بازدید 15035
پيامدهاي امنيتي تجزيه احتمالي عراق براي ايران
ديپلماسي ايراني نوشت:
پيشروي داعش و اعلام خلافت اسلامي سرتيتر اخبار سياسي جهان طي چند هفته اخير بوده است. متعاقب تحولات عراق، نچيروان بارزاني رهبر منطقه خودمختار کردستان عراق اعلام کرد که نقشه سياسي عراق هيچ وقت به قبل از اشغال موصل و تکريت توسط داعش باز نخواهد گشت. او ابتدا خواستار خودمختاري براي اعراب سني عراق شبيه کردستان شد، ولي بعدا با اعلام اينکه کرکوک و حتي خانقين به کردستان عراق تعلق دارد دستور برگزاري رفراندوم براي استقلال کردستان را از عراق صادر کرد. قرار است ظرف چند ماه آينده در کردستان عراق همه پرسي استقلال برگزار شود و نتيجه نيز از پيش معلوم است: ظهور يک دولت قوم‌گرا در همسايگي ايران!
هرچند مقامات جمهوري اسلامي ايران رسماً و عملاً بر حفظ تماميت ارضي عراق تأکيد داشته اند، اما واقعيات ميداني بر خلاف خواسته ايران پيش مي‌رود و کردها و داعشي‌ها در صدد تحکيم متصرفات و ادعاهاي خود و تغيير تدريجي نقشه سياسي منطقه هستند. حمله ارتش عراق نيز تا لحظه نگارش اين مرقوم در حد بازدارندگي بوده است نه در اندازه عقب‌راني چشمگير داعش. اگر تجزيه عراق را مفروض و محتمل بگيريم اين امر پيامدهاي مختلف ژئوپليتيکي و امنيتي براي ايران در پي خواهد داشت. نگارنده اين سطور، پيامدهاي امنيتي انگاره فوق را در چارچوب نظريه رئاليسم کلاسيک تحت پنج مقوله تحليل مي‌کند:
1- استقلال کردستان عراق به معناي تثبيت و نهادينه کردن‌هارتلند و عمق استراتژيک براي اقليت تجزيه طلبان ايراني است. متاسفانه هرچند گرايشات تجزيه‌طلبانه در غرب ايران بعضاً ريشه در سياست‌هاي نادرست داخلي دارد، ولي بخش اعظم آبشخور آن منبعث از عوامل بيروني است. تشکيل کشور مستقل کردستان، يعني اينکه ايران دايماً يک همسايه مزاحم داشته باشد و بخش اعظم توان امنيتي خود را جهت بازدارندگي اين همسايه نامهربان صرف کند. در واقع، کردستان مستقل يک تهديد وجودي (existential threat) براي ايران خواهد بود و هيچ وقت ايران از مزاحمت‌هاي امنيتي آن رهايي پيدا نخواهد کرد. مضافاً اينکه پر واضح است که يک دولت شکست خورده(failed state) بر اين منطقه حاکميت پيدا خواهد کرد و مسووليت‌پذيري آن در قبال امنيت مرزهاي ايران حداقل خواهد بود.
2- دولت‌هاي نوظهور و بدون پشتوانه تاريخي، امنيتي و اقتصادي، قطعا براي جلب نظام بين‌الملل مواضع مستقل و نجيب نخواهند داشت و اخلاق همسايگي را ناديده خواهند گرفت. دولت مستقل و نوظهور کردستان عراق يا احياناً تشکيل دولت مستقل در بخش متصرفات داعش، جولانگاه رژيم‌هايي چون اسراييل و سرويس‌هاي جاسوسي دنيا خواهند بود؛ همانگونه که جمهوري آذربايجان کم و بيش چنين نقشي ايفا مي‌کند. با توجه به شرايط بين‌المللي ايران، تجزيه و کلنگي شدن عراق مي‌تواند از اين جهت يک تهديد امنيتي براي ايران محسوب شود.
3- تثبيت موقعيت داعش و تشکيل دولت مستقل توسط آن مي‌تواند سه جلوه عمده داشته باشد: سوماليزه شدن، بعثيسم و طالبانيسم. سوماليزه شدن به اين معناست که اين منطقه بهشت تروريست‌ها و آدمکش‌ها خواهد شد و با توجه به گستره ارضي که اين گروه ترسيم کرده و عملا بر آن مسلط است در همان فاز اول با ايران همسايه خواهد شد. هر چند در فازهاي بعدي ادعاي خود ايران را نيز خواهد داشت. اين امر به معناي تهديد وجودي براي ايران است. امروز کل جهان از شر دزدان دريايي سومالي نفس راحت نمي‌کشند؛ قطعا ايران نيز هيچوقت با داشتن همسايه اي چون داعش آسوده سر بر بالين نخواهد گذاشت. شکل‌هاي محتمل ديگر داعش بعثيسم و طالبانيسم خواهد بود که تجربه عراق دوره صدام و افغانستان تحت حاکميت طالبان شر بودن آن را براي ايران اظهر من الشمس کرده است.
4- تضعيف بيش از پيش دولت شيعي در عراق و حکومت بشار اسد پيامد امنيتي ديگر تجزيه عراق براي ايران خواهد بود. تحولات تاريخي تهران، دمشق و بغداد را طي سال‌هاي اخير کنار هم قرار داده است. اين اتحاد مانع از پيشبرد تحولات ژئوپليتيک به نفع آمريکا و اسراييل در خاورميانه شده است. در صورت تجزيه عراق، ايران بيشتر گرفتار مشکلات امنيتي، سياسي و اقتصادي متحدين ضعيف و در حال فروپاشي خود خواهد شد و اين امر هزينه‌هاي سنگين سياسي- اقتصادي بر دوش جمهوري اسلامي ايران که خود از فشار تحريم‌ها در رنج است بر جاي خواهد گذاشت. 5- نهايتاً اينکه کلنگي شدن عراق و سوريه به معناي تقويت دشمن استراتژيک ايران، يعني اسراييل خواهد بود. يکي از اهداف رژيم صهيونيستي، رها شدن از شر دولت‌هاي بزرگ و مزاحم خاورميانه مانند سوريه و عراق است. شکل‌گيري دولت‌هاي کوچک و قابل مهار به رغم هزينه‌هاي قابل اغماض بهتر از دولت‌هاي بزرگ و بالفعل تهديد است. از اين رو اسراييل ترجيح مي‌دهد که مسلمانان تمام قواي خود را صرف نابودي خود کنند و از اين طريق هيچوقت ظرفيت تهديد جدي براي تل آويو نداشته باشند. هر چند داعش با ادعاي خلافت مي‌تواند براي اسراييل هم تهديد بالقوه باشد، ولي اگر با تطميع نظام بين‌الملل در شناسايي متصرفات خود مواجه شود، ممکن است تهديد آن براي اسراييل نيز از ميان رود.
پيشروي داعش و اعلام خلافت اسلامي سرتيتر اخبار سياسي جهان طي چند هفته اخير بوده است. متعاقب تحولات عراق، نچيروان بارزاني رهبر منطقه خودمختار کردستان عراق اعلام کرد که نقشه سياسي عراق هيچ وقت به قبل از اشغال موصل و تکريت توسط داعش باز نخواهد گشت. او ابتدا خواستار خودمختاري براي اعراب سني عراق شبيه کردستان شد، ولي بعدا با اعلام اينکه کرکوک و حتي خانقين به کردستان عراق تعلق دارد دستور برگزاري رفراندوم براي استقلال کردستان را از عراق صادر کرد. قرار است ظرف چند ماه آينده در کردستان عراق همه پرسي استقلال برگزار شود و نتيجه نيز از پيش معلوم است: ظهور يک دولت قوم‌گرا در همسايگي ايران!
هرچند مقامات جمهوري اسلامي ايران رسماً و عملاً بر حفظ تماميت ارضي عراق تأکيد داشته اند، اما واقعيات ميداني بر خلاف خواسته ايران پيش مي‌رود و کردها و داعشي‌ها در صدد تحکيم متصرفات و ادعاهاي خود و تغيير تدريجي نقشه سياسي منطقه هستند. حمله ارتش عراق نيز تا لحظه نگارش اين مرقوم در حد بازدارندگي بوده است نه در اندازه عقب‌راني چشمگير داعش. اگر تجزيه عراق را مفروض و محتمل بگيريم اين امر پيامدهاي مختلف ژئوپليتيکي و امنيتي براي ايران در پي خواهد داشت. نگارنده اين سطور، پيامدهاي امنيتي انگاره فوق را در چارچوب نظريه رئاليسم کلاسيک تحت پنج مقوله تحليل مي‌کند:
1- استقلال کردستان عراق به معناي تثبيت و نهادينه کردن‌هارتلند و عمق استراتژيک براي اقليت تجزيه طلبان ايراني است. متاسفانه هرچند گرايشات تجزيه‌طلبانه در غرب ايران بعضاً ريشه در سياست‌هاي نادرست داخلي دارد، ولي بخش اعظم آبشخور آن منبعث از عوامل بيروني است. تشکيل کشور مستقل کردستان، يعني اينکه ايران دايماً يک همسايه مزاحم داشته باشد و بخش اعظم توان امنيتي خود را جهت بازدارندگي اين همسايه نامهربان صرف کند. در واقع، کردستان مستقل يک تهديد وجودي (existential threat) براي ايران خواهد بود و هيچ وقت ايران از مزاحمت‌هاي امنيتي آن رهايي پيدا نخواهد کرد. مضافاً اينکه پر واضح است که يک دولت شکست خورده(failed state) بر اين منطقه حاکميت پيدا خواهد کرد و مسووليت‌پذيري آن در قبال امنيت مرزهاي ايران حداقل خواهد بود.
2- دولت‌هاي نوظهور و بدون پشتوانه تاريخي، امنيتي و اقتصادي، قطعا براي جلب نظام بين‌الملل مواضع مستقل و نجيب نخواهند داشت و اخلاق همسايگي را ناديده خواهند گرفت. دولت مستقل و نوظهور کردستان عراق يا احياناً تشکيل دولت مستقل در بخش متصرفات داعش، جولانگاه رژيم‌هايي چون اسراييل و سرويس‌هاي جاسوسي دنيا خواهند بود؛ همانگونه که جمهوري آذربايجان کم و بيش چنين نقشي ايفا مي‌کند. با توجه به شرايط بين‌المللي ايران، تجزيه و کلنگي شدن عراق مي‌تواند از اين جهت يک تهديد امنيتي براي ايران محسوب شود.
3- تثبيت موقعيت داعش و تشکيل دولت مستقل توسط آن مي‌تواند سه جلوه عمده داشته باشد: سوماليزه شدن، بعثيسم و طالبانيسم. سوماليزه شدن به اين معناست که اين منطقه بهشت تروريست‌ها و آدمکش‌ها خواهد شد و با توجه به گستره ارضي که اين گروه ترسيم کرده و عملا بر آن مسلط است در همان فاز اول با ايران همسايه خواهد شد. هر چند در فازهاي بعدي ادعاي خود ايران را نيز خواهد داشت. اين امر به معناي تهديد وجودي براي ايران است. امروز کل جهان از شر دزدان دريايي سومالي نفس راحت نمي‌کشند؛ قطعا ايران نيز هيچوقت با داشتن همسايه اي چون داعش آسوده سر بر بالين نخواهد گذاشت. شکل‌هاي محتمل ديگر داعش بعثيسم و طالبانيسم خواهد بود که تجربه عراق دوره صدام و افغانستان تحت حاکميت طالبان شر بودن آن را براي ايران اظهر من الشمس کرده است.
4- تضعيف بيش از پيش دولت شيعي در عراق و حکومت بشار اسد پيامد امنيتي ديگر تجزيه عراق براي ايران خواهد بود. تحولات تاريخي تهران، دمشق و بغداد را طي سال‌هاي اخير کنار هم قرار داده است. اين اتحاد مانع از پيشبرد تحولات ژئوپليتيک به نفع آمريکا و اسراييل در خاورميانه شده است. در صورت تجزيه عراق، ايران بيشتر گرفتار مشکلات امنيتي، سياسي و اقتصادي متحدين ضعيف و در حال فروپاشي خود خواهد شد و اين امر هزينه‌هاي سنگين سياسي- اقتصادي بر دوش جمهوري اسلامي ايران که خود از فشار تحريم‌ها در رنج است بر جاي خواهد گذاشت. 5- نهايتاً اينکه کلنگي شدن عراق و سوريه به معناي تقويت دشمن استراتژيک ايران، يعني اسراييل خواهد بود. يکي از اهداف رژيم صهيونيستي، رها شدن از شر دولت‌هاي بزرگ و مزاحم خاورميانه مانند سوريه و عراق است. شکل‌گيري دولت‌هاي کوچک و قابل مهار به رغم هزينه‌هاي قابل اغماض بهتر از دولت‌هاي بزرگ و بالفعل تهديد است. از اين رو اسراييل ترجيح مي‌دهد که مسلمانان تمام قواي خود را صرف نابودي خود کنند و از اين طريق هيچوقت ظرفيت تهديد جدي براي تل آويو نداشته باشند. هر چند داعش با ادعاي خلافت مي‌تواند براي اسراييل هم تهديد بالقوه باشد، ولي اگر با تطميع نظام بين‌الملل در شناسايي متصرفات خود مواجه شود، ممکن است تهديد آن براي اسراييل نيز از ميان رود.
