شفافیت اعلام این پرداخت‌ها به تاریخ نپیوندد

یکی از اقدامات مؤثری که معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد در این مدت کوتاه انجام داد، اعلام دقیق رقم پرداخت یارانه به رسانه‌ها بود؛ امری که در گذشته کاملاً سری بود اما حالا تنها تیراژ رسانه‌ها بر خلاف دیگر نقاط جهان محرمانه ‌مانده که در نوع خود پیشرفت چشمگیری است، ولی آیا این شفافیت که شامل حال رسانه‌های نزدیک به جریانات دولتی نیز خواهد شد، همچنان استمرار خواهد داشت؟

به گزارش «تابناک»، معاونت مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور اصلاح و روشمند‌سازی نظام پرداخت یارانه به مطبوعات و نیز شفافیت و وضوح هر چه بیشتر در نحوه تخصیص اعتبارات این بخش، دستورالعمل ذیل را در اجرای آیین‌نامه نحوه پرداخت یارانه در حوزه نشر و مطبوعات مصوب ۱۳/ ۸/ ۸۸ هیأت وزیران، پس از هم اندیشی با شماری از مدیران مسئول و کار‌شناسان مطبوعات در قالب کارگروهی مشورتی با نام «اقتصاد مطبوعات» به تصویب رساند و سپس این رقم‌های پرداختی را اعلام کرد.

جلسات کارگروه یاد شده در اول، هشتم، پانزدهم و بیست و نهم مهرماه سال جاری با حضور مسئولان معاونت و آقایان علیرضا بختیاری (مدیرمسئول روزنامه دنیای اقتصاد و هفته نامه تجارت فردا)، علی اکبر بهبهانی (مدیرعامل شرکت تعاونی مطبوعات)، سعید تقی‌پور (صاحب امتیاز روزنامه جهان اقتصاد و مدیرکل پیشین مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی)، سید محمد صفی‌زاده (مدیرمسئول گروه نشریات ابرار)، سید علاء الدین ظهوریان (مدیرعامل شرکت پیام همشهری و مدیرکل پیشین مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی)، امیر عباس فتاح‌زاده (مدیر مسئول نشریه سلامت)، سید جلال فیاضی (مدیرمسئول هفته نامه فرا خبر و مدیرعامل پیشین خبرگزاری جمهوری اسلامی)، مصطفی کواکبیان (رئیس انجمن مدیران روزنامه‌های غیر دولتی) و بیژن مقدم (مدیر مسئول روزنامه جام جم) تشکیل شد که دستورالعمل حاضر، حاصل نظرات کار‌شناسی و مشورتی نامبردگان است و بر مبنای این آیین‌نامه، خلاصه این نشست به این شرح است:

۱) مبنای حمایت، تیراژ، تعداد صفحات و تعداد شماره منتشره در هر دوره شش ماهه است. پرداخت یارانه شش ماهه نخست سال ۹۲ پس از کسر مقادیر علی‌الحساب پرداختی (تیرماه) به حساب مطبوعات واریز خواهد شد.

۲) فرمول محاسبه یارانه مطبوعات به شرح زیر است:


۴) روزنامه‌ها و بنگاه‌های مطبوعاتی دولتی و عمومی تا پایان امسال، یارانه دریافت می‌کنند (معادل نصف فرمول فوق) اما سایر نشریات وابسته به بخش دولتی یا عمومی به طور کامل از فهرست یارانه مطبوعات حذف می‌شوند.

۵) ضریب حمایتی برای همه نشریات، مساوی (۱) است. به ازای هر تذکر کتبی هیأت نظارت بر مطبوعات در طول‌‌ همان دوره تخصیص یارانه ۱۰درصد از ضریب حمایتی کسر می‌شود.

۷) بعضی مطبوعات از کاغذهای مرغوب استفاده می‌کنند، اما از آنجا که وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تامین حداقل هاست، محاسبات برای کلیه مطبوعات براساس قیمت کاغذ کاهی صورت می‌گیرد (ضمناً همچنان که در فرمول فوق دیده می‌شود، برای همه مطبوعات کاغذ۸/۴۸ گرمی منظور شده است)

۹) ثروتمند یا فقیر بودن یک بنگاه / نشریه تأثیری در ضرایب حمایتی ندارد. اگرچه ضرورت حمایت از هر گروه واجد دلایلی است، اما به دلیل تأثیر معکوس و متضاد، چنین شاخصی در فرمول حمایت نادیده گرفته شده است.

۱۰) دیرپایی یا نوپایی نشریات در ضریب حمایتی آنان تأثیری ندارد؛ زیرا هر کدام از این صفات در جای خود مهم، اما به دلیل تأثیر متضاد، از شاخص‌های اصلی قابل حذفند.

۱۱) شاخص «تعداد صفحه» برای نشریاتی که آگهی آنان بیش از نصف کل صفحات است، معادل «صفحات مطلب دار» محاسبه می‌شود، اما برای سایر نشریات، معادل کل صفحات هر شماره (یا میانگین صفحات در دوره محاسبه یارانه) است.

۱۲) به منظور جبران بخشی از هزینه‌های جلد و صحافی مجلات، ضریب ۲۰ درصدی افزایشی برای این دسته از نشریات منظور می‌شود.

۱۳) از آنجا که ویژگی‌های حداقلی برای اطلاق تعریف روزنامه وجود دارد، موارد زیر تا کسب حداقل‌ها از فهرست حمایت حذف می‌شوند. (اجرا: از زمستان ۹۲)

۱. روزنامه‌های سراسری که تیراژ واقعی آن‌ها کمتر از ۵۰۰۰ نسخه است
۲. روزنامه‌های سراسری که تعداد صفحات آن‌ها کمتر از ۱۲ صفحه است.
۳. روزنامه‌های محلی و منطقه‌ای که تعداد صفحات آن‌ها کمتر از ۸ صفحه است.

ضمنا به منظور توسعه کیفی مطبوعات، این حداقل‌ها الزامی در نوبتهای بعدی افزایش می‌یابد.

۱۸) شاخص کیفی در اولین نوبت پرداخت برای همه نشریات مساوی (۱) منظور می‌شود و از نوبت‌های آتی، توجه به فصل دوم قانون مطبوعات (رسالت مطبوعاتی)، رویکرد ارزشی، میزان محتوای اختصاصی، رعایت الگوهای حرفه‌ای، التزام به اخلاق حرفه‌ای و جذابیت بصری (گرافیک و کیفیت چاپ) مبنای محاسبه ضریب کیفی نشریات (از ۴/۰ تا ۶/۱) قرار می‌گیرد؛ به نحوی که برای هر یک از شاخص‌های مذکور ۱/۰ + یا ۱/۰ ـ یا صفر به عدد پایه نشریه (۱) اضافه می‌شود. ارزیابی و تعیین ضریب کیفی هر نشریه در کمیته‌ای مرکب از اعضای ذیل برای هر نوبت پرداخت یارانه صورت می‌گیرد:

الف ـ یکی از اعضای هیأت نظارت بر مطبوعات یا کار‌شناس مطلع به انتخاب این هیات
ب ـ مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی
ج ـ نماینده شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی مدیریتی مطبوعات
د ـ نماینده شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی روزنامه نگاری مطبوعات
ه ـ یکی از اعضای شورای پژوهشی «دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها» به انتخاب این شورا
و ـ یکی از سردبیران با سابقه به انتخاب کارگروه «اقتصاد مطبوعات»
ی ـ معاون فرهنگی اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی

حال فهرست یارانه‌ پرداختی به نشریات سراسری برای شش‌ماه نخست سال ۹۲ اعلام شد که مطابق با آن روزنامه‌های کیهان، جام جم، ایران، اطلاعات، دنیای اقتصاد، ‌ خبر ورزشی و همشهری بیشترین مبلغ را به‌عنوان یارانه می‌گیرند.

مبنای محاسبه‌ مبالغ یارانهٔ نشریات سراسری برای دوره‌ شش‌ماه نخست امسال، دستورالعمل اجرایی نحوهٔ توزیع یارانه‌ مطبوعات است که ۲۹/ ۷ / ۹۲ تصویب و ۸ / ۸ / ۹۲ در سایت معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی منتشر شد. انتشار فهرست اخیر نیز در اجرای مادهٔ ۲۰ همین دستورالعمل است. در این فهرست، نام نشریات، ترتیب انتشار و نام صاحب امتیاز هریک از آن‌ها در کنار تعداد شمارهٔ اعلام وصول و معدل صفحات در نیمهٔ نخست سال به تفکیک درج شده است تا مبنایی برای ارزیابی مبالغ یارانه توسط صاحبان امتیاز باشد.

در این‌باره دادن چند توضیح ضروری نیز داده شده است:

۱ ـ از آنجا که محاسبه و اعلام یارانه‌ها با هدف شفافیت عملکرد برای نخستین‌بار صورت می‌گیرد، قطعا خالی از اشکال نیست. از این رو، ادارهٔ حمایت آمادگی دارد تا ۲۰ دی‌ماه امسال هر روز از ساعت ۱۴ تا ۲۰ با بررسی اسناد ارائه‌ شده، در محاسبات کنونی تجدید نظر کند. فهرست اصلاحی نیز همراه اصلاحات فهرست قبلی (نشریات استانی) تا پایان دی‌ماه جاری اعلام خواهد شد.

۲ ـ در تنظیم فهرست ذیل، نظر اکثریت مطبوعات مبنی بر محرمانه انگاشتن شمارگان، محترم شمرده شده است و این رقم اعلام نمی‌شود. (توجیهی که البته چندان منطقی نیست و انتظار می‌رفت در راستای شفافیت، همچون دیگر کشور‌ها تیراژ مطبوعات مشخص باشد)

۳ ـ برای نخستین‌بار، تخصیص یارانه منوط به درخواست و پیگیری نبوده، بلکه برای کلیهٔ نشریاتی که مشمول دستورالعمل بوده‌اند، یارانه در نظر گرفته شده است. از این رو، چنانچه باز هم نشریاتی از قلم افتاده‌اند قابل پیگیری است.

۴ ـ مطابق بند ۳ دستورالعمل یادشده، به نشریاتی که خوداظهاری با برگهٔ اعلام وصول ندارند یارانه تعلق نمی‌گیرد؛ اما از آنجا که یارانهٔ این نوبت مربوط به شش‌ماه نخست امسال و قبل از اعلام دستورالعمل یادشده است، نشریاتی که با رعایت مادهٔ ۱۷ دستورالعمل منتشر شده‌اند، اما به‌دلیل عدم اعلام وصول در فهرست زیر قرار ندارند، پس از اطلاع به ادارهٔ حمایت، سهمیهٔ این نوبت خود را همراه با نوبت بعد می‌گیرند.

۵ ـ مطابق مادهٔ ۴ دستورالعمل یادشده، نشریات دوره‌ای دولت یا بخش عمومی از فهرست یارانه حذف شده‌اند؛ اما روزنامه‌های دولتی و عمومی معادل نصف یارانه خود را تا پایان سال جاری دریافت می‌کنند.

۶ ـ دولت راستگویان اولا بنا را بر خوداظهاری می‌گذارد و ثانیا وظیفه دارد زمینه و علل اظهارات خلاف واقع را از میان بردارد. متأسفانه یکی از آسیب‌های موجود، موارد معدودی اعلام وصول نادرست است که سبب می‌شود سلامت جریان غالب مطبوعات را زیر سوال ببرد. در این نوبت، استثنائا اعلام وصول‌های نادرست اصلاح شد، اما در نوبت بعدی، بند ۳ دستورالعمل مبنای محاسبه خواهد بود.

۸ با توجه به هزینه‌های گزاف نیروی انسانی، تولید محتوا، کاغذ، چاپ، توزیع و سایر هزینه‌های سربار، باید اقرار کرد یارانه‌ای که به هریک از نشریات تعلق می‌گیرد، فقط بخش کوچکی از هزینه‌های آن‌ها را تأمین می‌کند که امید می‌رود با افزایش منابع، تقویت زیرساخت‌ها و اتخاذ سیاست‌های توانمندسازی مطبوعات بتوان در آینده به‌نحوی از شکاف هزینه ـ درآمد کاست.

۹ ـ پرداخت یارانه به خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری نیز در دستور کار معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی قرار دارد که آیین‌نامه و شاخص‌های آن به‌زودی اعلام می‌شود.

این اتفاق هرچند با نقدهایی نظیر بی‌منطق بودن کاهش یارانه رسانه‌ای که تذکر دریافت کرده به ازای هر تذکر معادل ده درصد همراه شد اما در مجموع قانون کارآمدی است که می‌تواند عدالت را بیش از گذشته همراه سازد، به ویژه آنکه طبق این قاعده بخش اعظم یارانه که به رسانه‌های دولتی و شبه دولتی تعلق می‌گرفت، در اختیار بخش خصوصی قرار خواهد گرفت و نظام پرداخت عقلایی‌تر می‌شود.

با این حال نگرانی اساسی در این زمینه آن است که با گذشت اندک زمانی، این قوانین ظرفیت اجرایی‌اش را از دست بدهد و شفافیت بار دیگر به تاریخ بپیوندد و تنها از این مقطع یاد شود. در این زمینه این امیدواری وجود دارد که معاونت مطبوعاتی حتی به سمت شفاف‌تر شدن برود و برای مطبوعات نمره کیفی در نظر بگیرد و این نمره کیفی را بر اساس آیتم‌هایی متناسب با هر رسانه و من باب مثال میزان مطالب تولیدی یک روزنامه به همراه تیراژ واقعی به صورت شفاف اعلام کند تا مردم برای خرید رسانه ایده‌آل انتخاب راحت تری داشته باشند و بخشی از مخاطبان که از رسانه‌های فاقد محتوا زده شده‌اند، بار دیگر به مقابل گیشه روزنامه فروشی‌ها بازگردند.