کلیات
جو یا اتمسفر سامانه گازی طبیعی پویا و پیچید‌های است که زندگانی در سیاره زمین به آن وابسته است. کاهش ستبری لایه ازون در استراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست بوم‌های زمین شناخته می شود.
آلودگی هوا بیش از هر آلودگی دیگری (دو سوم موارد مرگ ناشی از انواع آلودگی) جان انسان‌ها را گرفتهاست. پس از آن، آلودگی آب دومین عامل مرگ و میر است (۱/۸ میلیون مرگ). در جایگاه سوم، آلودگی محل کار، جان هشتصد هزار نفر را گرفتهاست. آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتشفشانها)، یا مصنوعی (ساخته دست انسان) باشند. بیشتر آلودگی‌های مصنوعی ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
تعریف
تعریف
انجمن مشترک مهندسین آلودگی هوا و کنترل آن، آلودگی هوا را به این صورت تعریف نموده است: "آلودگی هوا عبارت از وجود یک یا چند آلاینده در هوای آزاد مانند گازها، بخارات، گرد و غبار، بو، دود غلیظ و میست با کمیت، مشخصات و زمان ماند کافی که برای زندگی انسان، حیوان و گیاه خطرناک و برای اموال مضر باشد و یا به طور غیرقابل قبول مانع استفاده راحت از زندگی و اموال گردد".
اثرات بر روی انسان
در جهان سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. در برخی کشور‌ها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست میدهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر بطور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی، و آلرژی‌های مختلف تنفسی است. آلودگی هوا به روش‌های گوناگونی میتواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد. تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیبپذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگران است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می بینند.
معمولاً میزان آسیب بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار مانند تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی دارد. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند.
متخصصان معتقدند که موادی که از طریق هوای آلوده وارد محیط میشوند دارای ترکیباتی هستند که باعث نابودی بافت‌های مختلف بدن خواهد شد. این مواد از طریق ریه، پوست، مخاط بدن، مخاط چشم، گوش، بینی و دستگاه گوارش، وارد بدن شده و باعث تخریب سلول‌های بدن میشود. در واقع تجمع این مواد در بدن هنگام آلوده بودن هوا به دلیل داشتن اکسیژن ناپایدار و واکنش با یک سلول، آن را اکسید میکند.
باران اسیدی
یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران اسیدی به پدیده‌هایی مانند مه اسیدی و برف اسیدی که با مقادیر قابل توجهی اسید از آسمان همراه هستند، گفته میشود. باران هنگامی اسیدی میشود که میزان پیاچ آب آن کمتر از ۵٫۶ باشد. این مقدار پیاچ بیانگر تعادل شیمیایی به وجود آمده میان کربن دیاکسید و حالت محلول آن یعنی بیکربنات (HCO ۳) در آب خالص است. باران اسیدی دارای نتایج زیانبار اکولوژیکی بر سلامتی انسان، حیوانات و پوشش گیاهی دارد.
باران‌های اسیدی از گاز‌های گوگرد دیاکسید و از خانواده اکسید نیتروژن خروجی از دود اگزوز اتومبیل‌ها و کارخانه‌ها ایجاد میشود. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسید‌هایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل میدهند.
آلوده کننده‌ها
مهمترین آلاینده‌هایی که از طریق فعالیت‌های انسانی تولید میشوند، شامل این موارد میشود:
کربن مونوکسید - گازی بیبو و بیرنگ و سمی که بر اثر سوخت ناقص مواد ایجاد میشود.
اکسید‌های گوگرد به ویژه گوگرد دیاکسید - زغالسنگ و سوخت‌های نفتی مقداری گوگرد نیز در خود دارند و سوختن آنها دیاکسید گوگرد تولید میکند.
اکسید‌های نیتروژن به ویژه نیتروژن دیاکسید - که بر اثر سوخت در دما‌های بالا تولید میشوند. نیتروژن دیاکسید بویی تند و زننده و رنگ قهو‌های دارد که بر فراز آسمان شهرهای بزرگ دیده میشوند ناشی از این گاز است.
ترکیبات آلی فرار - این ترکیبات به دو دسته متان و غیرمتان‌ها تقسیم میشوند. متان گاز اصلی تشکیلدهنده گاز طبیعی است و اثر گلخان‌های بسیار نیرومندی دارد. بقیه ترکیبات آلی فرار هم اثرات گلخان‌های قابل توجهی دارند. ترکیبات فرار آروماتیک مثل بنزن و تولوئن اثر سرطانزایی داشته و در معرض آنها قرار گرفتن بهطور مستمر میتواند منجر به سرطان خون شود.
ذرات معلق به تمامی اجزاء ریز مایع یا جامدی (به جز آب خالص) گفته میشود که در جو زمین پراکنده هستند و اندازه میکروسکوپی یا زیرمیکروسکوپی، اما بزرگتر از ابعاد مولکولی دارند. ذرات کوچکتر بسیار خطرناکتر هستند چراکه به ریه‌ها نفوذ کرده و برخی از آنها حتی وارد جریان خون میشوند و باعث بیماری‌های تنفسی و قلبی مختلف میشوند. این ذرات همچنین بر روی خاک و آب نشسته و آلودگی منابع آبی و خاک را موجب میشوند.
کلروفلوئوروکربن‌ها - گازی که عامل اصلی تخریب لایه ازون است و استفاده از ترکیباتی که باعث آزادسازی آن میشود امروزه ممنوع شدهاست.
پیامد‌ها
یکی از مهمترین مشکلاتی که امروزه بشر با آن روبرو میباشد، آلودگی هواست و به دلیل افزایش بی رویه فعالیت‌های صنعتی، مصرف سوخت‌های فسیلی و تراکم جمعیت در برخی از شهرها روزبه روز شدیدتر میشود. آلودگی هوا تهدیدی جدی، مستمر و فراگیر علیه سلامت موجودات زنده و محیط زیست است که علاوه بر مشکلات زیست محیطی و به خطر انداختن سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده، دارای تبعات سوء اقتصادی و اجتماعی نیز است که به صورت آرام و تدریجی و گاهی غیرقابل جبران نمایان می شود.
عملکرد ناهماهنگ و ناکافی دستگاه‌های ذیربط در انجام وظایف قانونی درخصوص پیشگیری و مقابله با عوامل آلایندگی هوا، روند رو به تزاید این پدیده مخاطره آمیز را تشدید کرده و به تشدید وضعیت نگران کننده کنونی منجر شده است.
مصرف فزاینده سوخت‌های فسیلی طی سال‌های گذشته، علاوه بر تحمیل هزینه‌های گزاف به اقتصاد ملی، بحران آلودگی هوا را به ویژه در کلانشهرها ایجاد کرده است. هشدار بانک جهانی درباره تشدید آلودگی هوا در ایران مؤید این مطلب است؛ طبق اعلام این مرجع، خسارت آلودگی هوا در ایران از ۱ / ۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ به ۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۶ رسیده است که ۸ / ۱ میلیارد دلار آن مربوط به خسارت ناشی از آلودگی هوا در پایتخت بوده و از همه مهمتر اینکه بانک جهانی این خسارت را در سال ۲۰۱۳ بالغ بر سی میلیارد دلار (سی میلیارد و پانصدونودونه میلیون دلار) برآورد کرده است.
همچنین آلودگی هوا پیامد‌های زیانباری بر سلامت افراد جامعه دارد و به بیماری‌های قلبی و عروقی، برونشیت، اختلالات تنفسی، سرطان و مرگ زودرس منجر می شود.
براساس گزارش بار بیماری‌های جهانی، آلودگی هوا هفتمین عامل مرگ در دنیا و هفتمین عامل خطر در ایران است در سراسر جهان، هر روز حدود ۱۰ هزار نفر بر اثر بیماری‌های منتسب به آلودگی هوای آزاد جان خود را از دست میدهند. همچنین سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده است که در سال ۲۰۱۲ آلودگی هوای آزاد مناطق شهری و روستایی به ایجاد ۷ / ۳ میلیون مورد مرگ زودرس در دنیا انجامیده، که حدود ۸۸ درصد از این موارد در کشور‌هایی با درآمد کم و متوسط اتفاق افتاده است.
همچنین، در مجموع تعداد مرگ منتسب به آلودگی هوای آزاد و هوای داخل اماکن در سال حدود ۷ میلیون نفر برآورده شده است. آلودگی هوا پیامد‌های منفی اقتصادی شدیدی نیز دارد و میزان خسارت ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در اتحادیه اروپا حدود ۱۶۱ میلیارد یورو برآورد شده است. در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران ازجمله تهران، کرج، اصفهان، مشهد، تبریز، اراک، اهواز و شیراز غلظت بعضی از آلاینده‌های هوا از استاندارد‌های ملی به مراتب بالاتر است.
براساس برآوردها که با احتساب پدیده ریزگردها جمعیتی بالغ بر ۳۵ میلیوننفر، یعنی حدود نیمی از جمعیت کل کشور در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار دارند. این مشکل نهتن‌ها سلامت مردم را به خطر میاندازد، بلکه به علت افزایش نیاز به خدمات مراقبتی، بهداشتی و فوریت‌های پزشکی که برای جمعیت تحت تأثیر انجام میشود، هزینه‌های سرباری را نیز بر حوزه سلامت تحمیل میکند.
خسارت‌ها
به گفته مسعود ساعت ساز، عضو پژوهشکده مطالعات تغییر اقلیم و گرمایش زمین عضو هیئت علمی دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان ذرات معلق و آزبست ایجاد شده توسط صنعت، لنت ترمز و کلاچ خودروها یا آزاد شده از تخریب ساختمان‌ها یکی از منابع مهم ایجاد کننده آلودگی در سطح شهر تهران هستند و در حالی که میزان استاندارد آزبست در هوا، صفر و میزانی که سازمان بهداشت و محیط زیست برای آمریکا و اروپا ارائه داده، پنجصدهزارم فیبر بر میلی لیتر است، اندازهگیری این الیاف در هوای تهران، میزان آزبست را سههزارم فیبر بر میلیلیتر نشان میدهد که این بدان معنا است هوایی که تهرانی‌ها تنفس میکنند، ۶۰ برابر اروپا و آمریکا آزبست دارد. این میزان بالای آلایندگی در حالی است که میزان استاندارد آزبست در هوای آزاد، صفر است.
وی با اشاره به نقش مهم کارخانجات آلاینده اطراف تهران در افزایش آلودگی هوای پایتخت، گفت: یکی از مراکز صنعتی شهر تهران که در صورت عدم کنترل، آلودگی زیاد را منتشر میکند، کارخانه سیمان است. در کارخانجات سیمان عمدتاً موادی نظیر گچ، آهک، سنگ آهک و ... بکار می‌رود که کلیه این مواد در محوطه‌ای نگهداری میشوند و از طرفی عمدتاً فعالیت کارخانه سیمان دائمی بوده و ذرات گرد وغبار خروجی حاصل از فرآیند تولید بسیار زیاد است. بطوریکه از فاصله چندین کیلومتری بخوبی رؤیت میباشد. از سویی سوخت مصرفی این کارخانجات فسیلی بوده که از آلاینده‌های منتشره می‌توان به گاز‌های مضره حاصل از سوخت مواد نفتی و ذرات گرد و غبار اشاره نمود.
این عضو پژوهشکده مطالعات تغییر اقلیم و گرمایش زمین، تصریح کرده است: بنابر گزارش سازمان کنترل کیفییت هوای تهران، در بیش از دو سوم از ایام سال غلظت آلودگی آنچنان بالا است که گستره دید کامل را به کمتر از پانصد متر کاهش میدهد و در تمام این مدت ساکنان محدوده دو سوم جنوبی شهر اغلب تصویر محو و کدری از توچال "بلند‌ترین قله تهران" را میبینند. همچنین از یک سوم بالای شهر هم دو سوم جنوبی آن به زحمت دیده میشود و اغلب هم این بخش از شهر در هال‌های از «مه دود» خاکستری غرق بوده و میزان آلودگی در مواقعی از سال به حدی میرسد که سازمان‌های مسئول در کشور آن را در مرحله خطرناک و بحرانی اعلام کرده و خواستار ماندن کودکان، سالخوردگان و بیماران قلبی و تنفسی در داخل منزل می شوند.
ساعت ساز با بیان اینکه میزان بنزن در برخی از مناطق تهران از جمله مناطق مرکزی تا ۴۰ برابر حد مجاز برآورد شده است، گفت: در شهر تهران به علت غلظت چند برابری استاندارد‌های بینالمللی بنزن در هوا، ریسک ابتلا به انواع بیماری‌ها ازجمله آسم، ناراحتی‌های عصبی و سرطان به دلیل وجود این آلاینده افزایش یافته است.
برخی از راهکار‌های مبارزه با آلودگی هوا
استفاده از حمل و نقل عمومی به جای ماشین شخصی
صرفه جویی در مصرف انرژی: در این صورت شما میتوانید از تخریب محیط زیست با کاهش میزان سوخت‌های فسیلی که باید سوزانید، جلوگیری کنید.
درک مفهوم کاهش، استفاده مجدد و بازیافت: چیز‌هایی که دیگر برای شما استفاده ندارد را دور نیندازید. در حقیقت آنها را مجددا برای منظور دیگری استفاده کنید. برای مثال شما میتوانید از شیشه‌های قدیمی برای ذخیره حبوبات استفاده کنید.
از دستگاه‌های کارآمد انرژی استفاده کنید: چراغ‌های کم مصرف نسبت به لامپ‌های قدیمی بسیار بهینهتر هستند، برق کمتری مصرف میکنند، عمرشان طولانیتر است و به کاهش مصرف انرژی کمک میکنند.
تلاش‌های چندگانه در سطوح شخصی، صنعتی و دولتی در سراسر جهان برای جلوگیری از شدت آلودگی هوا افزایش یافته است و یک اقدام مستقیم در افزایش گرمایش جهانی است. با اینکه ما امروزه شاهد یک سری نوآوری‌ها و آزمایش‌هایی هستیم که با گزینه‌های متناوب و غیر متعارف برای کاهش آلاینده‌ها همراه است، اما همچنان عوامل اصلی آلودگی هوا دردسر ساز هستند و باید توجه بیشتری به آنها شود.
در مورد آلودگی هوا در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
اداره کل مدیریت بحران استان کرمان اعلام کرد: فعالیت ادارات کرمان روز سه شنبه ۲۰ خرداد به دلیل آلودگی شدید هوا با دو ساعت تأخیر آغاز میشود.
کد خبر: ۱۳۱۰۷۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۰
بنا به اعلام ستاد بحران استان کرمان، با توجه به کاهش ریزگردها و آلودگی و بنا به تصمیم کارگروه مدیریت شرایط اضطرار آلودگی، تمام ادارات و بانک های شهر کرمان امروز - دوشنبه- با ۲ ساعت تاخیر بازگشایی می شوند.
کد خبر: ۱۳۱۰۴۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۹
کیفیت هوای کلانشهر مشهد در هفدهمین روز خرداد ماه اگرچه با کاهش نسبی حجم آلاینده‌ها رو به روست اما همچنان برای پنجمین روز پیاپی آلوده است و در شرایط «ناسالم» برای تنفس شهروندان قرار دارد. وزارت بهداشت چند روز پیش برای ساکنان مشهد هشدار خود مراقبتی صادر کرد.
کد خبر: ۱۳۱۰۲۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۷
تصاویری از خیزش و انتقال گرد وخاک از استان های مجاور به تهران را مشاهده می‌کنید که هواشناسی پیشتر در این باره هشدار داده بود.
کد خبر: ۱۳۰۹۷۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۴
آلودگی ذرات بسته به غلظت آنها میتواند برای تنفس انسان بسیار خطرناک باشد. آلودگی ذرات قابل تنفس، ممکن است باعث بیماری، بستری شدن در بیمارستان و مرگ زودرس شود.
کد خبر: ۱۳۰۸۳۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۰۸
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و وضع هوا با اشاره بارش باران در ۷ استان کشور، گفت: امروز و فردا شرایط برای شکل‌گیری توده‌های گردوخاک روی عراق و انتقال آن به غرب و جنوب غرب کشور فراهم است.
کد خبر: ۱۳۰۷۱۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۰۲
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه آلاینده‌های حاصل از خودروها و صنایع، معضل جهانی و بسیاری از کشورهای دنیا است، گفت: حدود ۸۰ درصد آلودگی هوا در شهرهای بزرگ مربوط به وسایل نقلیه اعم از خودروها و موتورسیکلت‌ها و حدود ۲۰ درصد آلودگی‌ها مربوط به صنایع است.
کد خبر: ۱۳۰۶۰۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۷
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط خراسان رضوی خراسان رضوی گفت: بر اساس مصوبه کار گروه اجرایی و اضطراری کاهش آلودگی هوا ی استان مدارس ابتدایی (پایه های اول تا سوم) مشهد در روز شنبه ۲۷ اردیبهشت ماه جاری در ۲ نوبت صبح و عصر غیر حضوری است.
کد خبر: ۱۳۰۵۸۹۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۶
مدارس نواحی پنجگانه تبریز در تمامی مقاطع تحصیلی روز چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت ماه، تعطیل میباشد.
کد خبر: ۱۳۰۵۴۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۴
دبیرخانه کمیته شرایط اضطرار پدیده گردوغبار آذربایجان‌غربی اعلام کرد: با توجه به تداوم پدیده گردوغبار و اعلام وضعیت نارنجی، مدارس ۶ شهرستان استان امروزرچهارشنبه تعطیل است.
کد خبر: ۱۳۰۵۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۴
کیفیت هوای شهرهای پیرانشهر، سردشت، مهاباد، بوکان، اشنویه و ارومیه سه شنبه شب در وضعیت خطرناک و ناسالم قرار گرفت.
کد خبر: ۱۳۰۵۴۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۳
تصاویر مقایسه‌ای از وضعیت شهر قصرشیرین پیش و پس از ورود گرد و خاک
کد خبر: ۱۳۰۵۴۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۳
در پی هشدار سطح نارنجی هواشناسی خوزستان مبنی بر وقوع گردوخاک و طوفان تندری در نیمه غربی استان، کارگروه اضطرار آلودگی هوا از لغو امتحانات مدارس در ۱۱ شهر خبر داد. امتحانات نهایی پایه نهم و دهم برگزار خواهد شد.
کد خبر: ۱۳۰۵۴۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۳
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از ارائه گزارش همکاری نکردن برخی دستگاه‌ها با کارگروه کاهش آلودگی هوا به هیئت دولت خبر داد.
کد خبر: ۱۳۰۴۱۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۷
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا با اشاره به تداوم خشکسالی در منطقه گفت: در بعضی سال‌ها مثل امسال که بسیار خشک است، کانون‌های گرد و خاک خارجی فعال‌تر میشوند بنابراین تا پایان تابستان انتظار می‌رود که هر از گاهی گرد و خاک به کشور نفوذ کند.
کد خبر: ۱۳۰۴۰۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۷
امروز بار دیگر آسمان استان ایلام میزبان ریزگردهایی شد که نه تنها هوای پاک را ربودند، بلکه زندگی روزمره را به تعطیلی کشاندند. با نزدیک شدن به فصل گرم و خشک، متاسفانه شاهد تشدید این بحران در مناطق مرزی هستیم.
کد خبر: ۱۳۰۳۹۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۶
خودروهای فرسوده که بعضاً دهه‌هاست در خیابان‌ها تردد میکنند، منبع اصلی آلاینده‌های خطرناک، عامل بخشی از تصادفات مرگبار و یکی از دلایل اصلی مصرف بی‌رویه سوخت در کشور محسوب میشوند.
کد خبر: ۱۳۰۳۸۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۶
در پی هشدارهای سازمان مدیریت بحران کشور مدارس و دانشگاه‌های برخی شهرها و استان‌های کشور تعطیل اعلام شد.
کد خبر: ۱۳۰۳۷۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۵
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سردشت گفت: میزان ریزگردها در آسمان این شهرستان بیش از ۸ برابر حد مجاز و استاندارد‌های جهانی است.
کد خبر: ۱۳۰۳۷۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۵
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه با اعلام وضعیت بحرانی کیفیت هوا در برخی از نقاط استان، از شهروندان خواست تا اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهند.
کد خبر: ۱۳۰۳۷۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۵