کلیات

علی‌اکبر دهخدا در سال ۱۲۵۷ در تهران به دنیا آمد. وی ادیب، لغت‌شناس، سیاست‌مدار و شاعر ایرانی است. او مؤلف و بنیان‌گذار لغت‌نامه دهخدا نیز بوده‌است. دهخدا در سال در ۷ اسفند ۱۳۳۴ در تهران درگذشت.

زندگی نامه

علی اکبر دهخدا در سال 1297 هجری قمری در تهران به دنیا آمد. پدر دهخدا، خانباباخان اهل قزوین بود و پیش از تولد وی به تهران آمده و در این شهر ساکن شده بود. علی اکبر ده ساله بود که پدرش وفات کرد و دهخدا با سرپرستی مادر به تحصیل خود ادامه داد. اوبا آغاز مشروطیت در انتشار روزنامه صوراسرافیل که از جراید معروف مشروطیت بود با میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل و میرزا قاسم تبریزی به همکاری پرداخت. پس از تعطیل مجلس در دوره محمدعلی شاه، دهخدا با جمعی از آزادی خواهان به اروپا رفت. در سویس سه شماره از روزنامه صوراسرافیل را منتشر کرد و سپس به استانبول رفت و در آنجا نیز در انتشار روزنامه "سروش" با آزادی خواهان همکاری کرد. پس از خلع محمدعلی شاه، دهخدا از طرف مردم تهران و کرمان به نمایندگی مجلس برگزیده شد و به درخواست آزادی خواهان به مجلس رفت. در دوران جنگ جهانی اول دهخدا در یکی از روستاهای چهارمحال بختیاری منزوی بود و پس از جنگ به تهران آمد و از کارهای سیاسی کناره گرفت و به خدمات علمی و فرهنگی مشغول شد و سرانجام در هفتم اسفند ماه 1334 هجری شمسی در تهران وفات کرد و در قبرستان ابن بابویه به خاک سپرده شد.

تحصیلات

مادر دهخدا او را به نزد استادانی چون "حاج شیخ‌هادی مجتهد نجم‌آبادی" و"شیخ غلامحسین بروجردی" برای کسب علم روانه کرد. او در نزد این دو استاد علوم قدیمه را از صرف تا کلام در مدت ده سال آموخت.

بعد از بازگشایی مدرسه علوم سیاسی تهران، دهخدا برای تحصیل علوم جدید اروپایی وارد مدرسه شد؛ این مدرسه به همت "میرزا حسن مشیر‌الملک" در سال ۱۳۱۷ تاسییس شده بود و دهخدای بیست ساله به مدت چهار سال دانش‌های نوین چون حقوق، حقوق بین‌الملل، جنگ و دیپلماسی، حقوق بین‌الملی خصوصی، تاریخ و اقتصاد را در کنار زبان فرانسه آموخت؛ وی ادبیات را به خوبی می‌شناخت، "محمدحسین‌خان فروغی" که معلم فارسی مدرسه سیاسی بود، گاه تدریس ادبیات را به عهده او می‌گذاشت. غالب فارغ‌التحصیلان مدرسه سیاسی به استخدام وزارت خارجه در می‌آمدند و به ماموریت‌های سیاسی در خارج و عضویت در سفارت خانه و کنسولگری‌های ایران منصوب می‌شدند، میرزا علی‌اکبر خان قزوینی هم در وزارت خارجه استخدام شد. در زمانی که "معاون‌الدوله غفاری" به عنوان سفیر کشور بالکان به اروپا می‌رفت، دهخدا نیز با او همراه شد و مدت دو سال در اروپا "وین و بخارست" زیست و دانش خویش را در زبان فرانسه تکمیل کرد و به ایران بازگشت.

مسئولیت ها و مقام های علی اکبر دهخدا

از جمله مسئولیت های دهخدا می توان به موارد زیر اشاره کرد .

-کار در وزارت امور خارجه

-انتشار روزنامه صور اسرافیل و سروش

-نماینده مجلس شورای ملی

-رئیس دفتر وزارت معارف

-رئیس تفتیش وزارت عدلیه

-رئیس مدرسه علوم سیاسی

-رئیس مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی تهران

آثار علی اکبر دهخدا

-امثال و حکم که در چهار جلد شامل امثال فارسی است و در کنار آنها اصلاحات و کنایات و موضوعات فراوانی را نیز نقل کرده است.

- ترجمه کتاب «علل عظمت و انحطاط رومیان » تألیف منتسکیو.

- ترجمه کتاب «روح القوانین» اثر منتسکیو.

- فرهنگ لغت فرانسه به فارسی که شامل لغات علمی، تاریخی، ادبی، جغرافیایی و طبی است و مرحوم دهخدا معادلهای دقیق آنها را به دست داده است و این کتاب نیز تاکنون به طبع نرسیده است.

- شرح حال ابوریحان بیرونی که همزمان با سالگرد تولد بیرونی تالیف شده و به چاپ رسیده است.

- حاشیه بر دیوان ناصر خسرو که دهخدا در تصحیح اشعار و توضیح بعضی نکات مطالبی بر این دیوان افزوده است.

- تصحیحاتی در دیوان سید حسن غزنوی که چاپ شده است.

- تصحیحاتی بر دیوانهای حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی دارد.

- چرند و پرند که مجموعه مقالات انتقادی دهخداست و در صوراسرافیل چاپ شده است.

- دیوان اشعار که حاوی اشعار گوناگون دهخدا است.

- تصحیح لغت فرس اسدی.

- تصحیح صحاح الفرس.

- تصحیح دیوان ابن یمین.

- تصحیح یوسف و زلیخا.

- لغت نامه که مفصل ترین کتاب لغت در زبان فارسی است و علاوه بر آن اعلام نیز با شرح و تفصیل در این کتاب آمده است. دهخدا برای تالیف این کتاب نزدیک چهل سال وقت صرف کرده و نزدیک صد نفر با وی همکاری داشته اند.

- مجموعه مقالات.

اشعار علی اکبر دهخدا

اشعار دهخدا را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. نخست اشعاری که به سبک متقدمان سروده، بعضی از این سروده های دهخدا دارای چنان استحکامی است که تشخیص آنها از گفته های پیشینیان دشوار است.
2. دومین دسته از اشعار دهخدا، اشعاری هستند که در آنها تجدد ادبی به کار رفته است. مسمط "یاد آر ز شمع مرده یار آر" از بهترین اشعار جدید فارسی به شمار می آید.
3. سومین نوع اشعار دهخدا، اشعار فکاهی است که به زبان عامیانه سروده شده است. دهخدا جزو معدود شاعران دوره مشروطیت است که جهان بینی و جهان نگری روشنی دارد. هرگز دچار احساسات نمی شود و شعار نمی دهد. علی اکبر دهخدا اشعارش را در قالبهای معهود مثنوی، غزل، مسمط، قطعه، دوبیتی و رباعی سروده است.

مضامین اشعار علی اکبر دهخدا

 مضامین شعر دهخدا وطن پرستی، دادخواهی، رسوا کردن ظالمان و حاکمان نالایق و مبارزه با ریاکاری و دورویی است. یکی از ویژگیهای شعر دهخدا طنز تلخ و گزنده اوست که با تحلیل قوی و سرشارش همراه می شود.

سبک علی اکبر دهخدا

دهخدا با نثر ویژه ای که در نوشتن مقالات انتقادی صوراسرافیل به کار برد نمونه ای از نثر طنز و انتقادی فارسی را ابداع کرد. علی اکبر دهخدا هر حادثه ای را دستاویز قرار می داد تا به استبداد بتازد. نکته مهم در مقالات و شعر طنز دهخدا عشق و علاقه و دلسوزی به حال مردم خرده پا است. دهخدا با نمایاندن جهات تاریک زندگانی، جهت روشن و امیدبخش آن را هرگز فراموش نمی کرد. دهخدا به بطالت و تنبلی و بی شعوری می تاخت. مقالات طنزآمیز او با امضای "دخو" انتشار یافت.

رحلت علی اکبر دهخدا

سرانجام علی اکبر دهخدا در ساعت شش و ربع بعد از ظهر روز دوشنبه هفتم اسفندماه 1334 هجري شمسي در خانه مسکوني خويش دار فانی را وداع گفت. پیکر وی به شهر ري مشايعت و در ابن بابويه در مقبره خانوادگي مدفون گرديد.

• در مورد جبار باغچه بان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید