تمرکز ذهنی راننده و خطر تصادف

امروزه بسیاری از دارندگان خودروها، به ویژه افراد جوان، خودروهای خود را از تجهیزات صوتی و تصویری و دیگر تجهیزات که صرفاً جنبه نمایشی دارد، تجهیز می کنند و هر روز خودروها بیش از پیش با وسایلی پر می شوند که تمرکز را بر هم می زنند. زمانی راننده، هنگامی که خسته می شد، تنها می توانست با مسافران صحبت کند، اما بعد، رادیو به میدان آمد؛ راننده می توانست با گوش دادن به آن خود را سرگرم کند یا با بازی با دکمه های آن، بین امواج بگردد و شبکه ای را که دوست دارد، برگزیند.
 
در پانزده سال اخیر، استفاده از تلفن های همراه به شکل فزاینده ای در خودرو افزایش پیدا کرده است؛ خودروها به سیستم های مکان یاب مجهز شده اند و این سیستم ها با قیمت هایی نازل در دسترس هستند و در کنار همه اینها، شرکت نرم افزاری هم در تلاش برای کامل کردن انقلاب ارتباطات با ساخت گوشی های هوشمند هستند و به زودی خواهیم دید که افراد در هنگام رانندگی از وسایل الکترونیکی بدون نیاز به دست و کامپیوترهایی استفاده کنند که فرامین صوتی را اجرا می کنند و آن ها را قادر می سازند تا پیامک ها را دریافت کنند یا بفرستند، نامه بنویسند یا قرار ملاقات بگذارند.

یک راننده چگونه می تواند با همه این وسایل از بین برنده تمرکز کنار بیاید؟ با قاطعیت نمی توان به این پرسش پاسخ داد. پس از یک تصادف به علت بار قانونی اعتراف به عدم تمرکز هنگام رانندگی، رانندگان به این موارد اعتراف نمی کنند. با این حال، شماری از تحقیقات نشان می دهند که تجهیزات پرت کننده حواس درون خودرو، عامل مهمی در تصادفات هستند.

تغییر موج رادیو یا نوار کاست ممکن است اعمال پرخطری باشند، ولی کم رخ می دهند. بر عکس، یک مسافر ممکن است تا پایان راه همراه راننده باشد. با توجه به آن چه گفته شد، فقط 34% از کل تصادفات به علت حضور بیش از یک نفر در خودرو بوده و به همین علت، تنها این میزان از تصادفات را می توان زمینه مطالعه برای پرت شدن حواس توسط مسافر بررسی نمود. این بدین معناست که مسافران بیش از آنچه به نظر می رسد، در تصادفات نقش دارند. این که هنگام استعمال سیگار و نوشیدن یا خوردن چه میزان تصادف رخ می دهد مشخص نیست، اما به هر حال از آنجایی که این رفتارهای جامعیت ندارد، خطر آنها در تصادفات رانندگی دست کم گرفته می شود.

سیستم های سرگرمی درون خودرو، سرچشمه بسیاری از تصادفات هستند. رانندگان برای بهره از این وسایل، باید به آن ها نگاه کنند، نه به جاده! یک تحقیق، حرکت چشم رانندگان را در یک دستگاه شبیه ساز بررسی کرد و اعمال گوناگونی با یک سیستم صوتی اعمال شد، آن هم در حالی که سرعت سی تا چهل مایل در ساعت بود. برای رانندگان با تجربه و همچنین کار آموزان، این اعمال کمی بیش از نیم ثانیه زمان برده و نیاز به نگاه اجمالی به نقاط گوناگون داشت. در سرعت 40 مایل، خودرو 59 پا در هر ثانیه حرکت می کند؛ زمانی کافی برای تصادف هنگامی که راننده به سیستم صوتی خودرو خیره شده است.

نگرانی هایی درباره بهره گیری از تلفن همراه هنگام رانندگی وجود دارد. همانند سایر مواردی اینچنین، دولت ها در کشورها به شکل های گوناگونی به این مسأله پاسخ داده اند که بیشترشان با هم متضاد است؛ در انگلستان، اسرائیل، تایوان، ژاپن و ایالت نیویورک استفاده دستی از تلفن همراه جرم است، هرچند استفاده از تلفن همراه با هندزفری همچنان قانونی است، چرا که استدلال می شود، این مورد امن است. همانگونه که خواهیم دید، تحقیقات نتیجه دیگری نشان می دهند.

رانندگی و صحبت با تلفن همراه تا هنگامی که این دو عامل با یکدیگر تضادی به وجود نیاورند، با یکدیگر امکان پذیر است. رانندگی تا آنجا که عادی باشد، توسط سیستم برنامه ریزی صورت می گیرد و صحبت با تلفن همراه با سیستم نظارتی است. حال اگر در رانندگی مشکلی پدید آید، سیستم نظارتی باید هم بر رانندگی و هم بر تلفن همراه تمرکز نماید. هنگامی که دو وظیفه با هم به وجود آمده و سیستم با تمام توان به کار مشغول می شود، عملکرد با مشکل روبه رو می شود.

نخست، باید کیفیتی را که اطلاعات از آن دریافت شده یا عمل بر پایه آن شکل گرفته، مد نظر قرار داد. اگر انجام دو وظیفه در شرایط و احساسات مشابه باشند، اختلاط دو وظیفه بسیار محتمل است و این باعث معیوب شدن هر دو می شود؛ بنابراین، دو سیگنال شنوایی بیش از یک سیگنال شنوایی و یک سیگنال دیداری با هم در تضاد هستند. دو پاسخ دستی بیش از دو پاسخ دستی و صوتی با هم در تضادند.

همچنین پرسش های بسیاری هنگام صحبت با تلفن همراه هست، مانند این که پرونده فلان شرکت را کجا گذاشته ای و یا... که ظرفیتی را که می بایست برای رانندگی استفاده شود، اشغال می کند؛ به عبارت دیگر، تمرکز راننده را از رانندگی کم می نماید.

افزون بر این، رانندگی عملی واحد نیست. بسیاری از تحقیقات انجام شده بر این امر صحه می گذارند. چند تحقیق بیان می دارند که رانندگی از سه سطح تشکیل شده است. سطح اول شامل اعمال اتوماتیکی مانند راندن و تعویض دنده است. سطح بعدی مرحله تاکتیکی است که شامل دقت به نشانه های راهنمایی، پیاده روها و اتوموبیل های دیگر  می شود و سطح سوم، سطحی استراتژیک بوده و شامل عملکردها مانند انتخاب مسیر و سرعت است.

درباره این که استفاده از تلفن همراه، ضایعات بسیاری هنگام رانندگی به بار می رود، راه های گوناگونی وجود دارد. مکالمه ممکن است قسمت زیادی از منبع محدود ذهنی راننده را اشغال نماید. در نتیجه، ممکن است راننده تا جایی توانایی انجام هر دو عمل را داشته باشد که یک اتفاق ناگهانی رخ دهد. در این صورت، رانندگان به اصطلاح دست و پای خود را گم کرده و در نتیجه تصادف رخ می دهد.
 
رانندگی همیشه عملی یکجانبه از سوی راننده نیست، بلکه گاه رویدادهایی رخ می دهد که از دست راننده خارج است، ولی واکنش سریع وی را می طلبد. با وجود این، امکان دیگری نیز هست بدین صورت که استراتژی هایی که برای حفظ عملکرد کلی استفاده می شود (مانند از یاد بردن نگاه کردن به آینه ها) باعث تصادف می شود.

سرانجام این که بهره از تلفن همراه در هر حال، پیامدهایی بر رانندگی و ایمنی خواهد داشت و به هر روی، پیش بینی دقیقی درباره میزان تعارض در عمل مشکل به نظر می رسد و به دنبال آن، پیش بینی تهدید مهم در ایمنی جاده ها نیز مشکل خواهد بود. همان گونه که خواهیم دید، گزارش های جدید آماری هست که نشان می دهد، استفاده از تلفن همراه، خطر فزاینده ای در رانندگی پدید می آورد.