کلیات

وقتی رحمت الهی(باران) قطع شود و چشمه‌ها و قنات‌ها بخشکد و کمبود آب پدید آید، برای نزول رحمت الهی و آمدن باران، نماز می‏خوانند.
نام این نماز، نماز استسقاء، یا نماز باران است.

۱ - نماز باران یک قدرت الهی

درخواست باران از طریق نماز باران از خداوند، یک درس توحیدی و توجه دادن به قدرت و رحمت الهی است، زیرا در خشکسالی و قحطی و بی‌آبی، از دست هیچکس، کاری‏ بر نمی‏آید، تنها خداست که می‏تواند با فرستادن ابرهای باران‏زا، رحمت‌ خویش را بر سر مردم بگسترد.
خداوند می‏فرماید: «قل ارایتم ان اصبح ماؤکم غورا فمن یاتیکم بماءمعین؟»؛

بگو:اگر آب شما بخشکد، چه کسی برای شما آب گوارا می‏آورد؟

۲ - توبه سبب نماز باران

بی آبی یک منطقه و نیامدن باران، نشان قهر خدا و گاهی به سبب‏ گناهانی است که مردم جامعه انجام می‏دهند.
پس توجه به خدا و گریه‌ و التماس و توبه و تضرع، سبب می‏شود خداوند عنایت کند و کم‏آبی را برطرف سازد.
نماز باران برای جلب رحمت‏خداوند است.

۳ - علت نیامدن باران

گاهی بی‌بارانی، نتیجه معاصی مردم و نوعی‏ عقوبت و تنبیه الهی است.

۳.۱ - غضب خدا

رسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌وآله- فرموده است: وقتی خداوند بر امتی غضب کند و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ‌ها گران می‏شود و عمرها کوتاه می‏گردد، تجار سود نمی‏برند و درخت‌ها میوه‌ نمی‏دهند و نهرها پر آب نمی‏شود و باران از مردم قطع می‏شود و اشرار برآنان تسلط می‏یابند.

۳.۲ - ظلم حُکّام

در حدیث دیگری، امام صادق -علیه‌السلام- فرموده است:
«...و اذا جار الحکام فی القضاء امسک القطر من‏السماء.»؛

هر گاه زمامداران و حاکمان، در دادرسی ستم کنند، باران‏ از آسمان قطع می‏شود.

۳.۳ - گناهان

طبق روایات، شیوع گناه، کفران نعمت، منع حقوق، کم‌فروشی، ظلم و حیله، ترک امر به معروف و نهی از منکر، ندادن‏ زکات و... نیز، گاهی سبب قطع باران می‏شود.

۴ - جریان دعای مورچگان برای باران

در حدیث آمده: حضرت سلیمان با اصحاب خود برای نماز باران‏ بیرون می‏رفت.
در راه، به مورچه‌ای برخورد که یکی از پاهایش را به‏ آسمان بلند کرده و می‏گوید: خدایا! ما مخلوقات ضعیف تو هستیم و آزروزی تو بی‌نیاز نیستیم، پس به سبب گناهان بنی آدم، ما را به هلاکت‌ مرسان.
حضرت سلیمان -علیه‌السلام- به اصحاب خود فرمود: برگردید! همانا بخاطر دعای غیر خودتان سیراب شدید!....

پس خیلی هم نباید مغرور بود، خداوند گاهی به خواسته مورچه‌ای، رحمت‌ خود را بر بندگان نازل می‏کند.
حتی گاهی دعای کافری چون‏ فرعون را می‏پذیرد و باران و فراوانی آب را عطا می‏کند.

۵ - قضیه دعای فرعون برای آب

در حدیث است از قول امام صادق -علیه‌السلام- که یاران فرعون از کاهش آب نیل پیش او سخن‏ گفتند و اظهار کردند که این باعث هلاکت ما خواهد شد، فرعون از آنان‏ خواست که آن‌ روز برگردند.
شب که شد، به میان رود نیل رفت و دست‏ به سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! می‏دانی که می‏دانم، که جز تو، کسی توان آب آوردن ندارد، پس به ما آب بده.
صبح که شد، رود نیل فوران زد و سرشار از آب شد.

۶ - کیفیت نماز باران

نماز باران مثل نماز عید، دو رکعت است و رکعت اول، پنج قنوت و رکعت دوم‏ چهار قنوت دارد و بهتر است که با جماعت‌ خوانده شود.

۶.۱ - دعای قنوت نماز باران

در قنوت‏ها، هر دعایی می‏توان خواند، ولی بهتر است دعایی خوانده‏شود که در آن، از خداوند، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پیامبر و آلش فرستاده شود.

۶.۲ - بلند خواندن سوره حمد

مستحب است که حمد و سوره‌اش بلند خوانده شود.

۶.۳ - مستحبات قبل از نماز باران

از آن‌جا که این نماز، برای جلب رحمت پروردگار است، در مستحبات‌ آن اموری ذکر شده که همه، حالت رقت و زاری و نیاز بندگان را می‏رساند و جلب رحمت می‏کند، از جمله: مردم سه روز، روزه بگیرند و روز سوم به صحرا روند و نماز بخوانند.
زیر آسمان جمع شوند.
پا برهنه باشند، مردم، منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤذن‌ها هم همراه باشند.
پیران و کودکان و چهارپایان را هم با خود ببرند، بچه‌ها را از مادران جدا کنند تا صدای گریه و ضجه زیاد شود.
مانع بیرون رفتن کفار همراه خود شوند، امام جماعت و مردم، در کمال خشوع و وقار و درخواست، به بیابان‌ بیرون روند، جای پاکی را برای نماز، انتخاب کنند.

۶.۴ - مستحبات بعد از نماز باران

و نیز، وقتی نماز به پایان رسید، پیش‌نماز به منبر رود، و عبای خود را واژگونه یا پشت و رو بر دوش افکند، با صدای بلند، صد بار تکبیر بگوید، رو به مردم سمت راست کرده، صد بار بلند، سبحان الله بگوید، سپس به‏ مردم طرف چپ روی کرده و صد بار با صدای بلند، لا اله الا الله بگوید، مانعی ندارد که مردم هم با صدای بلند، این شعارها را بدنبال پیشن‌ماز، تکرار کنند، چرا که رحمت و مغفرت را بهتر جلب می‏کند.
آنگاه، امام جماعت و مردم، دست‏ به دعا بردارند، و بسیار التماس و دعا کنند و بنالند و بخواهند، و امام جماعت، خطبه بخواند و از خداوند، طلب باران کند.
و بهتر است از خطبه‏هایی که از معصومین -علیه‌السلام- نقل شده‏ استفاده شود.
مانند آنچه از حضرت امیر -علیه‌السلام- (الحمد لله سابغ النعم...) و امام سجاد -علیه‌السلام- (اللهم اسقنا الغیث....). نقل‏ شده است.

۷ - سابقه نماز باران

آن‌گونه که از روایات تاریخی بر می‏آید، نماز باران در زمان انبیاء گذشته هم بوده است.

۷.۱ - شیوه پیامبر و اهل بیت

دعاها و حدیث‏هایی هم که درباره شیوه رسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌وآله- در خواندن‏ نماز باران نقل شده، با خطبه‏های مربوط به این نماز که از امیرالمؤمنین‌ نقل شده، و نیز دعای امام سجاد -علیه‌السلام- گویای این است که به این سنت، عمل می‏شده است.

۷.۲ - نماز باران علماء

در تاریخ، برخی از علمای بزرگ هم به برگزاری این نماز اقدام کرده و از خدا، باران گرفته‏اند.
البته این نماز، از آن‌جهت‏ حساسیت دارد که اگر خداوند، دعاها را مستجاب نکند و باران نفرستد، مایه شرمندگی‌ نمازگزاران می‏شود که خدا به آنان توجه ننمود.
از این جهت، اقدام به‏این نماز، جرات و ایثاری در حد مایه گذاشتن از آبرو می‏طلبد.

۷.۲.۱ - نماز باران آیت الله خوانساری

یکی از معروف‏ترین نمازهای باران در تاریخ معاصر ما، نماز آیة‌ الله العظمی سید محمد تقی خوانساری(رحمة الله علیه)است.
نوشته‏اند که در سال ۱۳۶۳ قمری، همان سالی که متفقین، ایران را اشغال کرده بودند، در قم باران نبارید و باغ‌ها و مزارع‌ خشکید و خطر قحطی و خشکسالی مردم قم را تهدید می‏کرد.
آن مرجع‌ بزرگوار، دو روز متوالی برای نماز باران به بیابان‌های اطراف قم رفت، این‏ حرکت، گرچه مورد استهزاء غیر معتقدان به امور معنوی و غیبی بود، ولی‏ در روز دوم، چنان باران آمد که سیل‌ها روان شد و جویبارها به راه افتاد واین از آثار انفاس قدسی آن مرد الهی بود. قبر آن مرحوم، در حرم حضرت معصومه -علیه‌السلام- است.