ریاضیات می‌گوید «طرح زوج و فرد» عادلانه نیست

پیشنهاد اجرای سراسری طرح زوج و فرد تا پایان سال، هرچند فعلا به کلانشهر تهران و حدود ده میلیون ساکن آن اختصاص دارد، ‌اگر معضلِ به ظاهر حل ناشدنی آلودگی شهرهایی مانند اصفهان، تبریز، اراک، مشهد و...  ـ فارغ از شهرهایی مانند اهواز که جنس آلودگی‌شان متفاوت است و با هیچ زوج و فرد کردنی، حل شدنی نمی‌نماید! ـ را لحاظ کرده و به یاد بیاوریم که تقریبا همه طرح‌ها و ایده‌های پیاده شده در تهران،‌ گاه به رغم شکست خوردن در دیگر شهرهای کشورمان به اجرا در‌می‌آیند، می‌تواند مسأله‌ای ملی تلقی شده و جای بحث و بررسی‌های کار‌شناسی فراوان داشته باشد.

به گزارش «تابناک»، شنیده‌ها حکایت از آن دارد که قرار است چهارشنبه هفته جاری (فردا) شورای عالی ترافیک تهران تشکیل جلسه دهد، در حالی که یکی از دستورهای این جلسه، بررسی پیشنهاد اداره کل محیط زیست استان تهران، مبنی بر اجرای طرح زوج و فرد خودرو‌ها از در منازل تا پایان سال است.

این در حالی است که از آغاز اجرای طرح زوج و فرد خودرو‌ها در تهران، انتقادات بسیاری به این طرح وارد می‌شد که به مرور زمان و با دائمی شدن آن، یکی یکی رنگ باخت و موجبات اجرای آن در شهرهای دیگر را فراهم آورد؛ انتقاداتی که با اجرای سراسری طرح زوج و فرد در روزهای گذشته، بار دیگر قوت گرفت و حتی تشدید شد چراکه به باور بسیاری از مالکان خودرو، شاید بتوان با تعیین محدوده‌ای شبیه به طرح ترافیک ـ که سال‌هاست در هسته مرکزی تهران اعمال می‌شود ـ کنار آمد ولی استفاده کردن از خودرویی که هزینه بسیاری صرف خرید آن شده، آن هه ‌یک روز در میان، اتفاق ‌پذیرفته نخواهد بود.

این مشکل هنگامی بیشتر به چشم خواهد آمد که به مشکل آن دسته از مالکان خودرو توجه کنیم که فرزند دلبندشان را هر روز با خودرو شخصی تا مدرسه همراهی کرده و بر‌می‌گردانند؛ آنهایی که باید پدر و مادر کهنسال یا اعضای بیمار خانواده را به مراکز درمانی ببرند؛ کسانی که برای رفت و آمد به محل کار به دلایلی همچون طولانی بودن راه، نداشتن صرفه اقتصادی، نبود وسایل حمل و نقل عمومی و... مجبور به استفاده از خودرو هستند؛ کارمندانی که از شهرهای دور و نزدیک تهران، صبح‌ها راهی این شهر شده و عصر‌ها بر‌می‌گردند و خلاصه خیلی‌های دیگر.

به این موارد می‌توان کارآمد نبودن وضعیت خودرو از نظر آلایندگی را هم افزود و مثال زد که در روزهای زوج، خودروی سن و سال داری که پلاک زوج دارد، اجازه تردد یافته و خودرویی که رقم آخر پلاک انتظامی آن فرد است، اگر مدرن‌ترین خودرو روز دنیا هم باشد، مجوز تردد نخواهد داشت؛ البته تنها بحث خودروی فرسوده یا مدرن نیست؛ بین دو خودروی همسان که مالک یکی از جمله شهروندان مسئول و مالک دیگری شهروند نامسئول است، مجوز عبور و مرور از آن کسی خواهد شد که پلاکش با روز هفته همخوانی داشته باشد، نه کسی که به تنظیم موتور، تعویض فیلتر هوا و... در زمان مقرر مقید بوده و حتی کربن کنیستر خودروی خود را هم در بازه زمانی استاندارد، تعویض می‌کند!

از همه این موارد و ابهامات که بگذریم، طرح زوج و فرد در ‌خود ایرادات بزرگتری هم دارد؛ ایراداتی که به زبان ریاضی قابل استناد بوده و چه بسا با طرح آن‌ها در جامعه، تقاضای شهروندان به ثبت نوعی خاص از پلاک در مراکز تعوض پلاک فزونی بیابد، که امیدواریم این گونه نشود!

یکی از مخاطبان خوش ذوق «تابناک» به نام اسماعیل، در شرح این موضوع می‌نویسد:

تعداد روزهای کاری در تهران، پنج روز در هفته است (پنجشنبه و جمعه تعطیل) که سهم خودروهای دارای پلاک فرد از آن، 40 درصد خواهد بود که در مقابل سهم 60 درصدی خودروهای دارای پلاک زوج، به مراتب کمتر است.

این در حالی است که اعداد سمت راست پلاک خودرو‌ها نه رقم است؛ از ۱ تا ۹. این موضوع به دلیل قرار نگرفتن عدد صفر (۰) در پلاک، احتمال زوج شدن عدد سمت راست پلاک را چهار نهم خواهم کرد (اعداد ۲، ۴، ۶ و ۸). این بار سهم اعداد فرد بیشتر خواهد بود؛ پنج نهم (اعداد ۱، ۳، ۵، ۷ و ۹).


تا اینجای کار آشکار می‌شود، ‌خودروهای ‌پلاک زوج که از نظر تعداد کمتر نیز هستند، از سهم بیشتری در تردد هفتگی برخوردار خواهند بود و از سوی دیگر، خودروهای دارای پلاک فرد، به رغم بیشتر بودن از نظر فراوانی، ‌سهم کمتری برای تردد در ایام کاری هفته خواهند داشت.

بدین ترتیب با یک محاسبه ریاضیاتی ساده می‌توان دریافت که طرح زوج و فرد در مقایسه با طرحی که بتواند به عدالت نزدیک باشد، تقریبا ۱۵ درصد انحراف یا بی‌عدالتی دارد؛ برای رسیدن به این درصد، کافی ا‌ست که سهم ‌ماشین‌های فرد (۵/۹) را از سهم تعداد روزهای فرد (۲/۵) کم کرده و در عدد صد ضرب کنید (یا برعکس، سهم تعداد روزهای زوج (۳/۵) منهای سهم تعداد ماشین زوج (۴/۹)).

به این موارد می‌توان افزود که در روزهای فرد، به علت بیشتر بودن خودروهای فرد و با این فرض که هیچ خودرویی با پلاک زوج تخلف نکرده و تردد نکند، ترافیک حاکم بر خیابان‌ها به نسبت روزهای زوج به مراتب بیشتر بوده و مالکان این خودرو‌ها کم بهره‌تر از مالکان خودروهای زوج خواهند بود؛ به این موضوع می‌توان افزود که در روزهای زوج، شاید کمتر بودن تعداد خودرو موجب افزایش دقت پلیس در شناسایی خودروهای متخلف (پلاک فردهایی که در روز زوج تردد می‌کنند) شود و خود بخوانید حدیث مفصل از این مجمل!

نتیجه آنکه «طرح زوج و فرد» در ذات خود ناعادلانه بوده و با احتمال قریب به ۱۵ درصد، به نفع آن دسته مالکانی ‌است که رقم آخر سمت راست پلاک خودروشان، زوج است؛ با علم به این موضوع، آیا می‌توان چنین طرحی را برای ماه‌های متمادی به تصویب رساند و بر طبل دائمی بودن آن کوفت؟