مفهومی که در حد شعار و یادبود سالانه باقی مانده است

بیست و هفتم آذر ماه، سالروز شهادت مردی است که سالروز شهادتش را روز وحدت حوزه و دانشگاه نام نهاده اند و هر ساله به رسم دیرین در ظاهر و نه در محتوا، نامی هم از شهید مفتح و اندیشه اش می برند؛ اما دریغ از بررسی عمیق اندیشه ای که وی در سر داشت، ولی مجال روشنگری آن را نیافت.

به گزارش «تابناک»، سال های سال است که وحدت دانشگاه و حوزه در کشور ما این گونه تعبیر شده که انگار قرار است دانشگاه به حوزه علمیه تبدیل شود یا بر عکس. در این سال ها این اندیشه مترقی ابزار تصفیه حساب های سیاسی شده و گروهی هم می کوشند با این حربه، منتقدان سیاسی خود از گروه دیگر را به بهانه های این چنینی از صحنه به در کنند.

اما باید گفت، بر پایه این نظریه، نه قرار است حوزویان لباس دانشگاهیان را و نه دانشگاهیان ردای روحانیت بر تن کنند. حوزه های علمیه که با تسامح الگویی از مکتب خانه های قدیم ایرانی است، به صورت سنتی محل علم آموزی ایرانیان بوده است؛ همانجایی که علاوه بر حکمت و فقه، ریاضیات و نجوم و... هم تدریس می شده و در دوران جدید پس از ورود دانشگاه به ایران، این دو به مانند دو بال حرکت علمی کشور را به حرکت درآورده اند.

در واقع، اگر علم را بر پایه تعریف علمای منطق، حرکت از سوی مجهولات به سوی معلومات تعریف کنیم، طبیعی است که در این تعریف، مکان این حرکت اهمیت اساسی ندارد که حوزه باشد یا دانشگاه، بلکه اساس خود حرکت است که در واقع، برداشتن مجهولی از مجهولات عالم خلقت است.

البته در اینجا یادآوری دو نکته لازم است:

نخست اینکه سنت علمی ایرانی و اسلامی مانند آنچه در دوران تاریکی در اروپا وجود داشت، نیست که علم را متعارض دین دانسته و مستندات عملی را در صورت مغایرت با تعالیم شرعی جرم می دانستند؛ آن گونه که گالیله را به محکمه کشاندند، بلکه در سنت اسلامی ـ ایرانی، عقل و شرع در یک راستا و برای آگاهی دهی و مجهول شکافی از خلقت حرکت می کنند، چرا که هر چه را که عقل یقینی با طمأنینه عقلی ثابت کند، شرع نیز آن را تأیید می کند.

بنابراین، گویا تلاش شهید بزرگوار مفتح از طرح این مفهوم، نگرانی از نفوذ این انحراف غربی در بین ایرانیان بوده است، به ویژه که در ایران، اساس حکومت و قوانین آن فقه تشیع قرار گرفته بود، برای همین، دامن زدن به چنین تعارضی بین حوزه و دانشگاه به وفور دیده می شد.

دوم آنکه به ویژه در عصر کنونی، چه در حوزه و چه در دانشگاه، افرادی و یا حتی جو غالب این است که همه پدیده ها را در حد فهم انسانی پایین می آورند و اگر قادر به درک و تبیین آن شدند که آن را تأیید، وگرنه آن را رد می کنند و به گفته خود آنان، در این روند می کوشند که همه پدیده ها را برای فهم ملموس و حسی کنند.

در چنین دیدگاه سراسر مادی است که مفاهیمی چون «عصمت» فهم نمی شود؛ بنابراین، رد می شود. این تفکر اکنون هم در حوزه و هم در دانشگاه هست؛ بنابراین، به نظر می رسد در دوره کنونی، این وحدت به معنای تلاش برای فراتر رفتن دانشگاهیان و حوزویان از مفاهیم مادی و توجه بیشتر و جمع شدن پیرامون مکشوف کردن مجهولات عالم خلقت است، نه طبیعت.

در پایان باید یادآور شد، هرچند هدف اولیه شهید بزرگوار، جلوگیری از انشقاق دو قشر  فرهیخته کشور بوده، به نظر می رسد پس از گذشت نزدیک به سی سال، لازم است که اندیشمندان با عمق بیشتری به این مسأله نگاه کرده و زوایای پنهان آن را برای تدوام بهتر حرکت علمی کشور، واشکافی کنند؛ مسأله ای که سال های سال است در شعار و برگزاری مراسم وامانده و گامی رو به جلو برای آن برداشته نشده است.