تلاش می‌کنیم نوروز فرصت تخریب طبیعت نباشد
نوروز هم می تواند فرصتی برای نو شدن و لذت از طبیعت باشد و هم فرصتی برای تخریب و نابودی محیط زیست
محیط زیست ایران در یک سالی که گذشت فراز و فرودهای بسیاری داشت. گاهی گرد و غبار رویش را پوشاند و گاهی آلودگی چندین و چند روزه تهران چهره اش را سیاه کرد، روزی پلنگ ایرانی بیمه شد و روزی سگی آزرده شد و روزی دیگر ... چند سالی می شود که حال و روز محیط زیست ایران خوب نیست و حالا پزشکان قطع امید کرده از او راه های درمان را یک به یک امتحان می کنند تا شاید روزنه امیدی برای بهبود او بیابند. معصومه ابتکار چند سالی است که پزشک این طبیعت بیمار است و برای بهبودش تلاش می کند. سال جدید در راه است و به طبع سفرها و گشت و گذارها هم به راه. حالا این طبیعت بیمار میزبان طبیعت گردان است اما معصومه ابتکار برای طبیعت نگران. به قول او: «نوروز هم می تواند فرصتی برای نو شدن و لذت از طبیعت باشد و هم فرصتی برای تخریب و نابودی محیط زیست».
روزنامه «ابتکار» در آستانه سال جدید به گفت و گو با معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست نشسته است که مشروح آن را در زیر می خوانید:
در آستانه سال جدید و آغاز سفرهای نوروزی هستیم. نوروز در فرهنگ ایران خود معنای نو شدن طبیعت دارد اما از سوی دیگر سبب تخریب و نابودی طبیعت بیمار ایران می شود. سازمان محیط زیست چه اقداماتی را برای استفاده از ظرفیت‌های نوروز در جهت حفظ محیط زیست انجام داده است؟
از سال 92 با آمدن دولت یازدهم کارشناسان و تشکل ها طرحی تیمی را تحت عنوان مسیر سبز و ساحل پاک در رابطه با سفرهای نوروزی به خصوص به خطه شمال و شمال غرب کشور آغاز شد. میثاق نامه ای با 6 استاندار در رابطه با حفظ محیط زیست، جلوگیری از آلودگی در معابر و مسیرها و تفرج گاه ها به امضا رسید و برنامه ای هم در رابطه با مدیریت پسماند مصوب شد که همه استان ها برنامه مدیریت پسماند را تصویب کنند و مشکلات زباله در سطح استان ها را مدیریت کنند. این کار در آن سال انعکاس خوبی داشت. کار آغاز شد و این استان ها برنامه مدیریت پسماند را از آن زمان تا کنون در دستور کار خود دارند. در رابطه با سفرهای نوروزی و آگاهی شهروندان در مسیرها برنامه های پاکسازی با مشارکت های تشکل ها و مردم آغاز شد. فارغ بر این هر نهادی باید مسئولیت کار خود را بر عهده بگیرد. مثلا مهمان پذیرها و رستوران ها حق ندارند پشت رستوران را تبدیل به یک زباله دانی کنند. کسی جز شخص مهمان پذیر در این اتفاق مسئول نیست. در این زمینه فرمانداران و بخشداران باید دقت کافی و نظارت کافی را داشته باشند. پراکنده کردن و پخش کردن زباله جرم است و باید با آن برخورد شود به خصوص این که این جرم از سوی یک واحد حقوقی مثل رستوران یا یک مهمان پذیر اتفاق بیافتد. حفاظت از محیط زیست از همین جا آغاز می شود و تا سطوح بالای گردشگری ادامه خواهد داشت. طرح مسیر سبز طرح خوبی بود و امسال نیز جلسه ای برگزار کردیم و ضمن دعوت استاندارها میثاق نامه را تجدید کردیم. همچنین گزارشی از میزان اقداماتی که در طول یک سال گذشته صورت گرفته است دریافت کردیم. حتما این روند را ادامه خواهیم داد. این طرح تنها به مناطق شمال کشور محدود نمی شود. هر جایی که گردشگری و مسافرت نوروزی اتفاق می افتد باید این موضوع مورد تاکید قرار گیرد.
سازمان حفاظت محیط زیست در ستاد سفرهای نوروزی فعال است و گزارش و هماهنگی های لازم در این رابطه انجام شده است. نوروز می تواند هم فرصتی برای نو شدن و لذت از طبیعت باشد و هم از طرفی می تواند فرصتی برای تخریب و نابودی محیط زیست باشد. ما تمام تلاشمان را انجام می دهیم تا نوروز فرصتی برای تخریب طبیعت نباشد. البته بخش عمده آن به فرهنگ و رفتار مردم باز می گردد و بخشی دیگر نیز به نظارت دولت و مسئولین باز می گردد. مردم باید متوجه این موضوع باشند که فضای اطراف خود را با زبانه تخریب کنند و انتظار داشته باشند که دیگرانی آن را جمع کنند. مردم باید بدانند که دیگرانی وجود ندارند تا آنچه که آنها تخریب می کنند بازسازی کنند. اگر در شهر شهرداری ها کسانی را برای جمع آوری زباله استخدام می کنند از طریق پول و عوارضی است که خود مردم آن را پرداخت می کنند. کسی وجود ندارد که برای دیگری کار کند و اگر کسی برای شما کار می کند از طریق همان پولی است که از خود شما دریافت می کند. البته دفع و امحای زباله به مسئولان دولتی و شهرداری ها مربوط می شود. اما در قبال پسماندهایی که مردم تولید می کنند و در سطح معابر و طبیعت پراکنده می کنند، خود مسئولند. مسئولیت پذیری شهروندان در مقابل طبیعت نیازمند زمان است چرا که باید در فرهنگ ما جا پیدا کند. البته خوشبختانه امروز فرزندان به بزرگترهای خود تذکر می دهند. مردم باید بدانند که دیگر هیچ جایی دور نیست. لفظ «دور می‌اندازیم» لفظ درستی نیست. هر جا که بیندازید نزدیک است. از این به بعد در ادبیاتمان باید بگوییم می اندازیم نزدیک. چرا که دوری وجود ندارد. هر جایی که زباله دفع می شود آثار و عوارض آن برای کل منطقه و محدوده به جای می ماند. امروز کره زمین متاثر از این همه آلودگی ها و تخریب ها است.
در میان صحبت های خود به جرم بودن پخش زباله اشاره کردید. آیا جریمه و جزای نقدی به عنوان شیوه تنبیهی برای بازداشتن افراد از پخش زباله در ایران وجود دارد؟
در کشور برای آلوده کردن محیط یعنی پرتاب زباله به بیرون از خودرو جریمه وجود دارد و هزینه آن در حدود 30 هزار تومان است. پلیس جریمه می کند. این موضوع کاملا جدی است و در سال گذشته گزارش جرایم پلیس راهور به سازمان محیط زیست ارائه شده است. ما نیز این موضوع را کاملا جدی تلقی می کنیم و درخواستمان از پلیس راهور در ایام نوروز این است که این موضوع را جدی تر بگیرد و حتما با متخلفین برخورد کنند. این موضوع کاملا جدی است و هیچ دلیلی وجود ندارد که یک فرهنگ نادرست بخواهد ادامه یابد. اما در موارد دیگری غیر از پرتاب زباله به بیرون از خودرو در قانون مدیریت پسماند ابعادی از آن دیده شده ولی به مرحله ای که بتواند قابلیت اجرایی پیدا کند، هنوز نرسیده است.
آیا سازمان محیط زیست قصد دارد تا جریمه تخریب محیط زیست را به مرجله اجرایی برساند؟
ما حتما پیگیر این موضوع هستیم و راهکارهایی را که بتواند اینگونه جرایم را در سطح گسترده تر دنبال کند.
مهمترین خطری که طبیعت ایران را در ایام نوروز تهدید می کند، چیست؟
تنها خطر زباله نیست و آتش سوزی جنگل ها یکی از مهمترین خطراتی است که محیط زیست را در این ایام تهدید می کند. این نکته را تاکید می کنم که جنگل‌های ما بسیار با ارزش هستند چرا که جنگل‌های کشور رو به کاهشند. حفاظت از جنگلها مسئولیت تمامی افراد است بنابراین تحت هیچ شرایطی نباید بگذاریم که تنها یک درخت بسوزد. در گزارش‌هایی که سال قبل داشته ایم، آتش سوزی جنگلها در بسیاری از موارد در اثر آتشی بوده است که افراد به قصد تفریح بر پا کرده اند، ایجاد شده و این افراد علی رغم تذکر محیط بان مبنی بر خشک بودن جنگل و خطر آتش سوزی در جنگل به کار خود ادامه دادند و پس از ترک محل بقایای آتش نیمی از جنگل را سوزانده است. تفریح در جنگل بسیار لذت بخش است اما مشروط به اینکه گردشگران مراقب طبیعت باشند. آتش‌سوزی بسیار هزینه‌های سنگینی دارد. تعداد آتش سوزی سال گذشته در مقایسه با سال های پیش بیشتر بود. بنابراین مردم باید به این نکته توجه کنند و ما نیز تلاش خود را می کنیم تا در این مورد اطلاع رسانی کافی را انجام دهیم. اما فارغ بر این مردم نیز باید به هم تذکر دهند. آتش باز در فضای باز ممنوع است.
آیا به تعداد محیط بانان در ایام نوروز افزوده خواهد شد؟
در ایام نوروز بر تعداد محیط بان افزوده نمی شود. در حالت عادی نیروی محیط بان در مناطق بسیار کم است. به عبارت دیگر تعداد محیط بانان ما در مناطق حفاظت شده، پارک‌های کشور، پناهگاه‌های حیاط وحش و مناطق طبیعی ملی بسیار اندک است. اما براساس برنامه ریزی هایی که در هر استان صورت می گیرد در نقاطی که گردشگر بیشتر است تعداد بیشتری از نیروها جابه‌جا می‌شوند و در شیفت‌های مختلف از این مناطق محافظت می‌کنند. تشکل‌ها به حفاظت از نقاط مختلف محیط زیست بسیار کمک می کنند. با وجود این ما به آگاهی مردم نسبت به حفاظت از منابع طبیعی امیدواریم.
در سال های اخیر شاهد این بوده ایم که محیط زیست برای مردم اهمیت بیشتری یافته و کمپین های مردمی نوروزی برای حفاظت از منابع طبیعی و همراهی نوروز با طبیعت ایجاد شده است. گاهی ماهی قرمز تحریم می‌شود و روزی دیگر سبزه عید، شما این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟
فرهنگ اصیل نوروز با محیط زیست سازگار است. البته نمی دانیم که ماهی قرمز از چه زمانی وارد نوروز شده و باید به این موضوع اشاره شود که ماهی قرمز ماهی بومی ایران نیست و رها کردن آن در معابر طبیعی کار بسیار خطرناکی است چرا که می‌تواند گونه های بومی ایران را نابود کند. از این رو خرید ماهی قرمز و وجود آن بر سر سفره هفت سین توصیه نمی شود. اما سفره هفت سین به نوعی بزرگداشت مواهب طبیعت است و بسیار با محیط زیست در ارتباط است. ما باید سعی کنیم تا چرخه تولید غذا را اصلاح کنیم چرا که منابع آبی زیر زمینی، دشت‌ها و تالاب ها در غیر این صورت نابود می شوند. ما می توانیم از سفره هفت سین برای این اصلاح شروع کنیم و الگوی تولید غذا، کشاورزی مسائلی است که می تواند بسیار تاثیر گذار باشد.
علی رغم اینکه محیط زیست یک موضوع اجتماعی است همیشه نقطه ای برای انتقاد از دولت به شمار می آید. برای اینکه محیط زیست یک امر ملی و اجتماعی شود و از فضای سیاسی خارج شود، چه اقداماتی انجام داده اید؟
جهت گیری سازمان محیط زیست در دولت یازدهم جلب مشارکت مردمی است. به این معنا که مردم را در حفاظت از محیط زیست در جهات و گروه های هدف مختلف سهیم کند. نشست هایی که با هنرمندان و آسیب دیدگان اجتماعی برگزار کرده ایم، یک جریان سازی اجتماعی است. در این دوره با سازمان های مردم نهاد محیط زیست برنامه های جدی را آغاز کرده ایم و آنها در قالب شبکه های زیست محیطی در کشور سازمان دهی شده اند. نظرات آنها در تدوین قوانین و لوایح مختلف برنامه ششم توسعه جلب می شود. حضور به عنوان دیده بان در برنامه ها بسیار موثر است.
تعداد این سازمان ها از لحاظ کمی و کیفی رو به رشد است. اما تنها سمن ها نیستند و رسانه ها بخش مهمی در این رابطه هستند. ارتباط موثری با رسانه های مختلف کشور برقرار کرده ایم. تقویت ارتباط و آموزش رسانه های تخصصی در زمینه محیط زیست یکی از اقدامات سازمان است. هنرمندان گروه مرجع برای ما هستند و ارتباط خوبی با سینماگران و اهالی موسیقی و هنرهای تجسمی و نقاشان برقرار کرده ایم. استقبال در این رابطه بسیار خوب بوده است. سال آینده پنجمین دوره از جشنواره فیلم سبز برگزار خواهد شد که دریچه ای نو و سینمایی به محیط زیست خواهد بود. ارتباطی قوی با فدراسیون‌های ورزش برقرار کرده ایم تا از نمادهای محیط زیستی را به عنوان نماد تیم خود بر روی لباسشان استفاده کنند. همچنین با وزارت ورزش و جوانان و وزارت آموزش و پرورش اقدامات موثری را در قالب سازمان دانش آموزی و سازمان پیشاهنگی آغاز کرده ایم. همه اینها گروه های هدفی هستند که مد نظر قرار داده ایم و برنامه های مجزا برای هر کدامشان در نظر گرفته ایم. تا کنون این برنامه ها بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. علاوه بر سایت سازمان محیط زیست و صفحات متعددی که خود من در شبکه های اجتماعی دارم، سازمان و بخش های مرتبط از طریق پرتال و تلگرام برای اطلاع رسانی به مردم ایجاد کرده ایم.
چه پاسخی در رابطه با اتهامات سیاسی که به شما وارد شده است، دارید؟
اتهامات سیاسی وارد شده بر سازمان محیط زیست کار درستی نیست و اکثر مردم نیز این را می دانند. آنقدر حجم مشکل‌ها و کارهای ما در سازمان محیط زیست سنگین است که فرصتی برای سیاسی کاری نداریم. اما این که من برای خودم خط مشی سیاسی دارم و از خط مشی دولت و رئیس جمهور حمایت کنم امری بدیهی است. افرادی از دفاع منطقی سازمان حفاظت محیط زیست از دولت و شخص رئیس جمهور در برابر هجمه هایی مختلفی چون هجمه هایی که به برجام وارد می شد، ناراضی بودند. در صورتی که دفاع اعضای هیات دولت از هجمه های وارد شده بر دولت امری طبیعی است و وظیفه ماست که در موضع خودمان از عملکرد‌ها و رویکرد سیاسی خود دفاع کنیم. انتخابات چه برای اعضای هیات دولت و چه برای شهروندان بسیار مهم است. انتخابات مجلس و لزوم داشتن یک مجلس کارآمد و فهیم و دور اندیش در مسائل محیط زیست بسیار اهمیت دارد بنابراین قطعا تمام تلاشمان را انجام داده ایم تا محور محیط زیست در مجلس آینده دیده شود و نمایندگان با آگاهی و اطلاع کافی از این مسائل در تصمیم گیری ها شرکت کنند و نمایندگانی وارد مجلس شوند که حساسیت، شجاعت و توجه لازم نسبت به مسائل زیست محیطی داشته باشند. بسیار طبیعی است که ما از این فرصت استفاده کنیم و چه بسا که از این فرصت استفاده کردیم و خواهیم کرد و در این راستا ارتباطمان را نیز با نمایندگان تقویت خواهیم کرد. بنابراین دفاع ما از دولت جزو بدیهیات است و نباید تعبیر به فعالیت سیاسی شود. یکی دیگر از انتقادات در رابطه با ارتباط سازمان محیط زیست با دانشجویان بود. دانشجویان نشست های مختلفی برگزار کرده اند و من نیز زمان هایی که فرصت و مجال بود با دانشجویان نشست‌هایی برگزار کردم چرا که دانشجویان را نیروهای جوان و پیشران جامعه می دانم و حتما اگر نسبت به مسائل حساسی چون محیط زیست شناخت و آگاهی داشته باشند می توانند موثر باشد.
یکی دیگر از مسائلی که در حوزه سیاست از ما ناراحت هستند دفاع سازمان محیط زیست از مردمسالاری، آزادی بیان و امکان طرح نقد است. ما بر این معتقدیم که اگر نقد نباشد فساد حتما شکل می‌گیرد و اگر فضای باز برای انتقاد و طرح دیدگاه ها نباشد حتما مشکلات بسیاری پیش رو خواهد بود و این موضوع دقیقا در ارتباط مستقیم با محیط زیست است. به این معنی که محیط زیست بدترین شرایط را در دوران هایی داشته که هیچ امکان و فضایی برای نقد، گفتن واقعیت ها، اصلاح رویه و افشای مقاصد خاص عده ای در جهت تخریب محیط زیست وجود نداشته است. وقتی این فضا آزاد نباشد و امکان افشای بسیاری از این مخاطرات وجود نداشته باشد امکان تخریب محیط زیست و آلودگی محیط زیست وجود خواهد داشت. در صورتی که در دوره دولت یازدهم به دلیل آزادی بیان و فضای نقد بسیاری از افراد همچون هنرمندان، تشکل‌ها و رسانه ها انتقادات خود را بیان می‌کنند. ما نیز از این انتقادها استقبال می کنیم چرا که نقد امکان اصلاح را پیش می‌آورد و اگر این فضای باز نقادی سیاسی کاری تلقی می‌شود باید گفت که این موضوع نیز کاملا بدیهی است چرا که ما باید به حتم مدافع یک جامعه مدنی آزاد و سالم باشیم که فضای خوبی برای اندیشه و تفکر در آن وجود داشته باشد. اگر چنین فضایی در کشور وجود نداشته باشد ما نمی توانیم از محیط زیست کشور حفاظت کنیم.
اگر مردمسالاری و حضور مردم در عرصه سیاست و تعیین سرنوشت وجود نداشته باشد ما به یقین نمی توانیم تصمیم های جدی برای محیط زیست و طبیعت کشورمان بگیریم. اگر فضا برای گفتن و شنیدن و برقراری یک گفت و گو با مردم، بخش خصوصی، تشکل‌ها و هنرمندان وجود نداشته باشد مشکلات محیط زیست حل نخواهد شد. همچنان که در دوره ای تمامی این صداها شنیده نشد و تمامی این صداها امنیتی شد. اگر از این زوایا سازمان محیط زیست و عملکرد آن سیاسی باشد باید بگویم که این امری بدیهی است چرا که ما باید پیگیر این موضوعات باشیم و من به عنوان مسئول محیط زیست باید از آزادی بیان، جامعه مدنی و مردمسالاری حمایت کنم چرا که اینها مقدمات و الزامات حفظ محیط زیست است. اما به این خاطر که عده ای به این موضوعات اعتقادی ندارند فکر می کنند که دفاع از آزادی بیان و فضای نقد، دفاع از یک جریان سیاسی است در حالی که هر کسی که کمترین آشنایی با مناسبات اجتماعی در کشور داشته باشد می داند که اینها چقدر به هم وابسته هستند.
مجلس گذشته چقدر روی حفظ منابع محیط زیست و همسو با حفظ محیط زیست گام برداشت و چه انتظاری از مجلس آینده دارید؟ آیا مجلس آینده می تواند یک مجلس کارآمد در جهت حفظ محیط زیست باشد؟
سازمان حفاظت محیط زیست هم تجربه های خوب و هم بدی را در دوره فعالیت مجلس نهم داشته است. مجلس نهم و به خصوص رئیس مجلس کمک های بسیاری به سازمان حفاظت محیط زیست کردند و در بسیاری از موضوعات نگاه محیط زیست را دنبال کرد و حتی لوایحی نیز بود که آنها را تصویب کرد. اما عده و جریان سیاسی خاصی در مجلس نهم حضور داشت که از ابتدا همراهی کمتری با سازمان محیط زیست داشت و تلاش داشت که به تمامی موضوعات اعم از آلودگی هوا، بنزین پتروشیمی نگاه سیاسی داشته باشد. خطرات و آلودگی بنزین پتروشیمی را که تحت عنوان بنزین خودکفایی از آن یاد می‌کردند، انکار کردند و بسیار تلاش کردند تا این موضوع را بزرگ جلوه دهند تا این موضوع بیان نشود. علاوه بر آن تلاش های خاصی از سوی نمایندگان خاصی برای تضعیف سازمان حفاظت از محیط زیست صورت گرفت که حاصل رد انتظارات و خواسته های خارج از قانون مانند ساخت سد و معدن و احداث جاده در مناطق خود از سازمان حفاظت محیط زیست بود. در مواقعی نیز مجلس نهم سازمان محیط زیست را متعجب کرد مانند رد لایحه ارزیابی زیست محیطی. دولت بر روی این لایحه کار کرد. در تمامی کشورهای پیشرفته دنیا ارزیابی زیست محیطی را به عنوان ساز و کاری برای تنظیم مناسبات توسعه با محیط زیست یا همسانی طرح های توسعه با ضوابط زیست محیطی مد نظر قرار می‌دهند. اما متاسفانه این لایحه از سوی مجلس نهم رد شد و ما در کمال تعجب دلیل این اتفاق را نفهمیدیم. تا پایان کار مجلس نهم دیگر تلاشی برای برگشت این لایحه و تجدید نظر نخواهیم کرد و تلاش دوباره را به مجلس دهم موکول می کنیم. مجلس دهم وظیفه سنگینی در قبال مسائل زیست محیطی دارد و این مجلس باید با نگاه جامع و حساسیت کامل وارد عرصه تصمیم گیری شوند تا دولت بتواند در جهت حل مشکلات گام های موثری بردارد.
شایعه در رابطه با ورود بنزین پتروشیمی را رد می کنید؟
تمامی شایعات را رد می‌کنم. ما به طور مستمر هر سه ماه یک بار از تمامی جایگاه های سوخت در تمامی کلان شهرهایی که بنزین یورو 4 را عرضه می‌کنند، نمونه گیری انجام می دهیم. نمونه های گرفته شده را از نظر انطباقشان با استاندارد یورو 4 مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و به صورت گزارش به سازمان ارائه می شود. این ارزیابی هم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و هم از سوی موسسه استاندارد صورت می‌گیرد. اگرچه ممکن است در نقاطی با نوسانات و مشکلاتی همراه بوده اما تذکر داده شده و مشکل برطرف شده است. اما هیچ گزارشی مبنی بر ورود بنزین پتروشیمی به داخل ایران نداریم.
سازمان حفاظت از محیط زیست در رابطه با پروژه انتقال آب از خزر چه نظری دارد؟
تمامی طرح های انتقال آب چه از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی و چه از دریای خزر همه مشمول ارزیابی زیست محیطی است. یعنی باید مطالعات ارزیابی زیست محیطی آنها تکمیل شود و سپس سازمان مطالعات محیط زیست آنها را تکمیل کند تا بتواند اجرایی شود. به دلیل مشکلاتی که در زمینه منابع آبی در ایران وجود دارد این طرح‌ها در کنار طرح های اصلاح الگوی کشاورزی و مصرف آب و پس از ارزیابی و گرفتن تاییدیه در تمام مراحل کار مد نظر قرار خواهند گرفت. لوله های انتقال آب از خلیج فارس تایید شده است ولی سایر تاییدیه ها از سوی سازمان گرفته نشده است.
آیا این پروژه انتقال آب می تواند راه‌گشای مشکل کم آبی در کشور باشد؟
این یکی از آخرین گزینه هاست چرا که ما در یک دوره طولانی با کاهش بارندگی روبرو بوده ایم و در یک دوره طولانی شاهد مصرف بی رویه و تخلیه سفره های زیر زمینی بوده ایم. در بسیاری از کشورهای دیگر این اقدام صورت می‌گیرد. به خصوص دریای عمان که یک دریای آزاد است تبعات و آثار محیط زیستی کمتری خواهد داشت ولی در صورتی که این طرح به عنوان آخرین گزینه باشد باید تمامی ارزیابی های زیست محیطی آن صورت گیرد. اگر تمامی مشکلات این طرح اعم از عدم قطع درختان و بازگشت مواد حاصل از آب شیرین کن بر طرف شود تاییدیه های آن را صادر می کنیم. تاییدیه زیست محیطی لوله های انتقال آب از دریای عمان از سوی سازمان صادر شده ولی تاییدیه دستگاه های آب شیرین کن همچنان در حال انتظار است. در پروژه انتقال آب از دریای خرز هنوز مطالعات تکمیل نشده و به ما اعلام نشده و تاییدیه نهایی صادر نشده است.
روزنامه «ابتکار» در آستانه سال جدید به گفت و گو با معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست نشسته است که مشروح آن را در زیر می خوانید:
در آستانه سال جدید و آغاز سفرهای نوروزی هستیم. نوروز در فرهنگ ایران خود معنای نو شدن طبیعت دارد اما از سوی دیگر سبب تخریب و نابودی طبیعت بیمار ایران می شود. سازمان محیط زیست چه اقداماتی را برای استفاده از ظرفیت‌های نوروز در جهت حفظ محیط زیست انجام داده است؟
از سال 92 با آمدن دولت یازدهم کارشناسان و تشکل ها طرحی تیمی را تحت عنوان مسیر سبز و ساحل پاک در رابطه با سفرهای نوروزی به خصوص به خطه شمال و شمال غرب کشور آغاز شد. میثاق نامه ای با 6 استاندار در رابطه با حفظ محیط زیست، جلوگیری از آلودگی در معابر و مسیرها و تفرج گاه ها به امضا رسید و برنامه ای هم در رابطه با مدیریت پسماند مصوب شد که همه استان ها برنامه مدیریت پسماند را تصویب کنند و مشکلات زباله در سطح استان ها را مدیریت کنند. این کار در آن سال انعکاس خوبی داشت. کار آغاز شد و این استان ها برنامه مدیریت پسماند را از آن زمان تا کنون در دستور کار خود دارند. در رابطه با سفرهای نوروزی و آگاهی شهروندان در مسیرها برنامه های پاکسازی با مشارکت های تشکل ها و مردم آغاز شد. فارغ بر این هر نهادی باید مسئولیت کار خود را بر عهده بگیرد. مثلا مهمان پذیرها و رستوران ها حق ندارند پشت رستوران را تبدیل به یک زباله دانی کنند. کسی جز شخص مهمان پذیر در این اتفاق مسئول نیست. در این زمینه فرمانداران و بخشداران باید دقت کافی و نظارت کافی را داشته باشند. پراکنده کردن و پخش کردن زباله جرم است و باید با آن برخورد شود به خصوص این که این جرم از سوی یک واحد حقوقی مثل رستوران یا یک مهمان پذیر اتفاق بیافتد. حفاظت از محیط زیست از همین جا آغاز می شود و تا سطوح بالای گردشگری ادامه خواهد داشت. طرح مسیر سبز طرح خوبی بود و امسال نیز جلسه ای برگزار کردیم و ضمن دعوت استاندارها میثاق نامه را تجدید کردیم. همچنین گزارشی از میزان اقداماتی که در طول یک سال گذشته صورت گرفته است دریافت کردیم. حتما این روند را ادامه خواهیم داد. این طرح تنها به مناطق شمال کشور محدود نمی شود. هر جایی که گردشگری و مسافرت نوروزی اتفاق می افتد باید این موضوع مورد تاکید قرار گیرد.
سازمان حفاظت محیط زیست در ستاد سفرهای نوروزی فعال است و گزارش و هماهنگی های لازم در این رابطه انجام شده است. نوروز می تواند هم فرصتی برای نو شدن و لذت از طبیعت باشد و هم از طرفی می تواند فرصتی برای تخریب و نابودی محیط زیست باشد. ما تمام تلاشمان را انجام می دهیم تا نوروز فرصتی برای تخریب طبیعت نباشد. البته بخش عمده آن به فرهنگ و رفتار مردم باز می گردد و بخشی دیگر نیز به نظارت دولت و مسئولین باز می گردد. مردم باید متوجه این موضوع باشند که فضای اطراف خود را با زبانه تخریب کنند و انتظار داشته باشند که دیگرانی آن را جمع کنند. مردم باید بدانند که دیگرانی وجود ندارند تا آنچه که آنها تخریب می کنند بازسازی کنند. اگر در شهر شهرداری ها کسانی را برای جمع آوری زباله استخدام می کنند از طریق پول و عوارضی است که خود مردم آن را پرداخت می کنند. کسی وجود ندارد که برای دیگری کار کند و اگر کسی برای شما کار می کند از طریق همان پولی است که از خود شما دریافت می کند. البته دفع و امحای زباله به مسئولان دولتی و شهرداری ها مربوط می شود. اما در قبال پسماندهایی که مردم تولید می کنند و در سطح معابر و طبیعت پراکنده می کنند، خود مسئولند. مسئولیت پذیری شهروندان در مقابل طبیعت نیازمند زمان است چرا که باید در فرهنگ ما جا پیدا کند. البته خوشبختانه امروز فرزندان به بزرگترهای خود تذکر می دهند. مردم باید بدانند که دیگر هیچ جایی دور نیست. لفظ «دور می‌اندازیم» لفظ درستی نیست. هر جا که بیندازید نزدیک است. از این به بعد در ادبیاتمان باید بگوییم می اندازیم نزدیک. چرا که دوری وجود ندارد. هر جایی که زباله دفع می شود آثار و عوارض آن برای کل منطقه و محدوده به جای می ماند. امروز کره زمین متاثر از این همه آلودگی ها و تخریب ها است.
در میان صحبت های خود به جرم بودن پخش زباله اشاره کردید. آیا جریمه و جزای نقدی به عنوان شیوه تنبیهی برای بازداشتن افراد از پخش زباله در ایران وجود دارد؟
در کشور برای آلوده کردن محیط یعنی پرتاب زباله به بیرون از خودرو جریمه وجود دارد و هزینه آن در حدود 30 هزار تومان است. پلیس جریمه می کند. این موضوع کاملا جدی است و در سال گذشته گزارش جرایم پلیس راهور به سازمان محیط زیست ارائه شده است. ما نیز این موضوع را کاملا جدی تلقی می کنیم و درخواستمان از پلیس راهور در ایام نوروز این است که این موضوع را جدی تر بگیرد و حتما با متخلفین برخورد کنند. این موضوع کاملا جدی است و هیچ دلیلی وجود ندارد که یک فرهنگ نادرست بخواهد ادامه یابد. اما در موارد دیگری غیر از پرتاب زباله به بیرون از خودرو در قانون مدیریت پسماند ابعادی از آن دیده شده ولی به مرحله ای که بتواند قابلیت اجرایی پیدا کند، هنوز نرسیده است.
آیا سازمان محیط زیست قصد دارد تا جریمه تخریب محیط زیست را به مرجله اجرایی برساند؟
ما حتما پیگیر این موضوع هستیم و راهکارهایی را که بتواند اینگونه جرایم را در سطح گسترده تر دنبال کند.
مهمترین خطری که طبیعت ایران را در ایام نوروز تهدید می کند، چیست؟
تنها خطر زباله نیست و آتش سوزی جنگل ها یکی از مهمترین خطراتی است که محیط زیست را در این ایام تهدید می کند. این نکته را تاکید می کنم که جنگل‌های ما بسیار با ارزش هستند چرا که جنگل‌های کشور رو به کاهشند. حفاظت از جنگلها مسئولیت تمامی افراد است بنابراین تحت هیچ شرایطی نباید بگذاریم که تنها یک درخت بسوزد. در گزارش‌هایی که سال قبل داشته ایم، آتش سوزی جنگلها در بسیاری از موارد در اثر آتشی بوده است که افراد به قصد تفریح بر پا کرده اند، ایجاد شده و این افراد علی رغم تذکر محیط بان مبنی بر خشک بودن جنگل و خطر آتش سوزی در جنگل به کار خود ادامه دادند و پس از ترک محل بقایای آتش نیمی از جنگل را سوزانده است. تفریح در جنگل بسیار لذت بخش است اما مشروط به اینکه گردشگران مراقب طبیعت باشند. آتش‌سوزی بسیار هزینه‌های سنگینی دارد. تعداد آتش سوزی سال گذشته در مقایسه با سال های پیش بیشتر بود. بنابراین مردم باید به این نکته توجه کنند و ما نیز تلاش خود را می کنیم تا در این مورد اطلاع رسانی کافی را انجام دهیم. اما فارغ بر این مردم نیز باید به هم تذکر دهند. آتش باز در فضای باز ممنوع است.
آیا به تعداد محیط بانان در ایام نوروز افزوده خواهد شد؟
در ایام نوروز بر تعداد محیط بان افزوده نمی شود. در حالت عادی نیروی محیط بان در مناطق بسیار کم است. به عبارت دیگر تعداد محیط بانان ما در مناطق حفاظت شده، پارک‌های کشور، پناهگاه‌های حیاط وحش و مناطق طبیعی ملی بسیار اندک است. اما براساس برنامه ریزی هایی که در هر استان صورت می گیرد در نقاطی که گردشگر بیشتر است تعداد بیشتری از نیروها جابه‌جا می‌شوند و در شیفت‌های مختلف از این مناطق محافظت می‌کنند. تشکل‌ها به حفاظت از نقاط مختلف محیط زیست بسیار کمک می کنند. با وجود این ما به آگاهی مردم نسبت به حفاظت از منابع طبیعی امیدواریم.
در سال های اخیر شاهد این بوده ایم که محیط زیست برای مردم اهمیت بیشتری یافته و کمپین های مردمی نوروزی برای حفاظت از منابع طبیعی و همراهی نوروز با طبیعت ایجاد شده است. گاهی ماهی قرمز تحریم می‌شود و روزی دیگر سبزه عید، شما این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟
فرهنگ اصیل نوروز با محیط زیست سازگار است. البته نمی دانیم که ماهی قرمز از چه زمانی وارد نوروز شده و باید به این موضوع اشاره شود که ماهی قرمز ماهی بومی ایران نیست و رها کردن آن در معابر طبیعی کار بسیار خطرناکی است چرا که می‌تواند گونه های بومی ایران را نابود کند. از این رو خرید ماهی قرمز و وجود آن بر سر سفره هفت سین توصیه نمی شود. اما سفره هفت سین به نوعی بزرگداشت مواهب طبیعت است و بسیار با محیط زیست در ارتباط است. ما باید سعی کنیم تا چرخه تولید غذا را اصلاح کنیم چرا که منابع آبی زیر زمینی، دشت‌ها و تالاب ها در غیر این صورت نابود می شوند. ما می توانیم از سفره هفت سین برای این اصلاح شروع کنیم و الگوی تولید غذا، کشاورزی مسائلی است که می تواند بسیار تاثیر گذار باشد.
علی رغم اینکه محیط زیست یک موضوع اجتماعی است همیشه نقطه ای برای انتقاد از دولت به شمار می آید. برای اینکه محیط زیست یک امر ملی و اجتماعی شود و از فضای سیاسی خارج شود، چه اقداماتی انجام داده اید؟
جهت گیری سازمان محیط زیست در دولت یازدهم جلب مشارکت مردمی است. به این معنا که مردم را در حفاظت از محیط زیست در جهات و گروه های هدف مختلف سهیم کند. نشست هایی که با هنرمندان و آسیب دیدگان اجتماعی برگزار کرده ایم، یک جریان سازی اجتماعی است. در این دوره با سازمان های مردم نهاد محیط زیست برنامه های جدی را آغاز کرده ایم و آنها در قالب شبکه های زیست محیطی در کشور سازمان دهی شده اند. نظرات آنها در تدوین قوانین و لوایح مختلف برنامه ششم توسعه جلب می شود. حضور به عنوان دیده بان در برنامه ها بسیار موثر است.
تعداد این سازمان ها از لحاظ کمی و کیفی رو به رشد است. اما تنها سمن ها نیستند و رسانه ها بخش مهمی در این رابطه هستند. ارتباط موثری با رسانه های مختلف کشور برقرار کرده ایم. تقویت ارتباط و آموزش رسانه های تخصصی در زمینه محیط زیست یکی از اقدامات سازمان است. هنرمندان گروه مرجع برای ما هستند و ارتباط خوبی با سینماگران و اهالی موسیقی و هنرهای تجسمی و نقاشان برقرار کرده ایم. استقبال در این رابطه بسیار خوب بوده است. سال آینده پنجمین دوره از جشنواره فیلم سبز برگزار خواهد شد که دریچه ای نو و سینمایی به محیط زیست خواهد بود. ارتباطی قوی با فدراسیون‌های ورزش برقرار کرده ایم تا از نمادهای محیط زیستی را به عنوان نماد تیم خود بر روی لباسشان استفاده کنند. همچنین با وزارت ورزش و جوانان و وزارت آموزش و پرورش اقدامات موثری را در قالب سازمان دانش آموزی و سازمان پیشاهنگی آغاز کرده ایم. همه اینها گروه های هدفی هستند که مد نظر قرار داده ایم و برنامه های مجزا برای هر کدامشان در نظر گرفته ایم. تا کنون این برنامه ها بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. علاوه بر سایت سازمان محیط زیست و صفحات متعددی که خود من در شبکه های اجتماعی دارم، سازمان و بخش های مرتبط از طریق پرتال و تلگرام برای اطلاع رسانی به مردم ایجاد کرده ایم.
چه پاسخی در رابطه با اتهامات سیاسی که به شما وارد شده است، دارید؟
اتهامات سیاسی وارد شده بر سازمان محیط زیست کار درستی نیست و اکثر مردم نیز این را می دانند. آنقدر حجم مشکل‌ها و کارهای ما در سازمان محیط زیست سنگین است که فرصتی برای سیاسی کاری نداریم. اما این که من برای خودم خط مشی سیاسی دارم و از خط مشی دولت و رئیس جمهور حمایت کنم امری بدیهی است. افرادی از دفاع منطقی سازمان حفاظت محیط زیست از دولت و شخص رئیس جمهور در برابر هجمه هایی مختلفی چون هجمه هایی که به برجام وارد می شد، ناراضی بودند. در صورتی که دفاع اعضای هیات دولت از هجمه های وارد شده بر دولت امری طبیعی است و وظیفه ماست که در موضع خودمان از عملکرد‌ها و رویکرد سیاسی خود دفاع کنیم. انتخابات چه برای اعضای هیات دولت و چه برای شهروندان بسیار مهم است. انتخابات مجلس و لزوم داشتن یک مجلس کارآمد و فهیم و دور اندیش در مسائل محیط زیست بسیار اهمیت دارد بنابراین قطعا تمام تلاشمان را انجام داده ایم تا محور محیط زیست در مجلس آینده دیده شود و نمایندگان با آگاهی و اطلاع کافی از این مسائل در تصمیم گیری ها شرکت کنند و نمایندگانی وارد مجلس شوند که حساسیت، شجاعت و توجه لازم نسبت به مسائل زیست محیطی داشته باشند. بسیار طبیعی است که ما از این فرصت استفاده کنیم و چه بسا که از این فرصت استفاده کردیم و خواهیم کرد و در این راستا ارتباطمان را نیز با نمایندگان تقویت خواهیم کرد. بنابراین دفاع ما از دولت جزو بدیهیات است و نباید تعبیر به فعالیت سیاسی شود. یکی دیگر از انتقادات در رابطه با ارتباط سازمان محیط زیست با دانشجویان بود. دانشجویان نشست های مختلفی برگزار کرده اند و من نیز زمان هایی که فرصت و مجال بود با دانشجویان نشست‌هایی برگزار کردم چرا که دانشجویان را نیروهای جوان و پیشران جامعه می دانم و حتما اگر نسبت به مسائل حساسی چون محیط زیست شناخت و آگاهی داشته باشند می توانند موثر باشد.
یکی دیگر از مسائلی که در حوزه سیاست از ما ناراحت هستند دفاع سازمان محیط زیست از مردمسالاری، آزادی بیان و امکان طرح نقد است. ما بر این معتقدیم که اگر نقد نباشد فساد حتما شکل می‌گیرد و اگر فضای باز برای انتقاد و طرح دیدگاه ها نباشد حتما مشکلات بسیاری پیش رو خواهد بود و این موضوع دقیقا در ارتباط مستقیم با محیط زیست است. به این معنی که محیط زیست بدترین شرایط را در دوران هایی داشته که هیچ امکان و فضایی برای نقد، گفتن واقعیت ها، اصلاح رویه و افشای مقاصد خاص عده ای در جهت تخریب محیط زیست وجود نداشته است. وقتی این فضا آزاد نباشد و امکان افشای بسیاری از این مخاطرات وجود نداشته باشد امکان تخریب محیط زیست و آلودگی محیط زیست وجود خواهد داشت. در صورتی که در دوره دولت یازدهم به دلیل آزادی بیان و فضای نقد بسیاری از افراد همچون هنرمندان، تشکل‌ها و رسانه ها انتقادات خود را بیان می‌کنند. ما نیز از این انتقادها استقبال می کنیم چرا که نقد امکان اصلاح را پیش می‌آورد و اگر این فضای باز نقادی سیاسی کاری تلقی می‌شود باید گفت که این موضوع نیز کاملا بدیهی است چرا که ما باید به حتم مدافع یک جامعه مدنی آزاد و سالم باشیم که فضای خوبی برای اندیشه و تفکر در آن وجود داشته باشد. اگر چنین فضایی در کشور وجود نداشته باشد ما نمی توانیم از محیط زیست کشور حفاظت کنیم.
اگر مردمسالاری و حضور مردم در عرصه سیاست و تعیین سرنوشت وجود نداشته باشد ما به یقین نمی توانیم تصمیم های جدی برای محیط زیست و طبیعت کشورمان بگیریم. اگر فضا برای گفتن و شنیدن و برقراری یک گفت و گو با مردم، بخش خصوصی، تشکل‌ها و هنرمندان وجود نداشته باشد مشکلات محیط زیست حل نخواهد شد. همچنان که در دوره ای تمامی این صداها شنیده نشد و تمامی این صداها امنیتی شد. اگر از این زوایا سازمان محیط زیست و عملکرد آن سیاسی باشد باید بگویم که این امری بدیهی است چرا که ما باید پیگیر این موضوعات باشیم و من به عنوان مسئول محیط زیست باید از آزادی بیان، جامعه مدنی و مردمسالاری حمایت کنم چرا که اینها مقدمات و الزامات حفظ محیط زیست است. اما به این خاطر که عده ای به این موضوعات اعتقادی ندارند فکر می کنند که دفاع از آزادی بیان و فضای نقد، دفاع از یک جریان سیاسی است در حالی که هر کسی که کمترین آشنایی با مناسبات اجتماعی در کشور داشته باشد می داند که اینها چقدر به هم وابسته هستند.
مجلس گذشته چقدر روی حفظ منابع محیط زیست و همسو با حفظ محیط زیست گام برداشت و چه انتظاری از مجلس آینده دارید؟ آیا مجلس آینده می تواند یک مجلس کارآمد در جهت حفظ محیط زیست باشد؟
سازمان حفاظت محیط زیست هم تجربه های خوب و هم بدی را در دوره فعالیت مجلس نهم داشته است. مجلس نهم و به خصوص رئیس مجلس کمک های بسیاری به سازمان حفاظت محیط زیست کردند و در بسیاری از موضوعات نگاه محیط زیست را دنبال کرد و حتی لوایحی نیز بود که آنها را تصویب کرد. اما عده و جریان سیاسی خاصی در مجلس نهم حضور داشت که از ابتدا همراهی کمتری با سازمان محیط زیست داشت و تلاش داشت که به تمامی موضوعات اعم از آلودگی هوا، بنزین پتروشیمی نگاه سیاسی داشته باشد. خطرات و آلودگی بنزین پتروشیمی را که تحت عنوان بنزین خودکفایی از آن یاد می‌کردند، انکار کردند و بسیار تلاش کردند تا این موضوع را بزرگ جلوه دهند تا این موضوع بیان نشود. علاوه بر آن تلاش های خاصی از سوی نمایندگان خاصی برای تضعیف سازمان حفاظت از محیط زیست صورت گرفت که حاصل رد انتظارات و خواسته های خارج از قانون مانند ساخت سد و معدن و احداث جاده در مناطق خود از سازمان حفاظت محیط زیست بود. در مواقعی نیز مجلس نهم سازمان محیط زیست را متعجب کرد مانند رد لایحه ارزیابی زیست محیطی. دولت بر روی این لایحه کار کرد. در تمامی کشورهای پیشرفته دنیا ارزیابی زیست محیطی را به عنوان ساز و کاری برای تنظیم مناسبات توسعه با محیط زیست یا همسانی طرح های توسعه با ضوابط زیست محیطی مد نظر قرار می‌دهند. اما متاسفانه این لایحه از سوی مجلس نهم رد شد و ما در کمال تعجب دلیل این اتفاق را نفهمیدیم. تا پایان کار مجلس نهم دیگر تلاشی برای برگشت این لایحه و تجدید نظر نخواهیم کرد و تلاش دوباره را به مجلس دهم موکول می کنیم. مجلس دهم وظیفه سنگینی در قبال مسائل زیست محیطی دارد و این مجلس باید با نگاه جامع و حساسیت کامل وارد عرصه تصمیم گیری شوند تا دولت بتواند در جهت حل مشکلات گام های موثری بردارد.
شایعه در رابطه با ورود بنزین پتروشیمی را رد می کنید؟
تمامی شایعات را رد می‌کنم. ما به طور مستمر هر سه ماه یک بار از تمامی جایگاه های سوخت در تمامی کلان شهرهایی که بنزین یورو 4 را عرضه می‌کنند، نمونه گیری انجام می دهیم. نمونه های گرفته شده را از نظر انطباقشان با استاندارد یورو 4 مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و به صورت گزارش به سازمان ارائه می شود. این ارزیابی هم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و هم از سوی موسسه استاندارد صورت می‌گیرد. اگرچه ممکن است در نقاطی با نوسانات و مشکلاتی همراه بوده اما تذکر داده شده و مشکل برطرف شده است. اما هیچ گزارشی مبنی بر ورود بنزین پتروشیمی به داخل ایران نداریم.
سازمان حفاظت از محیط زیست در رابطه با پروژه انتقال آب از خزر چه نظری دارد؟
تمامی طرح های انتقال آب چه از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی و چه از دریای خزر همه مشمول ارزیابی زیست محیطی است. یعنی باید مطالعات ارزیابی زیست محیطی آنها تکمیل شود و سپس سازمان مطالعات محیط زیست آنها را تکمیل کند تا بتواند اجرایی شود. به دلیل مشکلاتی که در زمینه منابع آبی در ایران وجود دارد این طرح‌ها در کنار طرح های اصلاح الگوی کشاورزی و مصرف آب و پس از ارزیابی و گرفتن تاییدیه در تمام مراحل کار مد نظر قرار خواهند گرفت. لوله های انتقال آب از خلیج فارس تایید شده است ولی سایر تاییدیه ها از سوی سازمان گرفته نشده است.
آیا این پروژه انتقال آب می تواند راه‌گشای مشکل کم آبی در کشور باشد؟
این یکی از آخرین گزینه هاست چرا که ما در یک دوره طولانی با کاهش بارندگی روبرو بوده ایم و در یک دوره طولانی شاهد مصرف بی رویه و تخلیه سفره های زیر زمینی بوده ایم. در بسیاری از کشورهای دیگر این اقدام صورت می‌گیرد. به خصوص دریای عمان که یک دریای آزاد است تبعات و آثار محیط زیستی کمتری خواهد داشت ولی در صورتی که این طرح به عنوان آخرین گزینه باشد باید تمامی ارزیابی های زیست محیطی آن صورت گیرد. اگر تمامی مشکلات این طرح اعم از عدم قطع درختان و بازگشت مواد حاصل از آب شیرین کن بر طرف شود تاییدیه های آن را صادر می کنیم. تاییدیه زیست محیطی لوله های انتقال آب از دریای عمان از سوی سازمان صادر شده ولی تاییدیه دستگاه های آب شیرین کن همچنان در حال انتظار است. در پروژه انتقال آب از دریای خرز هنوز مطالعات تکمیل نشده و به ما اعلام نشده و تاییدیه نهایی صادر نشده است.
