بحران ونزوئلا و چند سناریو
بیش از ده از روز از آغاز بحران حاکمیت در ونزوئلا می‌گذرد و به نظر نمی‌رسد این بحران با توجه به حجم مداخله کشورهای خارجی به ویژه ایالات متحده آمریکا در موتاه مدت شاهد راه حل اساسی و قاطعانه ای باشد. گوایدو رهبر مخالفان معتقد است در انتخابات سال پیش تقلب شده و در نتیجه او به عنوان رییس مجلس، رییس‌جمهور مشروع کشور طبق قانون اساسی است. چهارشنبه، ترامپ نیز وارد این ماجرا شد و با به رسمیت شناختن گوایدو، مادورو را رییس‌جمهوری نامشروع دانست. اما مادورو به دفاع از موضع خود پرداخته و حاضر نیست کناره‌گیری کند.
"یژی تارگالسکی" کارشناس مسائل سیاسی و تاریخی معتقد است، در صورت مداخله نظامی آمریکا در ونزوئلا، روسیه ممکن است «سناریوی سوریه» را در این کشور به‌اجرا بگذارد. به‌گفته وی، از آنجا که "نیکلاس مادورو" رئیس جمهوری ونزوئلا ضرب‌الاجل کشورهای اروپایی برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را رد کرده، اکنون نظامیان ونزوئلایی نقش تعیین‌کننده‌ای در چگونگی روند آتی اوضاع در این کشور خواهند داشت.
این کارشناس یادآور شد که قدرت‌های جهانی مانند روسیه و چین همچنان از مادورو حمایت می‌کنند و اگر آمریکا تصمیم به مداخله نظامی در ونزوئلا بگیرد، روسیه ممکن است سناریوی حمایت نظامی از دولت قانونی این کشور را که در سوریه نیز اجرا شد عملی کند، برای اینکه ونزوئلا از لحاظ منابع طبیعی، اهمیت زیادی برای روسیه دارد.
البته به‌گفته وی، بعید است واشنگتن دست به اعزام نیروی نظامی به ونزوئلا بزند، ولی در این صورت اوضاع داخلی در این کشور وخیم‌تر شده و یک مناقشه نظامی واقعی در آنجا به‌راه خواهد افتاد و تیرگی روابط روسیه و آمریکا در عرصه سیاست خارجی نیز افزایش خواهد یافت.
"فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز پنجشنبه در ابتدای اجلاس کشورهای گروه تماس برای بررسی تحولات ونزوئلا در اروگوئه گفت: راهکار سیاسی مسالمت آمیز تنها راهی است که می توان با آن جلوی آسیب بیشتر و روند خطرناک را در ونزوئلا گرفت. موگرینی افزود: هدف از ایجاد گروه تماس تحمیل راه حل بر مردم ونزوئلا نیست و در نهایت ونزوئلایی ها باید راه حل بحران در کشورشان را تعیین و انتخاب کنند. نشست گروه تماس برای حل بحران ونزوئلا امروز در "مونته ویدئو" پایتخت اروگوئه اغاز شد. مکزیک و اروگوئه، سازوکاری را مبتنی بر مذاکره بدون قید و شرط با هدف دستیابی به راه حل سیاسی برای بحران ونزوئلا، پیشنهاد کرده اند. "رودلفو نین نووآ" وزیر امور خارجه اروگوئه و ”مارسلو ابرارد“ همتای مکزیکی‌اش سازوکار ”مونته ویدئو“ را ارائه کردند که شامل مراحل مختلف و میانجی‌گری شخصیت‌های شناخته شده در سطح بین المللی است. این پیشنهاد شامل برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری نیست.
تلاش های آمریکا برای خشونت
اریک فارنورث، یکی از مقامات پیشین وزارت خارجه آمریکا با اعلام حمایت از به‌رسمیت شناختن رییس جمهوری موقت ونزوئلا در این‌باره می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد مادورو مسالمت آمیز از قدرت کناره‌گیری کند. او را باید با زور از قدرت کنار زد. در صورتی‌که چنین چیزی اتفاق بیفتند، باید توسط مردم ونزوئلا صورت پذیرد…اگر نیروهای امنیتی و اعضای ائتلاف مادورو، او را ناکارآمد تشخیص دهند وی را برکنار می‌کنند.»
از سوی دیگر، سناتور کریس مورفی همراه با بن رود، معاون مشاور امنیت ملی اوباما، رئیس جمهوری پیشین آمریکا با انتشار مقاله‌ای با به رسمیت شناختن خوان گوایدو و گزینه نظامی مخالفت خود را ابراز کرده و نوشتند: «اگر نیروهای مسلح ونزوئلا همچنان از مادورو حمایت کنند به‌رسمیت شناختن رییس جمهوری موقت اقدامی ناشیانه و عبث است. چنین موضع‌گیری به نیکلاس مادورو این امکان را می‌دهد تا حمایت داخلی و خارجی را علیه مداخله آمریکا بسیج کند. صحبت از گزینه نظامی تنها به این مشکل دامن می‌زند.»
شانون اونیل، تحلیل‌گر مسائل آمریکای لاتین در اندیشکده شورای روابط خارجی در واشنگتن دی‌سی معتقد است: «به‌رسمیت شناختن خوان گوایدو اقدامی بی‌سابقه و متفاوت از گذشته است چرا که به صورت معمول دولت‌ها تنها رهبرانی را به رسمیت می‌شناختند که نهادهای دولتی را تحت کنترل دارند. اگر نگاهی تاریخی به سیاست‌های آمریکا بیاندازید، می‌بینید که ایالات متحده با اینکه با رهبران شوروی مخالف بود اما آن‌ها را به مدت بیش از ۵۰ سال به رسمیت شناخت. آمریکا اکنون با به‌رسمیت شناختن خوان گوایدو نه تنها مادورو را محکوم می‌کند بلکه فراتر رفته و اعلام می‌کند ما حق حاکمیت او را به رسمیت نمی‌شناسیم چون او منتخب مردم نیست».
به گفته این تحلیل‌گر حمایت آمریکا از خوان گوایدو با ریسک زیادی همراه است چرا که ممکن است این فرد موفق نشود و آن وقت است که «خود را در برزخی می‌یابی که گزینه زیادی برایت باقی نمانده.»
چند سناریو
اکنون سوال این است که پس از این چه روی می‌دهد. پس از گفتگو با مقامات و کارشناسان آمریکایی، به این نتیجه رسیدیم که هنوز هیچ چیز معلوم نیست. اما رونال رودریگز، کارشناس مرکز رصد امور ونزوئلا در دانشگاه روزاریو کلمبیا، پنج سناریو را برای آینده این کشور محتمل دانسته است. محتمل‌ترین گزینه در حال حاضر، شکست تلاش برای برکناری مادورو است و او موفق به حفظ قدرت خود خواهد شد که نتیجه‌اش سقوط بیشتر این کشور در ورطه فقر و بحران سلامت خواهد بود. کمترین احتمال نیز مربوط به حمله نیروهای خارجی برای سقوط دولت مادورو و ورود این کشور به جنگ داخلی است. این پنج سناریو به ترتیب احتمال وقوع در ادامه آمده است:
سناریوی اول: علی‌رغم هرج‌ومرج روزهای گذشته، به احتمال زیاد مادورو موقعیت خود را حفظ خواهد کرد. رهبری نیروهای نظامی ونزوئلا، همچنان به مادورو وفادار است. روز دوشنبه ارتش به سرعت مانع تلاش ۲۷ نفر از اعضای مخالف گارد ملی برای براندازی مادورو شد. به علاوه وفاداران به مادورو، کنترل بیشتر نهادهای حساس این کشور از جمله دیوان عالی را به دست دارند. بنابراین باوجود تظاهرات هزاران نفر در حمایت از گوایدو، مادورو انگیزه‌ای برای کناره‌گیری ندارد. او اعلام کرده که مقام خود را ترک نمی‌کند و آماده مبارزه است.
پس از اعلام حمایت ترامپ از مخالفان، مادورو دستور قطع روابط دیپلماتیک با آمریکا و اخراج دیپلمات‌های این کشور را صادر کرد و آمریکا مدعی شد، چون مادورو رییس‌جمهوری مشروع ونزوئلا نیست، از این دستور پیروی نخواهد کرد. باقی ماندن مادورو در قدرت، خبر بدی برای مردم فقیر این کشور است که به علت سوؤمدیریت اقتصادی دولت او، گرفتار رنج فراوانی شده‌اند. تورم در این کشور به یک‌میلیون درصد رسیده و به گفته صندوق بین‌المللی پول، این رقم در سال جاری به ده میلیون درصد نیز خواهد رسید. تاکنون سه میلیون نفر از جمعیت این کشور به خارج مهاجرت کرده‌اند و قیمت غذا و دارو بسیار افزایش یافته است. در آینده فشار سیاسی بر مادورو شدت خواهد گرفت و شرایط اقتصادی پیچیده، تلاش‌های او برای بهبود اوضاع را ناکام خواهد گذاشت. به عنوان مثال آمریکا قصد دارد فروش نفت این کشور را تحریم کند. این اتفاق موجب می‌شود نرخ محبوبیت مادورو از بیست درصد فعلی نیز کمتر شود. با این حال واقعیت گویای این است که او فعلا در قدرت باقی خواهد ماند.
سناریوی دوم: مادورو کناره‌گیری می‌کند اما میراث ایدئولوژی سیاسی و بحران اقتصادی او باقی می‌ماند. مادورو اگر جانشینی را بیابد که مایل باشد طبق ایدئولوژی او کشور را اداره کند، ممکن است از قدرت کناره‌گیری کند. او پیرو مکتب چاوز است که معتقد به سوسیالیسم استبدادی و پوپولیسم در اداره کشور بود. چاوز شخصیتی افسانه‌ای در سپهر سیاست ونزوئلا قلمداد می‌شود که به ملی کردن صنایع و هزینه‌های هنگفت در رفاه اجتماعی پرداخت. در دوران حکومت او، نرخ بیکاری در ونزوئلا نصف شد، درآمد سرانه دوبرابر شد، فقر کاهش یافت، تحصیلات بالا رفت و نرخ مرگ و میر نوزادان سقوط کرد. اما در مقابل، او آزادی عمل روزنامه‌نگاران منتقد را کاهش داد و مانع نظارت نهادهای عمومی بر عملکردش شد.
مادورو تلاش کرد شیوه او را دنبال کند اما نتیجه‌اش فاجعه‌بار بود. با سقوط بهای نفت در سال ۲۰۱۴، اقتصاد این کشور نیز سقوط کرد. پس از تسلط مخالفان بر مجلس نیز تلاش کرد پارلمان را منحل کند و هوادارانش را در دیوان عالی منتصب کند. بنابراین سهم ونزوئلا، رئیس جمهوری با اقتصادی در حال سقوط بود. اکنون هشتاد درصد از جمعیت کشور مخالف او هستند و این می‌تواند باعث شود که رهبران حزب سوسیالیست از او بخواهند کناره‌گیری کند تا یکی از هواداران بهتر چاوز را برای رهبری کشور انتصاب کنند. هم‌اکنون چهار نفر نیز مترصد این فرصت در حزب هستند. در این صورت ونزوئلا بازهم شرایط مشابهی با اوضاع فعلی را تجربه خواهد کرد.
سناریوی سوم: اپوزیسیون حکومت را به دست می‌گیرد. ممکن است افزایش فشارهای داخلی و بین‌المللی سرانجام سبب شود که مادورو به توافق با اپوزیسیون تن دهد. معلوم نیست که این توافق چگونه خواهد بود. یک احتمال این است که تا برگزاری انتخابات مادورو در قدرت بماند. احتمال دیگر این است که تا برگزاری انتخابات، قدرت را تحویل گوایدو بدهد.
گوایدو اعلام نتایج کرده که اگر مادورو کناره‌گیری کند، به او مصونیت اعطا خواهد کرد. امید می‌رود رهبر جدیدی که از کمپ مادورو نباشد، بتواند اقتصاد را به روال عادی خود بازگرداند. اما او نیز کار سختی در پیش خواهد داشت. دلیلش این است که برخی سیاست‌های حکومت مادورو مانند هزینه‌های هنگفت در یارانه غذا، دارو و رفاه اجتماعی از محبوبیت بالایی برخوردار است. رهبر جدید با تصمیمات سختی مانند قطع این‌گونه هزینه‌ها مواجه خواهد بود. این اقدام می‌تواند واکنش شدید جامعه را به دنبال داشته باشد.
سناریوی چهارم: اقدام نیروهای مسلح ونزوئلا در تصرف قدرت. ارتش ونزوئلا، یکی از قدرتمندترین نهادهای این کشور است. رهبری ارتش از موضع مادورو حمایت می‌کند. اما با وخیم شدن اوضاع، ممکن است ارتش به صرافت بیفتد که کنترل کشور را خودش به دست بگیرد. احتمال دارد ارتش پس از این اقدام، با برگزاری انتخابات آزاد از قدرت کناره‌گیری کند. اما تاریخ چیز دیگری می‌گوید. بسیاری واهمه دارند که با قدرت گرفتن ارتش، بار دیگر شاهد دوران دیکتاتوری وحشتناک و نظامی ژنرال خیمنز در این کشور باشند. در این دوران فساد به حداکثر خود رسید و تحصیلات فقط برای نخبگان ممکن بود. همچنین نباید فراموش کرد که مخالفان مادورو در روزی به خیابان‌ها ریختند که شصت و یکمین سالگرد سقوط حکومت دیکتاتوری نظامی در این کشور بود. با این حال، چنین سناریویی بسیار نامحتمل است. ارتش این کشور اعلام کرده که به حمایت از مادورو ادامه می‌دهد و با هر تلاشی برای براندازی مقابله خواهد کرد.
سناریوی پنجم: حمله نظامی خارجی موجب سقوط حکمت مادورو و آغاز جنگ داخلی شود. در آگوست ۲۰۱۷ ترامپ آشکارا از احتمال اقدام نظامی به منظور پایان دادن بحران سیاسی و اقتصادی در ونزوئلا سخن گفت. طبق اخبار موثق، ترامپ در آن زمان با مشاوران نظامی خود نیز این مسأله را مورد بررسی قرار داد. در آن زمان مشاوران ترامپ و به طور مشخص، مشاور امنیت ملی وقت، مک مستر، او را از این کار منصرف کردند.
اما امروز شرایط ونزوئلا تغییر کرده است. امروز یک نفر رهبری اپوزیسیون را به دست گرفته و مدعی حکومت قانونی است و از پشتیبانی جمعیت زیاد داخلی و آمریکا نیز برخوردار است. به علاوه مشاورانی که ترامپ را از اقدام نظامی بازداشته بودند، دیگر اطراف او حضور ندارند. مک مستر و وزیر دفاع پیشین، متیس کنار رفته‌اند و شخصی تندرو مانند بولتن، مشاور امنیت ملی است.
بولتون پیشتر درباره اوضاع ونزوئلا گفته بود که تحت حکومت ترامپ، آمریکا تلاش خواهد کرد برای بازگرداندن ثبات و آزادی به منطقه، مستقیما وارد عمل شود. بنابراین امروز آمریکا تمایل بیشتری به مداخله نظامی دارد. اما احتمال کمی وجود دارد که آمریکا به اقدام نظامی علیه ونزوئلا یا حمایت از هر کشور آمریکای لاتین که به این کار مبادرت ورزد، روی بیاورد. فعلا این گزینه چندان محتمل نیست چنانکه ارتش برزیل نیز اخیرا از حذف این گزینه خبر داد.
اگر مادورو با اجبار نظامی کنار گذشته شود، احتمال می‌رود احزاب رقیب در این کشور برای کسب قدرت باهم درگیر شوند و هر کدام کنترل بخشی از کشور را در دست بگیرند. پاره پاره شدن ونزوئلا چیزی نیست که کسی خواهد آن باشد اما این هم یکی از احتمالات است. اتفاق مشابه این، در برخی کشورها از جمله سوریه و لیبی نیز رخ داده است.
خوشبختانه در حال حاضر اقدام نظامی توسط آمریکا یا هر کشور دیگر، نامحتمل ترین سناریو است. اپوزیسیون ونزوئلا و سایر کشورهای آمریکای لاتین مخالفت خود را با آن اعلام کرده‌اند. ترامپ نیز علی‌رغم اظهارات اخیرش درباره سرنگونی مادورو، موضعش درباره ممانعت از درگیری آمریکا در جنگ‌های خارجی را کاملا شفاف نشان داده است. یکی از مقامات سابق نظامی آمریکا نیز که اخیرا با او صحبت کردم، گزینه حمله نظامی آمریکا را در شرایط فعلی نامناسب می‌داند. ژنرال نیروی هوایی، داگلاس فریزر، به ما گفت که دلیل موجهی برای درگیر شدن آمریکا در جنگ با ونزوئلا نمی‌بیند. اما ترامپ می‌گوید گزینه نظامی را کاملا مردود نمی‌داند. وقتی خبرنگاران از او پرسیدند که آیا گزینه نظامی هنوز روی میز هست، وی پاسخ داد: «ما تصمیمی نگرفته‌ایم اما همه گزینه‌ها روی میز هست».
