چرا حضور هشت ساله آلمان ها، گرهی از بحران آب زاینده رود باز نکرد؟

به گزارش «تابناک»؛ تابستان گرم و خشک حوضه آبریز زاینده رود با هر سختی و مشقتی که بود، گذشت و امید بسیاری از شهروندان و مدیران اجرایی این بود که با آغاز فصل پاییز و بارش‌های جدید از فشار بحران آب کاسته شود؛ انتظاری که آمار و ارقام موجود نشان می‌دهد چندان بجا نبود و قرار نیست در سال آبی جاری نیز اتفاق خارق العاده‌ای رخ بدهد.

این وضعیت را می‌توان با مرور اطلاعاتی که از شرایط کنونی سد زاینده رود به عنوان منبع اصلی تغذیه آب شرب، صنعت و کشاورزی پایین دست زاینده رود برداشت کرد که این روز و علی رغم بارش‌های مناسب تا کنون تنها با ۱۰ درصد از ظرفیت موجود فعال است.

توضیح بیشتر اینکه سد زاینده‌رود با حجم مخزن یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب در حال حاضر فقط ۱۳۵ میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد؛ به ‌عبارتی حدود ۹۰ درصد از مخزن این سد خالی است.

هم‌اکنون حدود ۱۰ درصد از مخزن سد زاینده‌رود، آب پشت این سد ذخیره شده و این وضعیت، نگرانی‌هایی را بابت تأمین آب دو استان اصفهان و یزد به وجود آورده است.

هنوز هیچ زمان مشخصی برای بازگشایی آب به سطح خشک زاینده‌رود اعلام نشده و با توجه به کسری قابل توجه آب در مخزن سد، امکان دارد امسال تصمیمات جدیدی برای بازگشایی آب تا نوروز گرفته شود، اما آنچه مشخص است تا اطلاع ثانوی بستر زاینده‌رود در اصفهان خشک خواهد ماند.

یکی از مسائل مهمی که در مورد مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود در سال‌های اخیر می‌توان مورد اشاره قرار داد، ورود چندین ساله محققان آلمانی برای ارزیابی دقیق و علمی مشکلات این حوضه آبریز است؛ ورودی که اکنون نزدیک هشت سال از آن می‌گذرد و در طول همه این سال‌ها شاهد تغییر شگرفی در فرایند مدیریت و کاهش تنش‌های آبی زاینده رود نبودیم.

۲۶ آبان ۱۳۸۹ بود که رسانه‌های محلی استان اصفهان از تصمیم وزارت علوم آلمان برای مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی حوضه آبریز زاینده رود سخن گفتند و در همین راستا دکتر شهروز مهاجری، به عنوان یکی از ایرانیان مقیم آلمان ـ که متخصص مسائل آب و فاضلاب است ـ مسئولیت مدیریت پروژه آلمانی‌ها را در اصفهان بر عهده گرفت؛ پروژه‌ای که مدیریت یکپارچه رودخانه زاینده رود نام گرفت و اکنون هشت سال از آغاز فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی این مجموعه می‌گذرد؛ حضوری که در سال ۱۳۸۹ اعلام شد، وزارت علوم آلمان برای آن ۳ میلیون یورو هزینه خواهد کرد.

پرسش و نکته مهمی که در مورد کم و کیف عملکرد این مجموعه در ایران مطرح می‌شود، اینکه وزارت علوم آلمان با چه انگیزه‌ای تصمیم به ورود به بحران آب زاینده رود گرفت و در این سال‌ها نتایج مطالعاتی این مجموعه چه گره‌ای از مشکلات بی شمار زاینده رود برداشته است؟

یکی از متخصصان مسائل آب ایران که ترجیح داد، نامش در این گفت وگو محرمانه بماند، در این باره به «تابناک» گفت: من تقریباً در جریان فعالیت این مجموعه در حوضه آبریز زاینده رود هستم و پروژه‌ای که به آن اشاره می‌کنید، در راستای برنامه عام المنفعه وزارت علوم آلمان ـ که به بحران‌های زیست محیطی مناطق مختلف جهان ورود می‌کند ـ آغاز شد.

وی افزود: آنچه در مورد ماحصل هشت سال حضور آلمانی‌ها در این موضوع می‌توان مورد اشاره قرار داد آن است، که همه هزینه‌های مربوط به مطالعات آن‌ها توسط وزارت علوم آلمان صورت گرفت و مسئولان و مدیران اجرایی کشور چندان در این رابطه متحمل هزینه نشدند.

این متخصص ادامه داد: مطالعات این مجموعه در این هشت سال هرچند در بسیاری موارد دقیق و فنی است و اطلاعات و مستندات فراوانی را شامل می‌شود، دو ایراد اساسی دارد که نمی‌توان به آن اشاره نکرد.

وی در همین رابطه افزود: نقد اول به اقدامات این مجموعه آلمانی، این است که آن‌ها تقریباً با فرهنگ و ساختار‌های اجتماعی ایران و به ویژه اصفهان آشنایی نداشتند و این در حالی است که برای حل ریشه بحران باید راه حل‌ها از بطن جامعه و متناسب با ساختار‌های موجود تهیه شود. نقد دوم به این مجموعه آن است که مطالعات آن‌ها بیشتر بعد ابزاری و مهندسی دارد و در آن واقعیت‌های انسانی و اجتماعی مورد تأکید نیست.

این متخصص یادآور شد: برای مثال این مجموعه تحقیقاتی در بخشی از مطالعات خود و به عنوان راهکار برای کشاورزی پایین دست زاینده رود، موضوع ایجاد بازار آب را برای کشاورزان با هدف صرفه جویی مطرح کردند و این در حالی است که اولاً هیچ کس به اندازه کشاورزان آن هم در چنین شرایطی قدر آب را نمی‌داند و دیگر آنکه الان اصلاً آبی برای کشاورزی نداریم که بخواهیم برای آن بازار آب ایجاد کنیم!

وی در ادامه سخنان خود افزود: با همه این موارد، موضوع مهمی که باید به آن اشاره کرد، این است که پروژه مدیریت یکپارچه زاینده رود توسط وزارت علوم آلمان و با هزینه‌های خودشان پیش رفت که از این بابت این رخداد ارزشمند است و نمی‌توانیم انتقاد را به عملکرد آن‌ها داشته باشیم.

این متخصص ادامه داد: من فکر می‌کنم بزرگ‌ترین نقدی که در این فرایند می‌توان مطرح کرد به مدیران اجرایی کشور و به ویژه وزارت نیرو بازمی‌گردد.

وی افزود: وزارت نیرو در این شرایط به عنوان پیمانکار فعال شد و این در حالی است که خود وزارت نیرو و سیاست هایش، بخشی از دلیل بحران شکل گرفته است. از سویی نیز مدیران اجرایی و سیاسی کشور در این هشت سال عملاً نتوانستند از این فرصت پیش آمده برای هدایت و بهره مندی بهتر و کاربردی‌تر از حضور متخصصان آلمانی استفاده کنند و این فرصت پیش آمده را عملاً سوزاندند.

این پژوهشگر مسائل آب با تأکید بر اینکه تقریباً دستاورد مشخصی از مشارکت آلمانی‌ها با ایران در مدیریت صحیح منابع آب زاینده رود در مقام عمل نمی‌بینیم، افزود: وقتی شما از نزدیک با برخی پژوهشگران مرتبط با این مجموعه سخن بگویید، متوجه می‌شوید که یا به صورت فنی و مهندسی به مواردی اشاره می‌کنند که در صحنه عمل چندان امکان اجرایی ندارد و یا اینکه به مسائلی اشاره می‌کنند که چندان پیچیدگی خاصی ندارد و از توان هر کارشناسی ارائه چنین تحلیل‌هایی برمی‌آید.

این پژوهشگر مسائل آب در پایان ضمن گلایه از مدیران اجرایی استان اصفهان به خاطر عدم بهره مندی از متخصصان و صاحب نظران برای مدیریت بحران پیش آمده در وصف کشاورزان شرق اصفهان گفت: من از نزدیک با کشاورزان شرق اصفهان دیدار داشته ام و با آن‌ها زندگی کرده ام. آن‌ها اکنون دیگر امیدی به مدیران استانی و کشور و حتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی ندارند و عقیده دارند هیچ کس تصمیمی برای حل مشکل و مسائل پیش آمده آن‌ها ندارد.

بنا بر موارد مورد اشاره، می‌توان نتیجه گرفت که در رابطه با بحران آب زاینده رود و تنشی که این روز‌ها به اوج رسیده و زندگی میلیون‌ها شهروند را به ویژه در حوزه آب شرب با مشکل مواجه کرده است، جدا از موضوع کاهش بارش‌های جوی، ضعف مدیریتی و ناتوانی در بهره مندی از توانمندی‌های علمی جهانی نیز مشکل دیگری است که نیاز است به آن توجه کرد و در محاسبات مربوطه مد نظر قرار داد.