز یازدهم
بیتوته در منا شب دوازدهم
رمی سه جمره روز دوازدهم تا قبل از ظهر شرعی
محرمات احرام
محرمات احرام ۲۴ مورد میباشد که بعد از بستن احرام بر محرم حرام میشود:
شکار حیوان صحرایی
عقد نمودن
جماع
نگاه در آینه
ارتباط زناشویی
بوی خوش
پوشیدن لباس دوخته برای مردان
پوشاندن روی پا برای مردان
دروغ و دشنام
جدال نمودن
کشتن جانوران در بدن
کندن مو از بدن
پوشاندن سر برای مردان
مالیدن روغن به بدن
زیر سایه رفتن در طی طریق
کندن گیاه یا درخت
نگاه کردن در آینه
سرمه کشیدن
انگشتر به دست کردن برای زینت
پوشاندن صورت برای خانمها
بیرون آوردن خون از بدن
ناخن گرفتن
حمل سلاح
رسانههای سعودی گزارش دادند که مقامات امنیتی در این کشور بیش از ۱۷هزار نفر را تا روز جمعه به دلیل تلاش برای انجام مناسک سالانه حج بدون مجوز بازداشت کردهاند.
کد خبر: ۱۱۸۱۵۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۱۲
سعودیها پس از سه سال اعمال محدودیت به دلیل شیوع کرونا، حج تمتع امسال را با حضور میلیونی زائران و بدون اعمال محدودیت برگزار کردند.
کد خبر: ۱۱۸۱۳۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۱۰
حجاج ایرانی در دومین روز وقوف در سرزمین منا، از صبح امروز به شیطان سنگ زدند و خود را برای آخرین روز انجام مناسک حج تمتع آماده کردند.
کد خبر: ۱۱۸۱۰۸۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۰۸
وزیر امور خارجه از پیگیری وزارت امور خارجه برای آزادی و بازگشت حاجی ایرانی بازداشت شده در عربستان خبر داد.
کد خبر: ۱۱۳۵۹۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۲۸
هشدار رهبر انقلاب به مسلمانان در پیام به کنگره حج
امّت اسلامی که اکنون نمونهی کوچک آن در مراسم نمادین حج دیده می شود، باید با همهی وجود، به مقابله برخیزد؛ یعنی از سویی یاد خدا، کار برای خدا، تدبّر در کلام خدا، اعتماد به وعدههای خدا را در ذهنیّت همگانی خویش تقویت کند، و از سویی بر انگیزههای تفرّق و اختلاف فائق آید.
کد خبر: ۱۱۲۸۷۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۷
مدیرکل حوزه ریاست و روابط عمومی سازمان حج و زیارت گفت: تاکنون ۱۶ هزار و ۷۶۵ زائر هموطن برای انجام مناسک حج وارد عربستان شده است.
کد خبر: ۱۱۲۵۸۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۰۱
معاون حج و عمره مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر با تاکید بر این که هلال احمر آماده خدمت رسانی به زائرین حج است از ممنوعیت اعزام افراد بالای ۶۵ سال به حج خبر داد.
کد خبر: ۱۱۱۵۲۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۳
مدیر امنیتی حج در عربستان اعلام کرد، بدون مجوز وزارت حج، هیچکس اجازه ورود به مشاعر مقدسه را نخواهد داشت.
کد خبر: ۱۰۶۳۹۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۳
خبرگزاری رسمی عربستان از بالا کشیدن پرده خانه خدا جهت آمادگی برای برگزاری مناسک حج خبر داد.
کد خبر: ۱۰۶۱۵۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۱۲
سخنگوی اداره امنیت عمومی عربستان گفت: نیروهای امنیتی برای اجرای دستورالعمل ها و بازداشت افراد ناقض دستورالعمل های حج، تدابیر امنیتی شدیدی در اطراف مشاعر مقدس اتخاذ کردند.
کد خبر: ۹۹۳۵۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۰۸
رییس سازمان حج و زیارت کشورمان نسبت به رفتار متناقض و وقتکشی عربستان در ارتباط با حج، معترض شد.
کد خبر: ۹۸۵۹۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۲
رییس سازمان حج وزیارت:
کد خبر: ۹۱۹۶۸۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۰۲
حجاج بیت الله الحرام در روز عید قربان در ادامه مناسک حج به رمی جمرات پرداختند.
کد خبر: ۹۱۷۶۰۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۲۱
رشيدالدين ميبدي، صاحب تفسير کشف الاسرار
کد خبر: ۹۱۷۳۵۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۲۰
کد خبر: ۹۱۶۶۹۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۷
کد خبر: ۹۱۵۴۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۰
کد خبر: ۹۱۴۶۵۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۰۷
کد خبر: ۹۱۲۰۷۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۲۵
کد خبر: ۹۱۱۶۴۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۲۴
کد خبر: ۹۱۱۶۲۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۲۴