نشانه های امید به مذاکرات جدی در رویه های ایران و آمریکا

نشریه هاآرتص امروز در مطلبی تحلیلی پیرامون گزارش اخیر نشریه نیویورکر در مورد تماس تلفنی ناموفق بین ترامپ و حسن روحانی در تاریخ 24 سپتامبر، بیان کرده است که هرچند انی تماس هرگز برقرار نشده است اما هنوز مذاکرات بین ایران و آمریکا زنده است.

به گزارش «تابناک» این مطلب با نقل داستان نیویورکز در مورد کنفرانس تلفنی سه جانبه بین ماکرون، روحانی و ترامپ که در نهایت با عدم تمایل روحانی برای شرکت در آن به شکست رسید، ادامه داده است:

اشتیاق ترامپ برای گفتگوی مستقیم با روحانی تقریباً به یک وسواس تبدیل شده است. در ماه اوت، طی اجلاس G7 در شهر بیاریتز فرانسه، ترامپ تلاش کرده بود تا وارد دیدار دو جانبه ماکرون با محمد جواد ظریف شود. ماکرون هم تلاش کرده بود تا ترامپ رد این دیدار حضور داشته باشد، اما ظریف سرباز زد.

ظریف اصرار کرده بود كه آمریكا باید پیش از برگزاری جلساتی که در آن عکس گرفته شود، تحریم های علیه ایران را لغو كند. یا آنطور که روحانی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بیان کرد، عکس های سوغاتی بعد از مذاکرات گرفته میشود، نه قبل از آن. ترامپ همچنین ظریف را به بازدید از کاخ سفید دعوت کرده بود، اما مقامات ایرانی این دعوت را رد کردند.

چندی بعد، ایالات متحده تحریم هایی را علیه ظریف و دیگر مقامات ارشد ایرانی اعمال کرد. و سپس داستان آن تماس تلفنی که هرگز اتفاق نیوفتاد، پیش آمد. دیدن این که ترامپ این توهین به خودش را چطور تلافی میکند، جالب خواهد بود.

اما عدم برگزاری جلسات عمومی نشانه ای از مرگ روند دیپلماتیک نیست. اکنون مدتی است که ایران موضع خود را در مورد مذاکرات جدید با ایالات متحده و چهار کشور دیگری که  توافق هسته ای ایران امضا کرده اند، تغییر داده است.

ایران اکنون به جای این که رک و پوست کنده از برگزاری هر نوع مذاکره ای تا قبل از برداشته شدن تحریم و بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای خودداری کند، موضع انعطاف پذیر تری گرفته. ایران در ابتدا و به عنوان یك اقدام برای پیشبرد مذاكرات، پیشنهاد داد كه رژیم بازرسی از سایتهای هسته ای خود را فراتر از آنچه در توافق هسته ای ارائه شده بود، گسترش دهد. ترامپ با تکیه بر نظر مشاور امنیت ملی وقت خود، جان بولتون (که از بعد از آن اخراج شد) و وزیر امور خارجه مایک پومپئو، این پیشنهاد را رد کرد.

در ماه سپتامبر، رهبر ایران آیت الله خامنه ای اظهار داشت كه اگر ایالات متحده در مورد خروج خود از توافق هسته ای تجدید نظر کند، می تواند به همراه چهار عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان (كه به همراه آمریکا به عنوان گروه P5 + 1، و امضا کنندگان اصلی توافق نامه هسته ای شناخته می شوند) به مذاکرات با ایران بپیوندد.

روحانی روز دوشنبه، درست قبل از سفر به ارمنستان، اعلام كرد كه كشورش در نیویوركجلساتی مهمی را با چهار وزیر خارجه از P5 كه هنوز جزو امضا كنندگان باقی مانده در توافق هسته ای هستند، برگزار كرده است كه به گفته او، طی این جلسات مقدمات برای برگزاری مذاکره با گروه 1 + 5 فراهم شده و همه طرفین بر سر چارچوب بحث ها توافق کرده اند. او جزئیاتی از این چهارچوب ارائه نکرده اما اظهار داشت كه ایالات متحده در مذاكرات شركت خواهد كرد.

اظهارات روحانی تکمله ای است از بیانیه وی در نیویورک، مبنی بر این که «آنچه ما باور داریم این است که توافق هسته ای حداکثر توافقاتی که میتواند داشته باشد را در بر ندارد. این سند آنچه را که تنها در آن زمان ممکن بوده، بیان می کند. اکنون، اگر ما بخواهیم کاری بیشتر و فراتر از آن توافق انجام دهیم، این کار شدنی است. اما اقدام به آن به اجرای کامل و دقیق توافق هسته ای بستگی دارد.»

شایان ذکر است که اظهارات دلگرم کننده روحانی پس از آن بیان شده که وی از طریق رئیس جمهور فرانسه و دیگر رهبران فهمیده که ترامپ آماده است به محض برگزاری مذاکرات تحریم ها علیه ایران را لغو کند. با این حال، بلافاصله پس از آن ترامپ نه تنها این موضوع را انکار کرد بلکه تحریم های دیگری نیز علیه ایران وضع کرد، که در واقع شانزدهمین مورد از تحریم علیه ایران در سال جاری بود. به هر روی، روحانی وعده داد که چهارشنبه، در خلال گزارش خود از سفر به نیویورک به مجلس، جزئیات دیگری را در مورد تفاهم های صورت گرفته ارائه کند.

ایالات متحده هم نسبت به انعطاف پذیری ایران بی تفاوت نمانده و آمریکایی ها فرمول جدید و متعادل تری را برای انجام مذاکرات ارائه کرده اند. در ماه مه سال گذشته، خواسته های ایالات متحده از ایران شامل دسترسی به همه سایت های هسته ای در ایران در هر زمان لازم، عقب نشینی کلیه نیروهای ایرانی از سوریه، توقف حمایت از حزب الله، برچیدن نیروی قدس ایران و پایان حمایت از شورشیان حوثی در یمن بود. همچنین درخواستهایی در مورد تعلیق برنامه موشکی بالستیک ایران و گزارش برنامه های توسعه هسته ای ایران در گذشته نیز در میان بود.

الان اما در عوض کاخ سفید چهار هدف را برای مذاکرات آینده با ایران پیش کشیده است: قول ایران مبنی بر عدم توسعه سلاح های هسته ای در طول زمان، توقف کمک به حوثی ها و کمک به پایان دادن جنگ در یمن، اجرای طرحی برای تضمین آزادی تردد و ناوبری در تنگه هرمز؛ و عدم مداخله در درگیری های منطقه ای.

این شرایط به اندازه کافی کلی است که به هر طرف انعطاف پذیری زیادی را در انجام مذاکرات می دهد اما در عین حال به دلیل عدم شفافیت، می توانند منجر به مذاکرات بی پایانی شوند، که احتمال عدم موفقیت در آن زیاد است. به نظر می رسد ایران آمادگی لازم برای ورود به این نوع مذاکرات را دارد اما به شرطی که پیش از شروع، در مورد تحریم ها امتیازات مشخصی به دست آورد.

ایران بر روی تضمین های آمریکا حسابی نمیکند و از تلاش کشورهای اروپایی برای دور زدن تحریم های آمریکا هم ناامید شده است. بررسی تفاسیر و تحلیل ها در رسانه های ایران نشان می دهد که سیاست ایران بر دو فرض عملی استوار است: ایران با خطر حمله نظامی آمریکا روبرو نیست و هنوز هم می تواند فشار اقتصادی تحریم ها را تحمل کند.

در حقیقت اقتصاد ایران به شدت صدمه دیده است، اما دچار فروپاشی نشده و از همه مهمتر، این تحریم ها باعث ایجاد شورشی مدنی که حکومت را به خطر اندازد نیز نشده است. ارزیابی دیگر ایران این است که در حال حاضر ترامپ بیش از ایران به یک موفقیت دیپلماتیک احتیاج دارد و بنابراین چشم انداز بهتری برای به دست آوردن امتیازات بیشتر وجود دارد، اما برای رسیدن به این قصود، مذاکرات باید خیلی زود و تا قبل از پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ، آغاز شود.

در ایران اختلاف نظر اساسی دو طیف وجود دارد، یعنی کسانی که مخالف هرگونه مذاکره با آمریکایی ها بوده و خواهان بازگشت به برنامه هسته ای اصلی هستند، و کسانی که از مذاکره ای که منجر به خاتمه بحران اقتصادی تهدید کننده حکومت میشود، حمایت میکنند. این یک مشاجره سنتی بین محافظه کاران و اصلاح طلبان نیست بلکه بیشتر بین بخشهای مختلف رهبری جناح محافظه کار و همچنین بین سپاه و روحانی است.

در آینده نزدیک انتظار می رود این اختلاف از طریق رسانه ها به بخشی از مباحث عمومی تبدیل شود و سپس ارزیابی از تصمیم استراتژیک حکومت صورت خواهد گرفت.