ده نکته راهبردی در مدیریت کلان صنعت برق

امروزه اهمیت صنعت برق فقط در خدمت رسانی به مردم و اهمیت برق فقط به عنوان یک کالای خدماتی، خلاصه نمی شود.صنعت برق ضمن اینکه الزام و نیاز ضروری توسعه همه صنایع دیگر است، دارای اهمیت زیادی در ابعاد امنیتی و سیاسی برای کشور است.

بدون وجود شبکه سراسری برق،سیستم های برق اضطراری مراکز حساس، مدت زیادی دوام نخواهند آورد. پمپ های آب سیستم های آبرسانی شهری،سیستم های امنیتی بانک ها و مراکز دولتی، چراغ های راهنمایی و رانندگی وحتی سیستم های پمپاژ چاه های نفت از فعالیت باز خواهند ایستاد که ممکن است پیامد های ناگواری را به دنبال داشته باشد.همچنین شبکه سراسری برق به دلایل فنی دارای ساختاری است که هرلحظه ممکن است ناپایدار شود و خاموشی سراسری بوجود آید.

برای جلوگیری از چنین پدیده های ناگوار و همچنین حفظ و بهبود وضعیت فعلی، صنعت برق نیازمند نوسازی و بهینه سازی تجهیزات و سخت افزارها و نرم افازهای مرتبط و آموزش نیروی انسانی است.از طرف دیگر صنعت برق، چه درسرمایه گذاری در احداث ظرفیت های جدید و چه در بهره برداری و نوسازی شبکه موجود، فوق العاده هزینه بر و گرانقیمت است.سطح این هزینه ها برای سرمایه گذاری در احداث و بهره برداری از شبکه موجود، ممکن است تا سالی 30 الی 50 هزار ملیارد تومان برسد.

به دلیل برخی از روش ها و رویه هایی که از قبل بنا به ضرورت هایی وجود داشته و یا به دلیل راهبرد های نادرست در مسائل کلان صنعت برق، بخش عمده ای از این هزینه ها تحمیلی و غیر ضروری و قابل کاهش و یا حذف است. با اصلاح روشها و رویه ها و نگرش ها در مسائل راهبردی صنعت برق ممکن است تا سالی 10 هزار ملیارد تومان وحتی بیشتر را از هزینه های صنعت برق کم کرد که ملغ قابل توجهی در اقتصاد کشور است و می تواند گره گشای مسائل مهمی در کشور باشد و مصداق دقیق اقتصاد مقاومتی است. با توجه به اینکه جناب آقای اردکانیان به تازگی سکاندار صنعت عظیم برق کشور شده اند، مناسب دیدیم که "ده مسئله راهبردی در مدیریت کلان صنعت برق کشور" را مورد بررسی قرار دهیم که توجه به این نکات می تواند اثرات مهم مدیریتی و اقتصادی در سطوح کلان کشور داشته باشد.امروزه اهمیت صنعت برق فقط در خدمت رسانی به مردم و اهمیت برق فقط به عنوان یک کالای خدماتی، خلاصه نمی شود.صنعت برق ضمن اینکه الزام و نیاز ضروری توسعه همه صنایع دیگر است، دارای اهمیت زیادی در ابعاد امنیتی و سیاسی برای کشور است. بدون وجود شبکه سراسری برق،سیستم های برق اضطراری مراکز حساس، مدت زیادی دوام نخواهند آورد. پمپ های آب سیستم های آبرسانی شهری،سیستم های امنیتی بانک ها و مراکز دولتی، چراغ های راهنمایی و رانندگی وحتی سیستم های پمپاژ چاه های نفت از فعالیت باز خواهند ایستاد که ممکن است پیامد های ناگواری را به دنبال داشته باشد.همچنین شبکه سراسری برق به دلایل فنی دارای ساختاری است که هرلحظه ممکن است ناپایدار شود و خاموشی سراسری بوجود آید. برای جلوگیری از چنین پدیده های ناگوار و همچنین حفظ و بهبود وضعیت فعلی، صنعت برق نیازمند نوسازی و بهینه سازی تجهیزات و سخت افزارها و نرم افازهای مرتبط و آموزش نیروی انسانی است.

از طرف دیگر صنعت برق، چه درسرمایه گذاری در احداث ظرفیت های جدید و چه در بهره برداری و نوسازی شبکه موجود، فوق العاده هزینه بر و گرانقیمت است.سطح این هزینه ها برای سرمایه گذاری در احداث و بهره برداری از شبکه موجود، ممکن است تا سالی 30 الی 50 هزار ملیارد تومان برسد. به دلیل برخی از روش ها و رویه هایی که از قبل بنا به ضرورت هایی وجود داشته و یا به دلیل راهبرد های نادرست در مسائل کلان صنعت برق، بخش عمده ای از این هزینه ها تحمیلی و غیر ضروری و قابل کاهش و یا حذف است. با اصلاح روشها و رویه ها و نگرش ها در مسائل راهبردی صنعت برق ممکن است تا سالی 10 هزار ملیارد تومان وحتی بیشتر را از هزینه های صنعت برق کم کرد که ملغ قابل توجهی در اقتصاد کشور است و می تواند گره گشای مسائل مهمی در کشور باشد و مصداق دقیق اقتصاد مقاومتی است. با توجه به اینکه جناب آقای اردکانیان به تازگی سکاندار صنعت عظیم برق کشور شده اند، مناسب دیدیم که "ده مسئله راهبردی در مدیریت کلان صنعت برق کشور" را مورد بررسی قرار دهیم که توجه به این نکات می تواند اثرات مهم مدیریتی و اقتصادی در سطوح کلان کشور داشته باشد.

1- تفاوت قیمت تمام شده تولید برق با قیمت فروش برق توسط نیروگاه ها در بازار برق

براساس آمار منتشر شده شرکت توانیر، انژی تولیده شده توسط کل نیروگاه های حرارتی کشور(به جز نیروگاه اتمی بوشهر) 258 میلیارد کیلو وات ساعت بوده است]1[. از این مقدار حدود101 میلیارد کیلووات ساعت سهم نیروگاه های دولتی و حدود 151 میلیارد کیلووات ساعت سهم نیروگاه های خصوصی و بقیه سهم تولید برق توسط صنایع بزرگ بوده است. براساس اعلام شرکت مدیریت شبکه برق ایران متوسط قیمت فروش برق توسط نیروگاه های حرارتی در بازار برق،بدون در نظر گرفتن قیمت سوخت،450 ریال به ازاء هر کیلووات ساعت، در سال 1395، بوده است ]2[. این در حالیست که هزینه تولید برق در نیروگاه های دولتی که عمدتا قدیمی وبا هزینه بهره برداری بالا هستند، براساس بودجه سال 1395، مبلغ 200 ریال به ازاء هر کیلووات ساعت بوده است. البته چون این نیروگاه ها کمتر از 75% بودجه مصوب را دریافت کرده اند، هزینه تولید برق در نیروگاه های دولتی کمتر از 150 ریال به ازاء هرکیلووات ساعت بوده است.هزینه تولید برق( مستثنی بر هزینه سرمایه گذاری احداث) در نیروگاه های نو به مراتب از این هم کمتر است.معنی این جملات این است که برق در مبداء تولید، یعنی نیروگاه ها، به مبلغی حدود 300 ریال به ازاء هرکیلووات ساعت  بیشتر  از هزینه تولید، فروخته می شود. این تفاوت قیمت در 258 میلیارد کیلووات ساعت انرژی برق تولیدی رقم بسیار درشتی در حدود 7800 میلیارد تومان در سال می شود که به علت نبود نقدینگی کافی جهت پرداخت این پول به نیروگاه ها، بخش عمده این مبلغ به عنوان بدهی وزارت نیرو به پیمانکاران در نظر گرفته می شود که هر از چندسال انباشته می شود و سر به رقم های نجومی 20 و 30 هزار میلیارد تومان می زند.این بدهی عظیم توان هرگونه فعالیت را ازمدیران صنعت برق سلب می نماید.ممکن است مالکان نیروگاه های خصوصی در جواب این مطالب عنوان کنند که صاحبان این نیروگاه ها باید سود سرمایه گذاری خود در خرید و ساخت نیروگاه ها را در قیمت تمام شده تولید برق لحاظ کنند.

در پاسخ باید گفت که اولا، سرمایه و سود آن  براساس نرخ های معقول بانکی ،معمولا باید در زمان معینی مستهلک شوند و پس از آن زمان معین، دیگر نباید سود سرمایه گذاری را در قیمت تمام شده لحاظ کرد که با توجه به قیمت های در یافتی این زمان برای اکثر نیروگاه های خصوصی سپری شده است. ثانیا، حتی اگر نرخ بازگشت سرمایه و سود آن براساس نرخ های معقول بانکی، را بطور کامل در قیمت تمام شده در نظر بگیریم باز هزینه تمام شده تولید برق،تفاوت قابل ملاحظه ای باقیمت فروش آن خواهد داشت که در کل عددی نزدیک به 2 الی 4 هزارملیارد تومان در سال خواهد شد که مستمرا به بدهی های وزارت نیرو افزوده می شود.نتیجه کلی در این بحث این است که روش های قیمت گذاری در بازار و بورس برق و قوانین و رویه های مرتبط باید مورد بازنگری دقیق قرار گیرد تا این زیان بزرگ از روی دوش دولت و اقتصاد کشور برداشته شود. این اقدام یکی از راه حل های اساسی حل مسئله بدهی های نجومی وزارت نیرو می باشد و کمک می کند تا بازار برق فعلی به "بازار" به معنای واقعی کلمه تبدیل شود، در حالیکه در حال حاضر، سازوکار عجیبی به نام بازار برق که نه مبتنی براقتصاد دولتی است و نه مبتنی براقتصاد بازار آزاد است، اقتصاد صنعت برق را با اشکال مواجه ساخته است.

]1[ آمار تفضیلی صنعت برق، ویژه مدیریت راهبردی سال 1395، شرکت توانیر

]2[ صورتوضعیت های سالیانه بازار برق، سایت شرکت مدیریت شبکه برق ایران