چرا انتخابات مجلس استانی نمی‌شود؟/ مزایا و معایب استانی شدن انتخاب نمایندگان

طرح استانی شدن انتخابات مجلس باز هم از سوی برخی نمایندگان مطرح شده و دنبال می شود. این مسأله یکی از مهم‌ترین و بحث برانگیزترین موضوعاتی است که دست کم در چهار، پنج دوره اخیر مجلس همواره مطرح بوده و دنبال شده است تا شاید بتواند شکل انجام وظایف نمایندگی در مجلس را تغییر داده و سطح کلان تر و وسیع تری را پیش روی هدف و طرح های مطروحه در خانه ملت قرار دهد؛ اما با وجود نزدیک به بیست سال از طرح استانی شدن انتخابات مجلس، این موضوع هیچ گاه به نتیجه نرسیده است.

به گزارش «تابناک»؛ موضوع استانی شدن انتخابات مجلس برای نخستین بار در سال 1378 مطرح شد، ولی تاکنون نتوانسته از مرحله طرح فراتر رود و به قانون تبدیل شود. مغایرت روح کلی حاکم بر طرح مذکور با اصول دموکراسی و تمرکز زدایی، امکان ظهور دیکتاتوری انتخاباتی، کاهش مشارکت مردمی و ... بخشی از انتقادات منتقدان این طرح است؛ اما دنبال کنندگان طرح استانی شدن انتخابات مجلس در مجالس مختلف هیچ گاه اعتقادی به این موضوعات که از آن به عنوان انتقادات وارده بر طرح یاد می شود، ندارند.

به هر حال تبدیل این طرح به قانون طبیعتا باید مزایا و معایبی داشته باشد که از جمله مزایای آن می توان اشاره کرد که با ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳـﻼﻣﯽ در ﺣـﻮزه ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﯿـﮥ اﺳـﺘﺎﻧﯽ، ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘـﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻬﺘـﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ وﻇـﺎﯾﻒ ﻣﻠﯽ، ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻘﺶ ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺤﻠـﯽ، ﮔﺴـﺘﺮش ﻓﺮﻫﻨـﮓ و اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﺣﺰﺑـﯽ و ﮐﺎﻫﺶ درﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ و قبیله اي خواهد داشت و از دﯾﮕﺮ ﺳﻮ، ﺑﺎ ﻣﻌﺎﯾﺒﯽ مانند اﻓـﺰاﯾﺶ ﺷـﮑﺎف و ﺗـﻨﺶ، ﮐـﺎﻫﺶ ﻣﺸـﺎرﮐﺖ ﻣـﺮدم در اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺑﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺮدم و اﻓﺰاﯾﺶ هزینه های اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت ﻫﻤﺮاه خواهد بود.

«سلمان خدادادی»، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس و از نمایندگانی که در دوره های مختلف پیگیر طرح «استانی شدن انتخابات مجلس» بوده، اما در این دوره به گفته خودش قدمی برای تبدیل آن به قانون برنخواهد داشت، درباره اینکه چرا بحث انتخابات استانی مجلس به نتیجه نمی رسد تا نگاه ملی باشد و بسیاری از آسیب ها فعلی برطرف شود، می گوید: «یادم می آید هم مجلس ششم و هم مجلس هفتم و هشتم، جزو آنهایی که طرح استانی شدن انتخابات را امضا و پیگیری کردند و جزو طراح ها بودم. البته این هم اشکالات متعددی داشت، اما باز هم بنده معتقدم یکی از چیزهایی که باعث نجات مجلس از شرایط فعلی است، استانی شدن است. حتما استانی شدن به افزایش کیفیت نمایندگان و بهتر شدن انتخاب آنها و از همه مهم تر به رفتار نمایندگان در حین نمایندگی هم خیلی کمک می کند. واقعا با این طرح افراد با کیفیت، با نگاه ملی، شناخته شده، توانمند و مطلع انتخاب می شوند. ضمن اینکه هر کسی نمی تواند با این ساز و کار به عنوان نماینده مردم انتخاب شود.

وی در پاسخ به منتقدان طرح استانی شدن انتخابات مجلس تأکید می کند، «نگاه بعضی ها این گونه است که با برگزاری این نوع انتخابات به مجلس به عنوان یک پل ارتباطی با مردم نگاه می کنیم. من هر هفته یا دو هفته یک بار ـ که به حوزه انتخابی می روم ـ حتما با 300 نفر ملاقات رسمی دارم. می روم و می نشینم و آنها مشکلات خود را می گویند. حل و فصل می شود یا توجیه می شوند و نامه ای نوشته و زنگی زده و طرف متوجه می شود که مثلا قابل حل نیست یا هست. درون آن آدم ها به نوعی تخلیه می شود در جهت مشکلاتی که برای آن افراد به وجود آمده است یا ناچارید برای ارتباط با مردم و حفظ این رابطه هموراه در بین مردم باشید.»

این نماینده مجلس در پاسخ به اینکه چرا با استانی شدن انتخابات مجلس مخالفت می‌شود، می گوید: «در شرایط فعلی مجبورید به روستاهای مختلف چندباره سفر کنید و در رفت و آمد باشید و با مردم بنشینید و مشکلات آنها را حل کنید. این یک نوع همبستگی بین حاکمیت و ملت به وجود می آورد. اگر شورای نگهبان هم بعضا نگاهش به عدم استانی بودن بود و بعضی از اقدامات را ایجاد کرد، به گمانم یک نگاه این چنینی داشت. می گفت این ارتباط و پل ارتباطی بین مردم و حاکمیت نباید قطع نشود. من اعتقاد دارم که واقعا می شود این پل ارتباطی را حفظ کرد.»

خدادادی در پاسخ به اینکه آیا در این دوره پیگیر استانی شدن بودید و فکر می کنید این موضوع بالاخره به نتیجه برسد یا خیر عنوان می کند: «موضوع به عنوان دستوری در دستور کار کمیسیون شوراهاست. برخی امضا کردند و من در این دوره امضا نکردم. بعد از چهار بار امضا کردن و به نتیجه نرسیدن، دیگر امضا نکردم. من خودم موافق این موضوع هستم و معتقدم می تواند مجلس را از این شرایط فعلی نجات دهد، اما بعد از 4 بار پیگیری دیگر نمی دانم چه باید کرد.»

برخی هم بر این عقیده هستند، هرچند موضوع استانی شدن انتخابات مجلس نزدیک به 20 سال است که در پارلمان مطرح می شود، هنوز زیرساخت‌های لازم برای استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی فراهم نشده است. تاکنون هر بار که طرحی در این زمینه به شورای نگهبان رسیده مشمول ایرادات قبلی بوده است. گفته می شود در طرحی که این روزها در مجلس آماده شده نیز نسبت به دوره های قبل تغییر چندانی ایجاد نشده است.

برخی کارشناسان و نمایندگان می گویند که طرح مذکور، مغایر با بند ۱۵ اصل سوم قانون اساسی است که «بر توسعه و تحکیم برداری اسلامی و تعامل عمومی دلالت دارد». این دسته از کارشناسان معتقدند «با توجه به اینکه کشور ما از اقوام و مذاهب مختلف تشکیل شده است در شرایط کنونی هر یک از این ها می توانند نمایندگان خود را داشته باشند اما بر اساس این طرح اقلیت ها نمی توانند نمایندگان خود را داشته باشند و در استان هایی نظیر آذربایجان، کرمانشاه، گلستان، سیستان و بلوچستان، کردستان و سایر استان ها از لحاظ قومیت ها و هم از لحاظ محلی دچار مشکل می شوند.»

یکی دیگر از ایراداتی که برای این طرح برشمرده می شود، مغایرت آن با بند ۹ اصل سوم قانون اساسی است که بر رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه جامعه در تمام زمینه های مادی و معنوی دلالت دارد. بدین معنا که در شرایط کنونی اگر یک کاندیدا در یک شهرستان ۱۰ درصد رأی بیاورد و فردی دیگر در همان شهرستان ۶۰ درصد رأی بیاورد، احتمال دارد فردی که درصد کمتری رای را در شهرستان کسب کرده بتواند در سطح استان با توجه به نظر مرکز استان رای بیشتری کسب کند و به مجلس راه یابد و فردی که رأی بیشتری در شهرستان می آورد؛ اما پشتوانه ای در مرکز استان ندارد به مجلس ورود پیدا نکند که این نوعی تبعیض است.

سخنگوی کمیسیون شوراها معتقد است، طرح استانی شدن انتخابات مجلس حدود ۵۰ عیب دارد که می توان آن ها را برشمرد، گفته، «افزایش شکاف و تنش های اجتماعی، بی پاسخ ماندن خواسته های مردم، افزایش هزینه های انتخابات، عدم امکان حضور نمایندگان شاخص و مستقل به دنبال افزایش هزینه تبلیغات، عدم توجه کافی به مناطق پیرامونی شهرستان ها و مناطق دور افتاده، فعال شدن کانون های قدرت و ثروت، تقلیل اتکا به آرای عمومی و کاهش مشارکت مردمی، شناخت ناکافی از کاندیداهای استان، افزایش لابی گری، کاهش استقلال نمایندگان، کناره گیری حوزه های کم جمعیت زمانی که رای خود را واجد اثرگذاری در کل استان نبیند، کاهش انتخاب آگاهانه، نبود فرصت کافی برای بررسی همه نامزدها که شمار آن ها چندین برابر حوزه فرعی است، افزایش زمان و هزینه برگزاری انتخابات و اعلام نتایج، مبهم بودن فرآیند برگزاری انتخابات میان دوره ای، غافل شدن از مشکلات مردم به دلیل نبود امکان سرکشی به همه مناطق،کمرنگ شدن پل ارتباطی مردم با حاکمیت، بسته شدن راه برای نمایندگان مستقل، غیر حزبی و مردمی برای حضور در مجلس، تاثیرگذاری رای مراکز استان ها در انتخابات، بیشتر امکانات و اشتغال در شهرهای بزرگ فراهم شده و روستاها خالی از سکنه می شوند، اختلافات اجتماعی و به خطر افتادن وفاق ملی، احزاب کشور دارای انسجام و ساختارهای داخلی و دفاتر فرعی در کلیه استان ها نبوده و صرفا در زمان انتخابات فعال می‌شوند، مغایرت با بندهای ۸،۹،۱۵ اصل سوم و اصول ششم و ۶۲ و اصل ۷۵ ، حاکم شدن یک حزب یا جناح و حذف کامل جناح دیگر، از مهم ترین ایرادات این طرح است.»

«اصغر سلیمی» عنوان کرده که «در کشورهای توسعه یافته تلاش می شود تا انتخابات مجلس در حوزه های کوچک تر برگزار شود تا مردم ارتباط نزدیک تری با نمایندگان داشته باشند و با تصویب قوانینی منطبق بر واقعیات در راستای حل مشکلات اجتماعی گام بردارند. به عنوان مثال شهری نظیر پاریس به ۲۰ حوزه تقسیم شده است و هر محله یک نماینده دارد. در کشورهای پیشرفته حوزه انتخاباتی مجلس را کوچک تر کرده تا مردم شناخت بیشتری از نمایندگان داشته باشند.»

هرچند نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه 19 دی ماه خود با کلیات طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی موافقت کردند، دولت موافقت خود را با استانی شدن انتخابات مجلس اعلام کرده و این طرح برای بررسی بیشتر مواد به کمیسیون شوراها ارجاع شده است، اما به نظر می رسد، با توجه به شرحی که در مورد این طرح در ادوار مختلف مجلس داده شد، باز هم شاهد قانون شدن آن نباشیم و انتظار برای تبدیل طرح استانی شدن انتخابات مجلس به قانون فراتر از بیست سال بشود.