همه آنچه باید درباره مذاکرات صلح سوریه بدانید

به گزارش «تابناک»، دلايل تأخير در برگزاري مذاكرات صلح ژنو بسيار پيچيده است؛ براي مثال، گروه هاي معارضيني كه در نشست رياض در ماه دسامبر حاضر بودند، براي حضور در مذاكرات آتي شرط هاي  مشخصي دارند و از آن سو، نيز برخي كشورهاي فعال در تحولات سوريه مانند عربستان و تركيه با حضور همه گروه هاي معارض موافق نيستند و اين ها همه كار دي ميستورا را با مشكل مواجه كرده و باعث شده برگزاري اين مذاكرات تاكنون به تأخير بيفتند.

در فرايند آماده سازي مقدمات برگزاري مذاكرات ژنو، برخي از كشورها كه به دنبال سرنگوني دولت بشار اسد هستند، همه تلاش خود را براي متحد كردن مخالفان سوريه انجام مي دهند كه نشست رياض در ماه دسامبر نيز در اين راستا قابل ارزيابي است؛ مذاكراتي كه در آن شركت كنندگاني همانند سياستمداران تبعيدي، شورشيان مسلح، اسلام گراهاي تندرو و جداشدگان ارتش سوريه حضور داشتند.

البته ذكر اين نكته ضروري است كه حضور همه شركت كنندگان در مذاكرات رياض، براي حضور در مذاكرات صلح ژنو تأييد نشده است و از سوي ديگر، برخي از گروه هاي معارض مجاز به شركت در مذاكرات نيز حضور خود را به متوقف شدن حملات سوريه به پايگاه هاي معارضين و تروريست هاي سوريه مشروط كرده اند.

براي مثال، گروه تروريستي احرار الشام به عنوان يكي از قدرتمندترين گروه هاي مخالف دولت سوريه ـ كه در مذاكرات رياض نيز حاضر بود ـ اكنون به دليل مخالفت هاي كشور روسيه، امكان حضور در مذاكرات ژنو را ندارد و با اين حال، به نظر مي رسد اين گروه علاقه‌مند است در مذاكرات باشد و به همين خاطر در حاشيه روند برگزاري مذاكرات را دنبال مي كند.

در رابطه با مذاكرات ماه دسامبر رياض، اين نكته را بايد یادآور شد كه با وجود غيبت شماري از گروه هاي معارض، آن مذاكرات پرشمارترين و بزرگترين نشست مخالفين دولت بود كه در نهايت نيز در آن نشست «رياض حجاب»، نخست وزير سابق سوريه به عنوان رياست كميته عالي مذاكرات انتخاب شد تا بر فرايند مذاكرات و نشست هاي آتي نظارت كند.

در تاريخ 20 ژانويه، كميته عالي مذاكرات، جرج صبرا (يك مخالف ماركسيست مسيحي)، اسعد الزعبی (يك ژنرال پناهنده از يك خانواده عرب سني) و محمد علوش (از اعضاي گروه تروريستي جیش الاسلام) را به عنوان اعضای اصلی گفت‌وگوکننده برای  ژنو معرفی کرد و همچنين افرادي مانند: هیثم المالح، محمد صبرا، احمد حریری،  فواد الیکو، سرهنگ عبدالباسط طویل، سرهنگ دوم محمد عبود و... به عنوان اعضاي هيأت مرکزی انتخاب شدند.

با اين حال، اين كميته به زودي با اعتراضات شديد روسيه همراه شد، زیرا در اين كميته براي كردها جايي نبود و روسيه تأكيد دارد مذاكرات ژنو بايد با توازن كامل برگزار شود.

به موازات برگزاري كنفرانس رياض همچنين در حسكه، استان شمال شرقي سوريه، گروهي از سياستمداران كرد تبار سوری، فرماندهان نظامي و متحدان آن ها نشستي را برگزار كردند.

شركت كنندگان اين نشست كه در آن گروهي از اسلام گراهاي تندرو، گروه هاي شورشيان معارض و يك گروه كرد با نام يگان هاي مدافع حاضر بودند، تشكل خود را «نيروهاي دموكراتيك سوريه» اعلام كردند و افرادي مانند «هیثم مناع» و «الهام احمد» از معارضان دمشق به صورت مشترک به ریاست «شورای دموکراتیک سوریه» انتخاب شدند.

با توجه به آنچه گفته شد، از آنجا كه برخي از گروه هاي عضو شوراي دموكراتيك سوريه، بنا بر اظهارات مقامات سياسي تركيه با اعضاي مخالف دولت تركيه (پ ك ك) ارتباط دارند، تركيه تحت هيچ شرايطي حاضر به حضور اين معارضان در مذاكرات صلح ژنو نيست.

موضوع آنجا پيچيده مي شود كه فارغ از مخالفت هاي تركيه با حضور شوراي دموكراتيك سوريه در مذاكرات همچنين كميته عالي مذاكرات رياض نيز با شركت اين شوراي دموكراتيك و حضور آن ها در فرايند مذاكرات مخالف است و آنها را به نوعي نایب و همتراز دولت فعلي مي بيند.

موضوع ديگر بحث روسيه است. واقعيت آن است كه با ورود مستقيم روسيه به جنگ و درگيري ها، نقش  روسيه در سوريه بسيار پررنگ شده و در اين ميان، روسيه نيز تلاش دارد تا آن دسته از مخالفان را در جريان مذاكرات قرار دهد كه با منافع اين كشور هم راستا هستند و با توجه به اينكه روسيه تا حدود زيادي متحد بشار اسد و دولت حاكم است، اين موضوع مورد خشم و اعتراض بسياري از گروه هاي معارض از جمله كميته عالي مذاكرات مواجه شده است.

با وجود این، كرملين همچنان تلاش مي كند با دادن ليست هايي به دي ميستورا، نماينده سازمان ملل متحد در آرايش اعضاي معارض مذاكره كننده در ژنو تغييراتي متناسب با خواسته هاي خود ايجاد كند.

البته بايد اشاره كرد كه اكنون روسيه در مواضع خود با هدف فراهم شدن مقدمات برگزاري مذاكرات كمي تغييرات ايجاد كرده و تلاش مي كند تا حدود زيادي، حضور اكثريت معارضان در مذاكرات، از جمله مخالفان ضد اسلامي را قبول كند.

در اين ميان، استفان دي ميستورا نيز اگرچه تلاش كرده با دلجويي از كردها و روس ها نهايت تلاش خود را براي تأمين خواسته هاي آن ها انجام دهد، همچنان دي ميستورا تحت تأثير فشارهاي تركيه، فرانسه و ايالات متحده است و علي رغم صحبت هاي پيشين و وعده هاي كه به كردها براي تلاش در جهت فراهم كردن حضور آنها در مذاكرات داده بود، اكنون از ارسال دعوتنامه براي كردها امتناع مي كند.

در پي امتناع دي ميستورا از دعوت كردهاي سوري، هیثم مناع، یکی از رهبران شورای دموکراتیک سوریه گفته است اگر از رهبران گروه‌های کرد برای شرکت در مذاکرات صلح سوریه دعوت نشود، او نیز در نشست ژنو شرکت نخواهد کرد.

در اين رابطه بايد گفت، در ديداري كه نمايندگان كردها در لوزان با آمريكايي ها داشته اند، آمريكايي ها به آنها گفته اند كه آنها علاقه مند هستند كردها در آينده سوريه نقش بازي كنند؛ اما اين مهم بلافاصله امكان پذير نيست. در اين ديدار و در مقام پاسخ، نماينده كردها نير به آمريكايي ها گفته، ما مي دانيم اين نظر شما نيست و اين موضوع نظر و عقيده تركيه است.

مهم ترين نقش رياض و عربستان سعودي در مذاكرات را نيز بايد در كميته عالي مذاكرات يا HNC كه در ماه دسامبر در رياض عربستان شكل گرفت جست و جو كرد. در اين نشست، جمع كثيري از مخالفان دولت و متحدان عربستان سعودي، قطر و تركيه حاضر بودند و در حال حاضر آنها پيش شرط هايي از جمله توقف حملات نظامي روسيه و ارتش دولت سوريه به مخالفان را براي حضور در مذاكرات مطرح مي كنند.

اين مهم كه گروه هاي مختلف معارضان منافع و علايق متفاوتي دارند و از كشورهاي ديگر تأثير مي پذيرند فرايند برگزاري مذاكرات را با دشواري روبه رو كرده است.

با اين شرايط، كميته عالي مذاكرات كه در حقيقت تلاش مي كند با تعويق انداختن زمان برگزاري مذاكرات صلح ژنو تلاش خود را براي به دست آوردن امتيازات بيشتر از دولت فعلي انجام دهد، همچنين اعلام مي كند ما در مورد شرکت در مذاکرات جدی هستیم، اما آنچه مانع از آغاز مذاکرات می شود، کسی است که غیر نظامیان را بمباران می کند و باعث مرگ آنها بر اثر گرسنگی می شود.

استفان دي ميستورا، نماينده سازمان ملل متحد نيز معتقد است، برگزاري مذاكرات خوب نياز به كمي زمان دارد و اختلافات و مشكلات موجود معناي پايان جهان نيست.

دي ميستورا گفته، هرچند با توجه به اختلافات زياد و و طبيعت مقاوم مخالفان و بازيگران سياسي حاضر در سوريه، خوشبين بودن به نتايج مذاكرات بسيار سخت است، نكته مهم اينجاست كه داشتن يك دوره مذاكرات سخت و حتي طولاني خيلي بهتر است از به وقوع پيوستن جنگ است.

او همچنين با ذكر اين نكته كه این دور از مذکرات صلح سوریه با دیگر نشست‌هایی که در گذشته انجام شده است، تفاوت دارد و نباید شکست بخورد، همچنين گفته است: پنج سال از بحران سوریه می گذرد و سازمان ملل روی فریادهای ملت سوريه حساب می کند؛ فریادهایی که می گویند دیگر بس است؛ فریادهایی که تمامی طرف های درگیر را وادار به نشستن بر سر میز مذاکره می کند.

در هر صورت به نظر مي رسد، دي ميستورا بنا دارد مذاكرات صلح سوريه را در چندين مرحله برگزار كند تا به گروه هاي مخالف اجازه دهد در بستر زمان به يك اجماع واحدتر برسند و او براي اين مذاكرات حداقل 6 ماه زمان پيش بيني كرده است.

با وجود این، شرايط فعلي مذاكرات سوريه تا حدود زيادي به نسخه مورد نظر دي ميستورا نزديك است و او در ابتدا چهار گروه مجزا را با خواسته ها و علايق متنوع پيش بيني كرده بود كه به نظر مي رسد شرايط فعلي تا حدود زيادي مشابه پيش بيني هاي اوست.

از طرفي نيز اين احتمال وجود دارد كه شايد به دلايل سياسي مختلف، دي ميستورا علاقه ندارد تمام طرح هاي موجود در ذهن خود را يكباره آشكار كند و در واقع به نظر مي رسد، اقداماتی که تاكنون انجام داده، تنها بخشي از فرايند يك اقدام بلند مدت است.

دي ميستورا در طرح خود علاوه بر اينكه از بازيگران فعال در تحولات سوريه همجون روسيه، تركيه، عربستان، ايران و... دعوت كرده، بنا دارد از جامعه مدني زنان سوريه نيز گروه هايي را در اين مذاكرات دعوت كند.

دي ميستورا همچنين در مدت فعاليت خود تلاش كرده است تا جدا از برنامه هايي كه براي مذاكرات صلح كلان انجام مي دهد، با گروه هاي مخالف نشست هايي را برگزار كرده تا ظرفيت ها و خواسته هاي آن ها را  دقيق ارزيابي کند. بايد گفت او نياز به زمان بيشتري دارد تا خواسته هاي مختلف و متعدد گروه ها از جمله آمريكايي ها و روس ها را به يكديگر نزديك كند.

دي ميستورا تلاش مي كند به جاي آنكه يك مذاكرات دو سويه و با دو هيأت مذاكره كننده بسازد، يك چارچوب انعطاف پذير ايجاد كند كه به او اجازه مي دهد، فرايند مذاكرات را در جهت تعامل و اتصال گروه هاي رقيب به يكديگر فراهم كند.

در خلاصه آنچه گفته شد، بايد گفت مذاكرات ژنو در حالي بايد برگزار شود كه همه مشكلات بالا با آن همراه است و اين موضوع رسيدن به نتيجه را بسيار سخت كرده است. اين يك واقعيت است كه برخي از بازيگران از ترس در خطر افتادن منافع خودشان با حضور برخي ديگر از بازيگران در مذاكرات مخالفت مي كنند، اما با اين حال، مي توان گفت حركت در مسير مذاكره بهتر از حركت در مسير جنگ است.

مذاكرات ژنو حتي اگر به دستاوردهاي شاخص و مهمي نرسد، همين كه بتواند در سراسر سرزمين سوريه يك آتش بس ايجاد بكند، براي دي ميستورا و ساير فعالين يك موفقيت خواهد بود، چون مي تواند در ادامه مكانيسم مديريت تعارضات را فراهم كند و قسمتي از درد و رنج مردمي را در كشور سوريه كاهش دهد.

خلاصه آنكه فرايند برگزاري مذاكرات ژنو با تمام مشكلات و دشواري هايش و حتي اشتباهاتي كه ممكن است در اين فرايند رخ بدهد، از قرارگيري در مسير جنگ و آنچه در ميدان جنگ رخ مي دهد بهتر است.