کلیات

منظور از سرود جمهوری اسلامی، سرود حکومت جمهوری اسلامی است که در مراسم رسمی، یادبود‌های جمهوری اسلامی، مسابقات ورزشی و دیگر مناسبت‌های جمهوری اسلامی اجرا یا پخش می‌شود. سرود جمهوری اسلامی دارای دو بخش دکلمه و موسیقی است.

پیشینه

ناصرالدین شاه در سال ۱۸۷۳ م. (برابر ۱۲۵۲ ه‍. خ؛ و ۱۲۹۰ ه‍. ق) دستور ساخت مارشی را به آلفرد لومر استاد فرانسوی موسیقی دارالفنون می‌دهد که در دیدار‌های رسمی شاه در کنار سرود‌های ملی دیگر کشور‌ها نواخته شود. این مارش بی‌کلام،  سلام شاه نامیده شد و در مراسم‌های رسمی به جای سرود ملی ایران به کار رفت و به همین دلیل اروپاییان از آن به عنوان سرود ملی ایران یاد کرده‌اند.

همچنین یوهان اشتراوس در سال ۱۸۶۴ میلادی یعنی ۴ سال پیش از آمدن آلفرد لومر به ایران، مارشی به نام مارش ایرانی  ساخت که سال‌ها بعد در هنگام استقبال از ناصرالدین شاه در وین به جای سرود ملی ایران نواخته شد.  عباس امانت در کتاب قبله عالم آورده‌است: «آهنگ موسیقی نظامی که به مناسبت دیدار ناصرالدین‌شاه از وین در سال ۱۸۷۳ میلادی به آهنگ‌سازی به شهرت یوهان اشتراوس سفارش داده شد، تا به جای سرود ملی ایران نواخته شود، مظهر تلاشی بود تا گونه‌ای توشه نغمه‌سرایی «متمدن» برای شاهنشاهی ایران تعبیه شود.»

با این حال در برخی منابع زمان نواخته شدن این مارش در وین را مربوط به سفر دوم (۱۸۷۸ میلادی برابر ۱۲۵۷ ه‍. خ؛ و ۱۲۹۵ ه‍. ق) و برخی نیز مربوط به سفر سوم ناصرالدین شاه (۱۸۸۹ میلادی برابر ۱۲۶۸ ه‍. خ؛ و ۱۳۰۶ ه‍. ق) می‌دانند. این آهنگ، شعری به زبان فرانسوی داشته‌است که سروده میرزا رضاخان دانش معروف به «پرنس ارفع» می‌باشد.  یوهان دِکِر-شِنک ‏ (de) ‏ نوازنده اتریشی مقیم سن‌پترزبورگ سرود و آهنگ آن را تنظیم کرده‌است.

ترانه تاجگذاری احمدشاه قاجار مورد توجه او قرار گرفت و مقرر شد آهنگ آن به عنوان «مارش ملی ایران» شناخته شود. این مارش با نام سلامتی دولت عِلیّه ایران ساخته غلامرضاخان امیرپنجه سالار معزز رئیس کل موزیک بود. برای این مارش شعری نیز سروده شد.

ظاهراً نت این سرود، نخستین بار تحت نام «مارش ملی ایران» در غُرّه (روز نخست) رجب ۱۳۲۷ ه‍. ق. برابر با ۹ ژوئیه ۱۹۰۹ میلادی (۲۸ تیر ۱۲۸۸ ه‍. خ) یعنی چند روز پس از فتح تهران به‌دست مشروطه‌خواهان و شکست محمدعلی شاه قاجار در «مطبعه فاروس» در تهران به چاپ رسیده‌است.

این سرود توسط سالار معزز برای کلیه ساز‌های نظامی تنظیم شد و برای دولت‌هایی که انقلاب مشروطیت ایران را پذیرا شدند، ارسال شد.

در دوران پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، ابتدا سرود پاینده بادا ایران و سپس در شب سوم خردادماه ۱۳۷۱ سرود جمهوری اسلامی ایران (مهر خاوران) به عنوان سرود ملّی به کار رفته‌اند.  

سرود جمهوری اسلامی ایران (مهر خاوران)

شعر سرود جمهوری اسلامی ایران که مدت زمان اجرای آن ۵۹ ثانیه است:
سَر زَد از اُفُق
مِهرِ خاوران
فروغِ دیده حق باوران
بهمن فَرِّ ایمانِ ماست
پیامت‌ای امام
«استقلال، آزادی»
نقشِ جانِ ماست
شهیدان پیچیده در گوش زمانْ، فریادتان
پاینده مانی و جاودان
جمهوری اسلامی ایران

پدیدآورندگان

شاعر این سرود،  ساعد باقری است آهنگ آن نیز توسط حسن ریاحی ساخته شده‌است.