یک خروج و چندین پیامد

در 19 دسامبر کاخ سفید اعلام کرد که آمریکا تمام 2000 سرباز مستقر در سوریه را در طول 60 تا 100 روز خارج می‌کند. یک روز پس از انتشار این خبر جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا استعفا داد. این اقدام بار دیگر در سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا تغییر ایجاد می‌کند، آن هم درحالیکه دولت ترامپ در تلاش برای یکپارچه کردن سیاست چندپاره ایست که نسبت به جنگ در سوریه اتخاذ کرده و شامل شکست کامل داعش، خروج ایران از سوریه و یک مصالحه سیاسی مستحکم با حمایت سازمان ملل در مذاکرات وین می‌شود. هدف این مذاکرات اصلاح قانون اساسی سوریه، ساختار حکومت و احتمالا برکناری بشار اسد از قدرت است.

از طرف دیگر همزمان با اعلام جیمز جفری نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه مبنی بر اینکه واشنگتن دیگر به دنبال براندازی دولت بشار اسد نیست  دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا نیز اعلام کرده است که طی روزهای آینده (حداکثر تا 100 روز) نظامیان این کشور شمال سوریه ترک خواهند کرد.

ماهیت سخنان ترامپ و نماینده کاخ سفید در امور سوریه یک واقعیت کاملاً مشهود است و آن اعتراف مقامات آمریکایی به شکست راهبرد این کشور در سوریه می‌باشد. پس از هفت سال سیاست بحران آفرینی در سوریه از سوی غرب (به رهبری ایالات متحده) و متحدین عرب آنها در منطقه از طریق حمایت سیاسی، نظامی، مالی و اطلاعاتی کامل از تروریست‌ها با صرف میلیاردها دلار و سپس اشغال غیرقانونی بخش هایی از این کشور به بهانه مبارزه با تروریسم خودساخته، اکنون این کشورها در مواجهه با شکست کامل طرح‌ها و برنامه‌های خود در سوریه با تن دادن به امر واقع، ناتوانی خود در سرنگونی نظام دمشق و تجزیه این کشور را به صورت پذیرش تداوم حضور بشار اسد در قدرت توجیه می کنند. از همین رو باید گفت اعلام خروج نیروهای آمریکایی از سوریه نیز دقیقاً تن دادن مقامات کاخ سفید به امر واقع و پذیرش واگذاری گود رقابت به رقبا می باشد. به عبارت دیگر واشنگتن به این واقعیت واقف است که با تحدید سرزمین‌های تحت اشغال تروریست ها در شرق سوریه از طریق پیشروی‌های ارتش این کشور با همکاری روسیه، ایران و عراق، نیروهای ائتلاف مجبور هستند دیر یا زود سوریه را ترک کنند و تداوم حضور نظامی به بهانه مبارزه با داعش در آینده بلندمدت (با توجه به مخالفت‌های گسترده روسیه، سوریه، ایران، و حتی چین و ترکیه) میسر نیست.

 گمانه های اولیه از اهداف ترامپ از طرح خروج

اما علی رغم مسجل بودن شکست راهبرد آمریکا در سوریه، به دلیل تبعاتی که خروج نیروهای آمریکایی از سوریه به فوریتی که ترامپ اعلام کرد برای منافع این کشور و متحدان آن می‌تواند در پی داشته باشد چنانکه واکنش‌های مخالفت‌برانگیز متعددی طی ساعات گذشته از سوی سیاسیون داخلی و مقامات دولت‌های متحد آمریکا از جمله رژیم صهیونیستی در پی داشته، این پرسش مطرح است که اهداف ترامپ از اعلام خروج یکباره از سوریه چیست؟

طبیعتاً خروج فوری نیروهای آمریکایی از سوریه همانطور که در مخالفت سناتورهای جمهوری‌خواه با این تصمیم بیان شده بدون هزینه برای واشنگتن نخواهد بود. کردهای سوریه این امر را به منزله خیانت بزرگ واشنگتن به خود قلمداد خواهند کرد چراکه تهدیدات ترکیه به صورت ملموس‌تری قابلیت اجرایی خواهند یافت و کردها نیز هیچ شانسی در مقابل ارتش ترکیه نخواهند داشت و همین امر در کنار تجربه کردهای عراق از آسیب‌های اتحاد با آمریکا، موجب سوق دادن کردها در منطقه به سوی روسیه به عنوان قدرتی خواهان نفوذ در منطقه خواهد شد. ضربه این اقدام به وجهه آمریکا در منطقه به عنوان متحدی غیر قابل اعتماد به عنوان بخش دیگری از تبعات خروج یکباره از سوریه قابل خوانش است.از سوی دیگر کشورهای عربی متحد آمریکا همچون عربستان و امارات و رژیم صهیونیستی از تبعاتی که این تصمیم در توسعه نقش آفرینی اردوغان در سوریه و از سوی دیگر تثبیت پیروزی‌های دمشق و محور مقاومت در فرآیند سیاسی تعیین آینده سوریه خواهد داشت ناراضی هستند. در واقع آمریکا ابزار اصلی برای تأثیرگذاری بر روند تحولات را از دست خواهد داد.

لذا با در نظر گرفتن این تبعات و همچنین یادآوری این واقعیت که ترامپ پیشتر نیز طرح خروج فوری نیروهای آمریکایی را مطرح کرده بود که عملیاتی نشد و صرفاً از آن برای باج‌گیری کلان از کشورهای عربی استفاده کرد تا هزینه‌های نظامی واشنگتن در سوریه را تأمین کند، می توان در اجرایی شدن خروج تمامی نیروهای آمریکایی از سوریه در بازه زمانی چند هفته‌ای تردید کرد. در این زمینه باید یادآور شد که آمریکا طی یکسال اخیر پایگاه‌های متعددی در شمال سوریه تأسیس کرده و حتی طی هفته‌های گذشته اخباری مبنی بر اقدام آمریکا در تأسیس پایگاهی در غرب عراق و در جوار مرزهای شرقی سوریه نیز به چشم می‌خورد. با این حال اگر به تهدیدات مکرر این روزهای اردوغان در حمله شبه نظامیان کرد سوری در شرق فرات توجه کنیم می‌توان این احتمال را مطرح کرد که ترامپ با طرح خروج نیروهای این کشور از سوریه و عدم برنامه واشنگتن برای همکاری و حمایت بلندمدت با کردها، بیشتر به دنبال کاهش خشم ترکیه و جلوگیری از اقدام غیرمنتظره اردوغان است چنانکه روز گذشته وزارت خارجه آمریکا از اعلام رضایت خود مبنی بر فروش سامانه پاتریوت به ترکیه خبر داد.

کاهش تاثیر خروج از مسیر عراق

رسانه‌ها به نقل از مقامات عراقی گزارش دادند که ارتش آمریکا به دنبال تاسیس دو پایگاه جدید نظامی در شهر الانبار در غرب عراق است. همان روز دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و همسرش در سفری غیر منتظره به پایگاه هوایی الاسد در عراق رفته و کریسمس را به سربازان آمریکایی تبریک گفتند.

ترامپ اعلام کرده که وی هیچ تصمیمی برای بر خروج نیرو از عراق که گمان می‌شود 5000 نفر باشند، ندارد. آمریکا ممکن است برای برخی فعالیت‌ها در سوریه در آینده از عراق به عنوان پایگاه خود استفاده کند. این در حالیست که نیروهای آمریکایی از سال 2003 در عراق به سر می‌برند.

موشه مائوز، استاد دانشگاه مطالعات اسلامی و خاورمیانه در دانشگاه اورشلیم گفت که آمریکا می‌تواند عملیات نظامی خود را در صورت نیاز با استفاده از امکانات نظامی موجود در عراق انجام دهد.

وی گفت: حملات هوایی و دیگر عملیات می‌تواند از عراق انجام شود. اکنون آنها پایگاه‌های جدیدی در مرزهای عراق در شهر الانبار دارند و فکر می‌کنم که ترامپ با این اقدام به دنبال کاهش اثرات خروج از سوریه است و در همین راستا اعلام تاسیس پایگاه‌های جدید در عراق بسیار مهم است.

وائل الزیات مدیر موسسه مطالعات خاورمیانه هم می‌گوید: گام‌های آتی دولت آمریکا نشان می‌دهد که این کشور متعهد به ماندن در عراق و کمک به امنیت این کشور است.

وی ادامه داد: اظهارات اخیر ترامپ نشان می‌دهد که آمریکا همچنان به دنبال حمایت از نیروهای امنیتی عراقی است و پاسخ مستقیم به چالش‌های امنیتی پیش روست.

ترامپ در سفر کریسمس خود به عراق گفت: نیروهای آمریکایی قادر هستند به هرگونه تلاش برای احیای داعش در آن طرف مرز عراق پاسخ دهند.

همچنین نینوس ایشو، رهبر آشوری حزب اتحاد دموکراتیک سوریه گفت که وی بر این باور است مداخله آمریکا در سوریه هیچ کمکی به شکست تروریست‌ها در این کشور نکرده است "زیرا جنگ با تروریسم برای واشنگتن تنها بهانه‌ای برای حضور سربازان در سوریه بود."

وی ادامه داد: در واقع مداخله نیروهای آمریکا مانع حذف تروریسم شد. هیچ لزومی برای حضور نیروهای آمریکا به بهانه تروریسم وجود ندارد. این سیاستمدار اعلام کرد: حضور آمریکا در سوریه تنها روند حل مشکلات موجود در این کشور عرب زبان را پیچیده‌تر کرده است.

وی ادامه داد: از همان ابتدا ما حضور نیروهای آمریکایی در سوریه را غیرقانونی دانسته و به معنای اشغال سرزمین سوریه تلقی می‌کردیم. این مسئله هیچ کمکی به حل صلح آمیز مسئله سوریه نکرد و تنها روند جاری در سوریه را پیچیده‌تر کرده و ایده تجزیه این کشور را پررنگ‌تر کرد. سوری‌ها می‌توانند مشکلات‌شان را بدون مداخله کشور دیگری حل و فصل کنند.

حسن شاکر از مسئولان حزب سوسیال ناسیونالیست سوریه هم گفت: تصمیم خروج نیروهای آمریکا از سوریه بر اساس قراردادها و توافق‌های انجام شده با روسیه، ترکیه و عربستان سعودی انجام گرفته است. وی ادامه داد: آمریکا هیچ وقت با داعش مبارزه نکرد. آنها از نظر استراتژیک متحد داعش بودند اما اکنون به این نتیجه رسیدند که باید با ترک‌ها متحد شوند و قرار است آمریکایی‌ها صحنه را ترک کرده و دیگران این کار را انجام دهند.

هم چنین مائوز در ادامه اظهاراتش اعلام کرد: خروج نیروهای آمریکا از سوریه به معنای این است که کردهای محلی باید آرزوی دیرینه‌شان مبنی بر تاسیس خودمختاری در شمال سوریه را فراموش کنند. وی ادامه داد: سوال دیگر درباره سرنوشت کردها در سوریه است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه هیچ حس هم دردی و نزدیکی با آنها ندارد. به خصوص اینکه آنها را مرتبط با پ.ک.ک می‌داند.

ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به رهبری آمریکا با حضور بیش از 70 کشور عملیات نظامی علیه داعش در سوریه و عراق انجام می‌دهد. عملیات این ائتلاف در عراق در قالب همکاری با دولت عراق بود اما عملیات در سوریه بدون هماهنگی با دولت این کشور و یا شورای امنیت سازمان ملل است.

پیروزی برای ایران؟

نشریه آتلانتیک در یادداشت خود با عنوان "ترامپ یک پیروزی به ایران اعطا می‌کند" با اشاره به اینکه دونالد ترامپ در موضوعات مختلف سیاست خارجی همچون اروپا، ناتو، روسیه و جنگ‌ها در عراق و افغانستان به میزان زیادی رئیس جمهور قبلی کشورش را دنبال کرد، نوشت: اما زمانی که پای ایران به میان می‌آید، روسای جمهور پیشین و فعلی آمریکا دو قطب کاملا متضاد هستند. ترامپ بر این باور بود که توافق هسته‌ای با ایران، یعنی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بدترین توافق تا به امروز بوده است. وی توافق را کنار گذاشت و تحریم‌ها (علیه ایران) را بازگرداند و به نظر می‌آمد که  آماده است تا با ایران در سوریه، یمن و حتی عراق که رئیس جمهور تاکنون علاقه زیادی به آن نشان نداده است، مقابله کند اما تصمیم ترامپ برای خارج کردن نیروهای آمریکایی از سوریه و به‌طور همزمان کاهش سربازان آمریکایی در افغانستان و عراق که احتمالا به زودی کارمندان خود در این کشور را کاهش می‌دهد، تلاش‌های دولت برای مهار ایران را نابود کرده است.

در ادامه این یادداشت به قلم مارک دوبوویتز رئیس بخش تحریم و اموال غیرقانونی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها و رئول مارک گرشت کارشناس ارشد این اندیشکده وابسته به صهیونیست‌ها، با ادعای اینکه ایران، روسیه، رئیس‌جمهور سوریه، حزب‌الله لبنان، برخی شیعیان عراق و رئیس‌جمهور ترکیه ازجمله کسانی هستند که از خروج آمریکا از سوریه منتفع می‌شوند و اردن، اسرائیل، مردم سوریه، کردهای عراق، اعراب سنی، مخالفان حزب‌الله در لبنان، بخش بزرگی از شیعیان عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس از این تصمیم ضرر می‌کنند ، آمده است: با نگاه به کسانی که از این تصمیم نفع می‌برند و آنهایی که متضرر می‌شوند، کاملا مشخص می‌شود که منافع آمریکا تارومار شده است.

نشریه آتلانتیک همچنین با اشاره به سخنرانی مایک پمپئو وزیر امورخارجه آمریکا در 21 مه 2018 در بنیاد هریتیج که در آن استراتژی جدید درقبال ایران را تشریح کرد، نوشت: واشنگتن چندان هم در مقابله با تهران موفقیت‌آمیز عمل نکرده و تنها در مواردی دشواری‌هایی را برای مقامات ایران و وابستگان آن ایجاد کرده است. 12 شرطی که پمپئو در این استراتژی برای ایران تعیین کرد تنها نشان داد که آمریکا دست بردار نیست و کمپین فشار حداکثری در راه است اما اکنون روشن است که سخنرانی وزیر امورخارجه برای ترامپ که احتمالا هرگز آن را نخوانده، انتظار بیش از حدی بوده است.

همچنین آتلانتیک در یادداشت خود با بررسی تلاش‌های پمپئو، جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا، نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل و ژنرال مک مستر وزیر دفاع پیشین دولت ترامپ و حتی جیمز متیس وزیر دفاع این کشور برای اعمال فشاری غیر از تحریم بر ایران تاکید کرد که اکنون سیاست دولت آمریکا درقبال ایران تنها روی تحریم متمرکز شده است.

در ادامه این یادداشت آمده است که تحریم‌ها به عنوان یک ابزار سیاست خارجی نتایج بسیار زیادی برای آنها دارد اما تحریم‌ یک استراتژی نیست. اگر این تحریم‌ها موجب شود آمریکایی‌ها از فکر کردن به دیگر عوامل مورد نیاز برای مقابله با جمهوری اسلامی دست بردارند، تبدیل به یک توهم، انتخابی جذاب و کم‌هزینه برای کسانی می‌شوند که حاضر نیستند بپذیرند آنها دیگر شهامت و صبوری برای شرکت در بازی بیرحمانه خاورمیانه را ندارند. بدون استفاده از ابزارهای مکمل قدرت ملی، تحریم‌ها تنها همان هدفی را محقق می‌کنند که دیپلماسی هسته‌ای و برجام برای اوباما (رئیس‌جمهور پیشین آمریکا) انجام داد: آنها در حال کتمان کردن عقب‌نشینی مداوم ما هستند.

این نشریه آمریکایی با اشاره به موضع‌گیری رهبر معظم انقلاب زمان پیروزی ترامپ در انتخابات  ریاست‌جمهوری آمریکا نوشت: وی در آن زمان پیش‌بینی کرد که ممکن است ترامپ به وعده‌ای که داده است، عمل کند؛ خروج از خاورمیانه. باوجود افرادی همچون بولتون، پمپئو و جیمز متیس این وعده ترامپ بعید به نظر می‌رسید اما رهبری ایران از آنجایی که می‌تواند نقاط قوت و ضعف دشمنان و دوستان خود را ببیند و از آن بهره ببرد، ظاهرا به درستی دشمن خود را ارزیابی کرده است؛ تمایل ترامپ برای خلاص شدن از خاورمیانه عمیق است.

آتلانتیک با تاکید بر اینکه ترامپ فاقد یک چشم‌انداز کلان است، نوشت: خروج ترامپ، سیاست او در قبال ایران را به شدت تضعیف کرده است که پیامی حاکی از خستگی، بی‌ثباتی، درماندگی و ترس را منتقل می‌کند. وی همچنین متحدان آمریکا در منطقه را تضعیف کرده است و احتمالا کردهایی را که همراه با ما در سوریه جنگیده‌اند وامی‌دارد تا از ایران و روسیه بخواهند که از آنها محافظت

کنند. عجیب و غریب است که بسیاری از آمریکایی‌ها شاید باور دارند که آنچه برای ایران خوب است احتمال دارد برای آمریکا نیز خوب باشد.

جان بولتون و شرطی غیر ممکن

جان بولتون، مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ ، یکشنبه گفت که خروج نیروهای ایالات متحده از شمال شرقی سوریه به شکست بقایای گروه داعش و تضمین ترکیه برای حفظ امنیت مبارزان کرد متحد ایالات متحده بستگی دارد.

بولتون، که به اسرائیل سفر کرده تا به این متحد ایالات متحده از خروج ترامپ از سوریه اطمینان خاطر دهد، گفت که هیچ جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی از شمال شرقی سوریه وجود ندارد، اما تاکید داشت که این تعهد نامحدود نیست.

بولتون به خبرنگاران در بیت المقدس گفت: "اهدافی وجود دارد که می خواهیم به آنها دست یابیم و همین اهداف خروج آمریکا را مشروط میکند. برنامه زمانبندی حاصل از تصمیمات سیاسی است که ما باید پیاده سازی کنیم."

او گفت که این شرایط، شامل شکست بقایای داعش در سوریه و حمایت از شبه نظامیان کرد است که در کنار نیروهای آمریکایی علیه گروه افراطی جنگیدند.

نظرات بولتون نشان دهنده اولین تأیید عمومی و رسمی مبنی بر این است که خروج نیروهای آمریکایی از سوریه کند شده است، چرا که ترامپ با انتقاد گسترده از سوی متحدان و استعفای وزیر دفاع، جیم ماتیس، برای اتخاذ این سیاست که باید در عرض چند هفته انجام شود، مواجه شد.

ترامپ در اواسط ماه دسامبر اعلام کرد که ایالات متحده همه 2000 نیروی خود در سوریه را خارج خواهد کرد. حرکت ترامپ باعث ترس از هموار شدن راه برای حمله تركیه به مبارزان كرد در سوریه شده است كه در كنار نیروهای آمریکایی علیه داعش جنگیدند. ترکیه واحد حفاظت از خلق کرد در سوریه را یک گروه تروریستی میداند که به گروه های شورشی در مرزهای این کشور مرتبط است.

بولتون، که روز دوشنبه به ترکیه سفر می کند، گفت که ایالات متحده اصرار دارد که متحدان کرد خود در مبارزه علیه گروه داعش از هر گونه حمله ای که از سوی ترکیه برنامه ریزی شده است، محافظت شوند. وی قرار استدر این هفته هشداری را به رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در همین خصوص برساند.

بولتون گفت: "ما فکر می کنیم که ترک ها نباید اقدام نظامی را صورت دهند که با ایالات متحده هماهنگ نیست و با آن موافقت نشده است." او در جلساتی با همتایان ترک گفته، به دنبال "پیدا کردن اهداف و توانایی های آنها در این مسیر است واما هنوز نچیزی در این خصو مشخص نشده".

بولتون گفته، که ترامپ صریحا اظهار داشته که به ترکیه اجازه نمی دهد که کردها را بکشد. "این همان چیزی است که رئیس جمهور گفت، در خصوص آنهایی که به همراه ما مبارزه کرده اند."

بولتون گفته که ایالات متحده از متحدان کردش خواسته است که در برابر ترکیه "اکنون سریعا ایستادگی" کنند و از درخواست حمایت از روسیه یا دولت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، خودداری کنند. وی افزود، "من فکر می کنم آنها می دانند که دوستانشان چه کسانی هستند".

وی گفت که ژنرال جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش در این هفته با همتایان ترکیه ای خود مذاکره را برای حمایت از متحدان کردی در سوریه ادامه خواهد داد.

علاوه بر این، بولتون گفته که سفیر آمریکا در سوریه جیم جفری، که از ماه اوت به عنوان نماینده ویژه برای مشارکت در امور سوریه خدمت کرده است و هفته گذشته به عنوان نماینده ویژه آمریکا برای ائتلاف علیه داعش منصوب شد، قرار است این هفته سفری به سوریه و به منظور اطمینان  متحدان کردی ایالات متحده صورت دهد.

بولتون گفت که نیروهای آمریکایی در منطقه بحرانی الطنف در جنوب سوریه باقی خواهند ماند تا از فعالیت های رو به رشد ایران در منطقه جلوگیری کنند. او از مشروعیت این استقرار دفاع کرد و گفت: این موضوع توسط مجوز قانون اساسی رئیس جمهور توجیه شده است، و افزود: "من از مدافعان قوی ماده دوم هستم."

وی گفت، ایالات متحده همچنین به دنبال یک وضعیت «رضایتبخش» برای نزدیک به 800 زندانی سیاسی داعش است که توسط مخالفان حمایت شده از سوی آمریکا نگهداری می شوند، و افزود که مذاکرات با همکاران اروپایی و منطقه ای در مورد این موضوع ادامه دارد.

بولتون قرار است یکشنبه شب در مراسم شامی با نخست وزیر اسرائیل، بنجامین نتانیاهو، به بحث و تبادل نظر درباره سرعت کاهش نیروهای ایالات متحده در سوریه، سطح حضور سربازان آمریکایی در منطقه و تعهد ایالات متحده به مقابله با گسترش نفوذ منطقه ای ایران بپردازد. انتظار میرود بولتون در این دیدار تشریح کند که برخی از نیروهای ایالات متحده که قبلا در سوریه برای مبارزه با داعش حضور داشتند با همان مأموریت به عراق بروند و همچنین پایگاه الطنف در سوریه به قوت خود باقی بماند.

آنچه مشخص است این که با توجه به حساسیت ترکیه در خصوص قدرتگ یری نیروهای کرد در مرزهای این کشور با سوریه، بولتون عملا شرطی را در خصوص خروج نیروهای آمریکا از سوریه مطرح کرده است که تا حد زیادی میتوان آن را غیر ممکن ارزیابی کرد. پیش از این آمریکا تنها نابودی کامل داعش را به عنوان شرط خروج آمریکا اعلام کرده بود اما اکنون شرط دوم به معنی آن است که تصمیم دونالد ترامپ به خروج یکباره از سوی مشاوران و حلقه نزدیکان وی اصلاح شده و خنثی میشود.