کلیات

سوره توبه یا برائت نهمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء دهم و یازدهم قرآن جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام توبه به دلیل سخن از توبه در آیات متعددی از آن است. نام برائت (بیزاری) نیز از آیه اول آن گرفته شده است. سوره توبه بدون «‌بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز می‌شود و به مسلمانان دستور می‌دهد با مشرکان قطع ارتباط کنند و به پیامبر(ص) دستور می‌دهد برای مشرکان طلب آمرزش نکند. در این سوره همچنین درباره جهاد با کفار و مشرکان و مسئله زکات سخن گفته شده است. در روایات آمده است پیامبر(ص) ابلاغ این سوره به مشرکان را ابتدا به ابوبکر سپرد و سپس از او ستاند و به امام علی(ع) واگذار کرد.

از آیات مشهور سوره توبه، آیه لاتحزن، آیه صادقین، آیه اذن و آیه نفر است. در سوره توبه همچنین به واقعه مسجد ضرار، غزوه حنین و سرپیچی برخی از غزوه تبوک اشاره شده است. در روایات آمده است اگر کسی سوره انفال و توبه را در هر ماه قرائت کند، هرگز نفاق وارد قلب او نمی‌شود و از شيعيان امام علی(ع) خواهد بود.

معرفی

• نام‌ها

برای این سوره چندین نام (تا ۱۴ نام) برشمرده‌اند که در میان آنها دو نام مشهورترند: برائت و توبه. «برائت» که در بیشتر روایات آمده، برگرفته از آیه نخست است و «توبه» که در بعضی از روایات به آن اشاره شده، به این دلیل است که در این سوره آیات متعددی درباره توبه آمده است. دیگر نام‌های سوره برائت: فاضِحَه‌ (رسواکننده)، مُخزیه (خوارکننده)، مبعثره (کاونده)، حافره (آشکارکننده)، منقره (افشاکننده)، مشرّده (پراکنده‌کننده) و منکله (عذاب‌کننده).

• ترتیب و محل نزول

سوره توبه جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و چهاردهمین (آخرین) سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، نهمین سوره است و در جزء دهم و یازدهم قرآن جای دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره توبه ۱۲۹ آیه، ۲۵۰۶ کلمه و ۱۱۱۱۶ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های سَبعُ طِوال و از سوره‌های نسبتاً بزرگ است و در حدود یک جزء از قرآن را در بر دارد.

تنها سوره بدون بسم الله

این سوره برخلاف سوره‌های دیگر قرآن بدون «‌بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده است. مفسران برای این موضوع چند دلیل گفته‌‌اند:

• اين سوره به دنبال سوره انفال نازل شده و هر دو يک سوره به حساب می‌آيند.
• «بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» آیه رحمت و امان است، درحالیکه سوره برائت براى برداشتن امان و رفع آن است؛ به همین دلیل بسم الله در آغاز اين سوره نیامده است.
• در روایت ابن عباس آمده است عثمان گفت پیامبر درباره جای این دو سوره سخن نگفت و ما این دو را به این دلیل پشت سر هم آوردیم که هر دو در مدینه نازل شده بودند و موضوعشان یکی بود.

از آنجا که به جز سوره‌ی توبه تمامی سوره‌های دیگر قرآن با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده وبسم الله در آغاز هر سوره اختصاص به همان سوره و غرض خاص مرتبط با همان سوره دارد. ^]و به همین جهت به نظر برخی فقها اگر کسی در نماز پس از سوره حمد هر سوره‌ای را بخواهد بخواند باید بسم الله را به قصد همان سوره بگوید ازاین‌رو سوره توبه را نباید با بسم الله الرحمن الرحیم ( به قصد این که این بسم الله اختصاص به این سوره دارد)شروع کرد اما گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز این سوره به صورتی که جزئی از این سوره محسوب نشود، مانعی ندارد. ونیز گفتن بسم الله الرحمن الرحیم برای خواندن آیات دیگر سوره توبه (هنگامی که سوره را از آغاز نمی خوانیم) جایز است. نکته دیگر این است که چون سوره توبه بدون بسم الله است بهتر است هنگام شروع با استعاذه وگفتن عباراتی مانند اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و مانند آن شروع به خواندن سوره کرد.