سیل‌های اخیر دو منشأ متفاوت دارند/ شایعاتی که درباره دستکاری در اقلیم ایران مطرح می‌شوند، از سر ناآگاهی و ساده سازی هستند/ ارائه دو پیشنهاد برای تحقق فرمایش رهبری

«گاهی نوسانات دمایی روی اقیانوس آرام (پدیده نوسان جنوبی ال نینو یا انسو) می‌تواند در فاصله چند هزار کیلومتر دورتر روی خشکسالی و بارش یک کشور تأثیر بگذارد. لازم به ذکر است که انسو پدید‌های جوی- اقیانوسی است که شکل گیری فاز‌های مختلف آن مستلزم نوسان دمای آب در سطح و اعماق اقیانوس آرام استوایی است که با تحول در جریان‌های بزرگ مقیاس جوی همبستگی دارد.

فاز گرم این پدیده با افزایش دمای سطح آب اقیانوس آرام استوایی همراه است که به نام «ال نینو» شناخته می‌شود و فاز سرد آن «لانینا» نام دارد و عملکرد آن عکس پدیده ال نینو است. انسو دارای سه حالت النینو، خنثی و لانینا بوده و با تأثیر روی امواج بزرگ مقیاس جوی، الگو‌های بارش در بسیاری از مناطق کره زمین به ویژه مناطق حاره‌ای و جنب حاره‌ای را تغییر می‌دهد و به همین علت، پدیده دورپیوندی شناخته می‌شود.

گاهی هم شاخص (فشار جو) نوسانات اطلس شمالی (NAO: North Atlantic Oscillation) می‌تواند رخداد بارش در مناطق مختلف را تحت تاثیر خود قرار دهد. شاخص نوسانات شمالی بر پایه اختلاف فشار نرمال شده سطح دریا (P) بین منطقه حاره (آزور)، و کم فشار جنب قطبی (ایسلند) بنا نهاده شده است. نوسان اطلس شمالی در واقع نماینده تغییرات باد‌های غربی روی اطلس شمالی در فاصله مدار ۴۰ تا ۶۰ درجه است.

ساختار اقلیمی NAO طی ماه‌های سال تغییر چندانی پیدا نمی‎کند و از یک ساختار دو هسته‎ای شمالی ـ جنوبی برخوردار است. یکی از این هسته‎ها روی گرینلند و دیگری با علامت مخالف روی عرض‌های میانه اقیانوس اطلس شمالی بین مدار ۳۵ تا ۴۰ درجه قرار می‎گیرد؛ بنابراین، رفتار جوی متأثر از کل سیستم کره زمین است. در نتیجه وقتی می‌خواهیم درباره اقلیم و شرایط جوی اظهارنظر کنیم، باید تمام ابعاد سیستم کره زمین را کامل بشناسیم و تعاملات بخش‌های مختلف مانند خشکی، اقیانوس و لایه‌های مختلف جو را بر اساس اصول علمی و مدل ریاضی منطبق بر قوانین فیزیک تحلیل کنیم.

یکی از محتمل‌ترین گزینه‌هایی که به عنوان علت بارش‌های حدی اخیر ـ که در دوره آماری صد ساله بی سابقه است ـ در کشور مطرح است، تغییرات جت استریم‌ها (رودبادها) است؛ رودباد‌هایی که در ارتفاعات جو جریان دارند و می‌توان آن‌ها را یک تونل باد پر سرعت در ارتفاعات بالا دانست که این رخداد معمولاً در ارتفاعات حدود ۱۱ هزار متر بالای سطح زمین دیده می‌شود و طی سال‌های اخیر در عرض‌های میانی کمی جابه جا شده اند که علت این جابه جایی، آب شدن یخ‌های قطبی، در نتیجه تغییر اقلیم است.

این احتمال علمی که جابه جایی جت استریم‌ها روی پدیده‌های حدی (تغییرات غیرطبیعی بارش) تاثیر می‌گذارد چند سالی است که مطرح شده و در مراکز علمی مورد بررسی قرار گرفته و اخیرا شواهدی هم در تأیید آن به دست آمده است.

در سال‌های گذشته تأثیر پدیده هایی چون ال نینو، انسو و نائو در تغییرات بارش تأیید شده و حالا موضوع جابه جایی جت استریم‌ها به عنوان عامل اصلی بارش‌های شدید ماه گذشته در خاورمیانه مطرح است. اینکه نهایتا کدام پدیده را عامل بارش‌ها بدانیم، بر اساس دانسته‌های علمی و معادلات ریاضی استوار است و به سادگی و بدون در نظر گرفتن اصول علمی نمی‌توان در این باره اظهارنظر کرد.

گفتنی است، سیل‌های سال جاری در کشور به دو دسته با منشأ طبیعی و انسانی تقسیم می‌شود؛ منشأ سیل شیراز، کاملا انسانی است و حاصل ساخت و ساز‌های کارشناسی نشده است. سیل شیراز، سیل طبیعی نبود؛ حجم بارش آنقدر زیاد نبود که به چنین حادثه‌ای منجر شود، به علاوه سیل، مدتی پس از پایان باران اتفاق افتاد. سیل شیراز، تنها در نتیجه ایجاد آب بندی است که طی سال‌های گذشته در نزدیکی دروازه قرآن احداث شده و از انتقال آب به رودخانه جلوگیری می‌کند.

سیل آق قلا هم ماحصل ساخت و ساز‌های کارشناسی نشده در طبیعت گلستان است. سیل کرخه و کارون، طبیعی است و منشاء انسانی ندارد. بارش شدید باران سبب شد حجم قابل توجهی از آب از بالادست جاری شود که بر اساس پیش بینی‌ها و هشدار‌های بموقع سازمان هواشناسی، وزارت نیرو به موقع واکنش نشان داد و توانست آب را با باز کردن دریچه‌های سد‌ها مدیریت کند و مانع از رخداد یک فاجعه انسانی در خوزستان شد.

در پاسخ به شایعاتی که دستکاری سایر کشور‌ها در اقلیم ایران را عامل سیل‌های اخیر معرفی می‌کنند، باید بگویم دلیل طرح چنین شایعاتی، ناآگاهی از اصول علمی و تلاش برای یافتن پاسخی ساده است؛ شایعاتی که در حد احتمال هم نیست و حاصلی به جز انحراف افکار عمومی از حقیقت ندارد.

بر اساس تجربیات بنده، این دو پیشنهاد را برای تحقق هر چه بیشتر و دقیق‌تر فرمایشات مقام معظم رهبری در پیشگیری از مخاطرات مشابه و کاهش میزان خسارات ارائه می‌شود؛

۱- تأسیس مرکز ملی هشدار مخاطرات جوی و اقلیمی مجهز به پیشرفته‌ترین سوپر کامپیوتر‌ها و سامانه‌های نرم افزاری هشدار به هنگام جفت شده برای انواع مخاطرات
۲- تاسیس مرکز ملی علوم و فناوری جوی، اقلیمی و گرمایش زمین مجهز به پیشرفته‌ترین تجهیزات برای پایش و سنجش تمامی لایه‌های جو زمین»