از لبخند زيبا تا دهان خالي
به مناسبت روز دندانپزشكي
دندانپزشكي در كشور ما مكاني لوكس تلقي مي‌شود كه براي برخي لبخند زيبا به ارمغان مي‌آورد و براي بسياري تنها معناي كشيدن دندان و رهايي از درد مي‌دهد. براساس مصوبه هيات وزيران روز بيست و سوم فروردين ماه هر سال به عنوان روز دندانپزشكي ناميده مي‌شود، اما آيا اين روز باعث جلب نظر سياستگذاران به سلامت دندان و مشكلات دندانپزشكان مي‌شود يا تنها صرف مراسم كليشه‌اي خواهد شد؟پوسيدگي دندان، شايع‌ترين بيماري دهان و دندان در دنياست، به طوري كه بيش از 85 درصد مردم در دهه‌هاي پنجم و ششم زندگي حداقل يك يا چند دندان خود را از دست داده‌اند و دچار اختلال در ناحيه دهان و دندان هستند، اما در كشور ما وضعيت بدتر است. آمارها مي‌گويند وجود دندان پر شده يا پوسيده در ايران بيش از 2 برابر متوسط جهاني است. در واقع اين آمار در ايران بيش از 4 درصد و در كشورهاي پيشرفته كمتر از 2 درصد است. در حال حاضر پوسيدگي دندان دوازدهمين بيماري در رده سني 5 تا 14 سال كشور است و در رده سني 45 تا 50 سال بيماري بي‌دنداني در بين بيماري‌هاي شايع اين سنين در رتبه 13 قرار دارد. براي هر 100 هزار نفر ايراني، تعداد سال‌هاي ناتواني به علت از دست دادن دندان‌ها برابر 21 هزار و 580 سال مي‌باشد كه اين ميزان در كشورهاي توسعه يافته برابر 12 هزار و 468 سال است.
از سوي ديگر، بيماري لثه نيز دومين عارضه شايع دهان است كه بخصوص از سن بلوغ به بعد آشكار مي‌شود به طوري كه در 50 سالگي به بعد بيش از 70 درصد جمعيت سالم كشور دچار نوعي از بيماري يا ناراحتي لثه هستند. علت اساسي ناراحتي‌هاي لثه، پلاك‌هاي دنداني است كه در آن ميكروب‌ها به صورت جرم دندان تجمع مي‌كنند و به مرور لثه و استخوان فك را از بين مي‌برند. تحقيقات هم نشان مي‌دهد 95 درصد ايرانيان به دلايل مختلف به بهداشت دهان و دندان اهميت نمي‌دهند.
از ديد كارشناسان سلامت، بهداشت سلامت دهان و دندان، سلامت يك عضو نيست بلكه سلامت كل بدن است. طبيعي است در چنين شرايطي انتظار برود خدمات دندانپزشكي تحت پوشش بيمه قرار گيرد، اما سازمان‌هاي بيمه‌گر و وزارت رفاه بارها اعلام كرده‌اند منابع كافي براي تحت پوشش گرفتن خدمات دندانپزشكي را ندارند.
دندان پوسيده
دندان خراب را بايد كشيد و دور انداخت اين عبارت سال‌هاست كه از سوي مردم به عنوان يك ضرب‌المثل به كار مي‌رود. هنوز هم به اين ضرب‌المثل عمل مي‌شود و روزانه بسياري از دندان‌هاي قابل ترميم در ايران به دليل گراني تعرفه‌ها، وضعيت بد اقتصادي خانواده‌ها و چند نرخي بودن هزينه‌هاي ترميم كشيده مي‌شوند. هزينه‌هاي بالاي دندانپزشكي موجب شده بسياري از مردم نسبت به نگهداري دندان‌ها و ترميم ريشه‌اي آن توجهي نكنند و با اوج گرفتن درد ناشي از پوسيدگي دندان با پاك كردن صورت مساله يعني درد، براي كشيدن دندان‌هاي خود اقدام كنند. بسياري از شهروندان به دندانپزشكي نمي‌روند، چون اگر بخواهند دندان‌هاي خود را ترميم كنند بايد كل درآمد يك ماه خود را تقديم كنند. شايد 100 تا 200 هزار تومان براي هر دندان كمتر از زحمتي كه دندانپزشك براي دندان مي‌كشد باشد، اما همين پرداخت نيز خارج از توان بسياري از خانواده‌هاست.
از دانشگاه تا سلامت
سال 1307 نخستين مدرسه دندانسازي در دارالفنون تاسيس شد. در سال 1316 با تاسيس دانشگاه تهران در محل فعلي، مدرسه طب و شعب مربوط به آن به اين مكان نقل‌مكان كردند. در ادامه شكل‌گيري دندانپزشكي كشور، در سال 1322 شوراي دانشگاه تهران اطلاق كلمه دندانپزشك را به جاي طبيب دندانساز و دندانساز را به جاي مكانيسين دندان پذيرفت و از سال 1324 گواهينامه رسمي و پروانه اشتغال به كار فارغ‌التحصيلان دندانپزشكي با عنوان دندانپزشك صادر شد. دوره دانشكده دانشگاه تهران تا سال 1330، 4 سال و تا سال 1348، 5 سال و از آن پس تاكنون 6 سال بوده است.
در سال 1335 دو رشته داروسازي و دندانپزشكي كه از شعب دانشكده پزشكي دانشگاه تهران بود به صورت مستقل در آمد. از سال 1339 عضويت پزشكان و دندانپزشكان در سازمان نظام پزشكي اجباري شد و اين سازمان مرجع رسيدگي به تخلفات و شكايات درباره امور پزشكي و دندانپزشكي قرار گرفت.
سال 1344 در پي احداث دانشگاه ملي ايران (دانشگاه شهيد بهشتي فعلي)، دانشكده دندانپزشكي اين دانشگاه به عنوان دومين دانشكده دندانپزشكي كشور كار خود را با 120 دانشجو آغاز كرد. پس از تاسيس اين دانشكده دندانپزشكي به ترتيب در شهرهاي مشهد، شيراز و اصفهان نيز دانشكده‌هاي دندانپزشكي داير شد.
تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي، تنها همين 2 دانشكده دندانپزشكي آن هم فقط در 5 رشته تخصصي دندانپزشكي فعال بودند. پس از انقلاب تعداد رشته‌هاي تخصصي به 11 رشته رسيد كه هر ساله از طريق آزمون پذيرش دستياري، تعدادي دستيار تخصصي مي‌پذيرند. متاسفانه علي‌رغم اين فعاليت‌هاي مثبت و با اين‌كه طي 10 سال اخير تعداد دندانپزشكان كشور به 2 برابر افزايش يافته است، اما شاخص‌هاي بهداشت دهان و دندان تغييري نيافته و ارتقايي در آن ديده نمي‌شود. اين امر نشان مي‌دهد در اين خصوص بايد در زمينه پيشگيري، فعاليت‌هاي گسترده‌اي انجام شود.
نكته: سياستگذاران بايد تاملي دوباره درباره دغدغه‌ها و دلمشغولي‌هاي صاحبان حرف دندانپزشكي و نارضايتي مردم از بالا بودن هزينه‌هاي خدمات دندانپزشكي و پايين بودن تعهدات و حمايت‌هاي بيمه‌اي در قبال بيماري‌هاي دهان و دندان داشته باشند
دكتر حصاري، دبير اجرايي دومين كنگره اپيدمولوژي دندانپزشكي در اين خصوص مي‌گويد: علم دندانپزشكي با تاسيس نخستين مدرسه دندانسازي در 83 سال قبل در كشور ايجاد شد و ما در اين زمينه سابقه بسيار طولاني داريم به طوري كه در 5 سال گذشته از 18 دانشكده دندانپزشكي به 40 دانشكده دندانپزشكي براي آموزش دندانپزشكان رسيده‌ايم، ولي متاسفانه تاسيس اين دانشكده‌ها و افزايش آنها باعث افزايش ارتقاي سلامت بهداشت دهان و دندان در افراد جامعه نشده است. او تصريح مي‌كند: در حال حاضر گسترش و افزايش دانشكده‌هاي دندانپزشكي در مقايسه با خدمات ارائه شده به آحاد افراد جامعه در حوزه سلامت بهداشت دهان و دندان همخواني ندارد و در اين خصوص بايد رشته سلامت دهان و دندانپزشكي اجتماعي كه نقش كليدي در اين زمينه دارد رشد و ارتقاء يابد.
روز دندانپزشكان
تا سال 1362 روز 24 دي يعني سالروز تاسيس جامعه دندانپزشكي به نام روز دندانپزشكي نامگذاري شده بود. علتش نيز اين بود كه جامعه دندانپزشكي در چنين روزي در سال1341 تاسيس شد. به منظور گسترش و پيشرفت خدمات درماني و بهداشتي دهان و دندان در مناطق محروم كشور و روستاها، مجلس شوراي اسلامي در 23 فروردين 1360 قانون تربيت بهداشت كاران دهان و دندان را تصويب كرد. در اين قانون مجلس، وزارت بهداشت و درمان را موظف كرد كه داوطلباني را براي تربيت در اين دوره جذب كند و پس از دادن آموزش‌هاي لازم با مدرك فوق ديپلم، آنان را در مناطق محروم به خدمت گمارد تا از اين طريق، ضمن ارائه خدمات اوليه از شيوع بيماري‌هاي دهان و دندان جلوگيري كند و اصل پيشگيري را موردنظر قرار دهند. از آن پس و به پيشنهاد جامعه اسلامي دندانپزشكان، روز 23 فروردين به عنوان روز دندانپزشكي نامگذاري شد. 2 سال بعد يعني در سال 1362، هيات دولت سالروز تصويب قانون مذكور يعني 23 فروردين ماه را به عنوان روز دندانپزشكي برگزيد. هر چند همزماني با تعطيلات نوروز و هفته سلامت باعث مي‌شود تا حدودي اين روز كمرنگ ديده شود.
اين روز فرصت مناسبي است تا سياستگذاران تاملي دوباره بر دغدغه‌ها و دلمشغولي‌هاي صاحبان حرف دندانپزشكي و نارضايتي مردم از بالا بودن هزينه‌هاي خدمات دندانپزشكي و پايين بودن تعهدات و حمايت‌هاي بيمه‌اي در قبال بيماري‌هاي دهان و دندان داشته باشند.
شغل و دندان
حتي نوع شغل نيز در ميزان سلامت دندان‌ها موثر است. در برخي كارخانجات كه كارگران با مواد شيميايي خاص سر و كار دارند، اين مواد شيميايي مي‌توانند روي بافت دندان‌ها تاثير بگذارند. در اين شرايط استفاده از ماسك‌هاي ايمني و پوشاندن دهان و بيني با اين ماسك‌ها مي‌تواند از تماس مداوم مواد با بافت دندان‌ها پيشگيري كند. برخي از اين مواد شيميايي و بخارات آنها، حالت اسيدي دارند كه تنفس مداوم اين بخارات و تماس آنها با دندان‌ها مي‌تواند باعث پوسيدگي دندان‌ها شود. خياطان و نجارها نيز به نوع ديگري در معرض آسيب هستند. بسياري از خياط‌ها عادت دارند هنگام كار، سوزن ته‌گرد را بين دندان‌هاي جلويي فك بالا و پايين خود قرار دهند يا عادت دارند نخ را با دندان‌هاي جلويي خود ببرند نجاران نيز ميخ را در بين دندان‌هاي خود قرار مي‌دهند. اين عادت شغلي ممكن است در كوتاه‌مدت اثري روي ساختمان دندان‌هاي افراد نداشته باشد. ولي وقتي اين كار هر سال تكرار شود، آثار خود را روي بافت سخت دندان بر جاي مي‌گذارد.
كارگران شيريني‌پزي‌ها و شكلات‌سازي‌ها نيز به شكل ديگري در معرض خطر هستند. اين افراد در محيط كار خود مرتب مواد قندي كه يكي از عوامل اصلي پوسيدگي دنداني هستند را مي‌خورند. حتي اگر اين خوراكي‌هاي شيرين را در محل كارشان بچشند، محيط دهان آنها مدام اسيدي خواهد بود. در محيط اسيدي، ساختمان معدني دندان حل مي‌شود، بنابراين پوسيدگي‌هاي دنداني خيلي زود در اين افراد رخ مي‌دهد.
جاي خالي آموزش
هزينه بالا يكي از علل اصلي آمار بالاي پوسيدگي دندان است، اما تمام آن نيست. خرابي دندان از ديگر سو به علت فقدان اطلاعات درست در مورد بهداشت دهان و دندان در بين خانواده‌هاست. ديده شده كه خيلي از خانواده‌ها درآمد مناسب و خوبي دارند و هزينه‌هاي پزشكي براي آنها مهم نيست ولي آگاهي كافي در اين زمينه ندارند. در واقع هنوز فرهنگ دندانپزشكي و لزوم رعايت بهداشت دهان و دندان در جامعه جا نيفتاده است.
فقر فرهنگي و اقتصادي دو عامل مهم و اصلي تعلل و عدم مراجعه بموقع مردم به مراكز دندانپزشكي بوده كه حل آن در مرحله اول مستلزم فرهنگ‌سازي و آموزش در سنين اوليه است. در واقع عدم توان پرداخت هزينه‌هاي دندانپزشكي از سوي شهروندان دومين علت تعلل مردم در مراجعه به مطب دندانپزشكان است.
مردم هنگامي كه در سلامت به سر مي‌برند انگيزه چنداني براي كنترل وضعيت دهان و دندان خود ندارند و فقط هنگام بيماري به اين گونه مراكز مراجعه مي‌كنند. به اعتقاد بسيار از دندانپزشكان اكثر ايرانيان بدرستي مسواك زدن را بلد نيستند. در واقع مردم ما در مسواك زدن، هم تنبلي دارند و هم ناآگاهي. تحقيقات جهاني نشان داده است كه افراد جامعه در بالا بردن سلامت دهان و دندان و كنترل عوامل موثر بر آن، نقش بسزايي دارند. به همين علت است كه آموزش‌هاي اجتماعي و نظارت و مراقبت از برنامه‌هاي پيشگيري مي‌تواند در بهبود شاخص‌هاي سلامت دهان و دندان موثر باشد.
منبع: جام‌جم آنلاین
گزارش از: علي اخوان بهبهاني
