کنار رفتن محمد بن سلمان از قدرت با چه موانع و پیامدهایی همراه است!؟

گسترش خبرهایی در خصوص اختلاف میان محمد بن سلمان و پادشاه سعودی، مسیر آینده سیاسی عربستان را پر ابهام ساخته است. شاید منبع خبر به خصوص اینکه از سوی برخی رسانه های آمریکای لاتین مانند «تلشور» telesur رسانه ای شد اما در رسانه های دیگری مانند «الخلیج» و «پابلیکو» اسپانیا نیز به آن پرداخته شده است.

دکتر سجاد محسنی؛ به گزارش تابناک، طبیعتا رسانه های مذکور از اعتبار بالایی برای اثبات مسئله برخوردار نیستند که در نهایت بتوان به صورت قوی به کنار گذاشتن بن سلمان از قدرت اطمینان یافت اما در حالت حداقلی بخشی از اختلافات درونی میان شاه و ولیعهد را نشان می دهد.

گذشته از این مسئله؛ اختلاف شاهزاده و شاه بر سر فروش پنج درصد از سهام آرامکو به ارزش 200 میلیارد دلار، جنگ یمن و بروز نارضایتی از این جنگ در اعتراضات به احمد بن عبدالعزیز و اظهارنظر وی مبنی بر متوجه کردن تمام مسؤولیت های آن به سوی محمد بن سلمان و مناقشه فلسطین- رژیم صهیونیستی در خصوص حمایت محمد بن سلمان از توسعه رابطه با رژیم صهیونیستی بر خلاف دیدگاه پدر؛ شایعه کنار گذاشتن محمد بن سلمان از قدرت را قوت بخشیده است؛ مسائلی که مسیر آینده اقتصادی و اجتماعی عربستان را تا حدود زیادی تغییر خواهد داد.

با این وجود، کنار گذاشتن محمد بن سلمان به نظر بسیار دشوار خواهد بود؛ هرچند اتخاذ چنین تصمیمی از سوی ساختار سیاسی عربستان می­تواند حمایت شاهزادگان پرتعداد سعودی را در بر داشته باشد، افرادی که در نتیجه برخوردهای تحقیرآمیز محمدبن سلمان به خصوص در قضیه بازداشت­های هتل ریتز کارلتون چندان تمایلی به تداوم ولایتعهدی محمد بن سلمان نداشته اند؛ اما پیامدهای چنین تصمیمی به خصوص برای شخص ملک سلمان می تواند مهم ترین مانع بر سر اجرایی شدن آن باشد.

پیامدهای کنار رفتن بن سلمان از قدرت

نخست اینکه با کنار رفتن محمد بن سلمان از قدرت، حوزه اعمال قدرت ملک سلمان نیز بسیار کاهش خواهد یافت چراکه عمده سیاست­های دولت کنونی سعودی از سوی محمد بن سلمان طراحی و مدیریت می­شود. علاوه بر این شرایط جسمی و سن و سال ملک سلمان نیز اجازه بلندپروازی چندانی به وی را نخواهد داد به خصوص اینکه با کنار رفتن محمد از قدرت، نفوذ شاهزادگان درجه اول بر ملک سلمان افزایش می­یابد. بر این اساس تا حدود زیادی کنار رفتن محمد بن سلمان از قدرت را می­توان برابر با کاهش قدرت ملک سلمان دانست؛ نکته­ای که شخص ملک سلمان را به تأمل بیشتر وادار خواهد کرد.

دوم اینکه خروج محمد بن سلمان از قدرت از یک سو می­تواند همچنان نشان دهنده قدرت شاهزادگان در ساختار سیاسی سعودی باشد. هرچند، تفاهم بر سر خروج محمد از قدرت به عاملی برای همبستگی سیاسی و کاهش شکاف­های پیشین تبدیل شده است اما کنار رفتن وی  و چالش انتخاب ولیعهد جدید؛ همواره از پتانسیل بحران بالایی برخوردار است. بر این اساس ساختار سیاسی با دو چالش روبرو خواهد بود که نخستین چالش مقاومت وی برای ماندن در قدرت و چالش دوم اختلاف بر سر انتخاب ولیعهد جدید خواهد بود.

سوم بازگشت محافظه­کاران در سیاست داخلی از دیگر پیامدهایی است که می­توان در صورت کنار رفتن محمد بن سلمان از قدرت در نظر گرفت. این در حالی است که تداوم سیاست­های سند 2030 منجر به تقویت تکنوکرات­ها در عربستان شده است؛ جریان­هایی که همواره مورد انتقاد مذهبیون محافظه کار و حتی اصلاحیون عربستان بوده است جریانی که از سوی سفر الحوالی، سلمان العوده و ناصر العمر به پیش برده می­شود و از تکنوکرات ها به عنوان نیروهای سکولار غربی یاد می­کند. در واقع می­توان گفت که روی کار جریان­های محافظه کار به خصوص محافظه­کاران خارج از دستگاه قدرت می­تواند تهدیدی جدی و مصالحه­ناپذیر برای خاندان سعودی باشد. بر این اساس عربستان بدون محمد بن سلمان تداوم دهنده سیاستهای پیش از دولت سلمان خواهد بود؛ سیاست هایی محافظه کارانه و درونگرا.

چهارم اینکه سند چشم انداز 2030 به عنوان مهم­ترین سند پیش روی دولت سعودی به صورت تدریجی اهمیت خود را از دست خواهد داد. این بدان معنی است که با کاهش تمرکز بر اجرایی کردن این سند، بار دیگر نفت به عنوان کالای اساسی در دستور کار سعودی­ها برای بودجه و برنامه­ریزی قرار خواهد گرفت. بنابراین می­توان گفت که حداقل به مدت یک دهه اهمیت حیاتی نفت برای عربستان در بازارهای جهانی و اقتصاد داخلی تمدید خواهد شد. از سوی دیگر  این امکان که برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی در راستای سند 2030 متوقف شود نیز افزایش می یابد؛ برنامه­هایی که می­توانست حداقل روزنه­هایی را برای مشارکت عمومی فراهم کند.

در نهایت اینکه علاوه بر پیامدهای کنارگذاشتن بن سلمان از قدرت که مانع اجرایی شدن این سیاست شود می توان به چند مانع مستقیم بر سر راه این تصمیم نیز اشاره کرد. نخستین مانع شخصیت بلندپروازانه محمد بن سلمان بوده که نشان داده است به سادگی تسلیم تصمیمات نخواهد شد. دوم اینکه کنارگذاشتن وی از سوی ملک سلمان به معنای بی­اعتبار کردن تصمیم­های کلان خود در خصوص مسائل حاد اقتصادی  و نظامی و در نهایت کاهش قدرت ملک سلمان است و سوم اینکه هرچند محمد بن سلمان در میان شاهزادگان از مقبولیت بالایی برخوردار نیست اما از طریق اصلاحات اقتصادی و اجتماعی و نمایش قدرت علیه شاهزادگان سعودی نوعی پایگاه اجتماعی در میان توده مردم عربستان ایجاد کرده است تا از این طریق توازن قدرت درونی را با کمک گرفتن از توده مردم در مقابل شاهزادگان حفظ کند؛ مواردی که نشان می دهد کنارگذاشتن محمدبن سلمان  از قدرت کار آسانی نخواهد بود.

دکترای روابط بین الملل و متخصص عربستان سعودی