یک سال پس از سقوط اسد؛ اقلیت‌ها به دولت «الشرع» بی اعتماد هستند

بانک جهانی برآورد می‌کند که بازسازی سوریه به ۲۱۶ میلیارد دلار نیاز دارد. ده‌ها منطقه همچنان در میان خاکستر و آوار قرار دارند. اقتصاد هنوز به حرکت نیفتاده و تعهدات حمایت مالی و سیاسی از سوی متحدان بین‌المللی و منطقه‌ای نیز هنوز به‌طور کامل محقق نشده است.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، شبکه الجزیره قطر در گزارشی به بررسی سوریه جدید یک سال بعد از سقوط نظام بشار اسد پرداخته که در ادامه آمده است.

لازم به ذکر است انتشار مقالات خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

دمشق، سوریه – صبح روز ۵ دسامبر ۲۰۲۵، یک تاکسی مرا از مرز لبنان–سوریه عبور داد. این بار با نخستین سفرم تفاوت داشت؛ سفری که در ساعات اولیه ۹ دسامبر ۲۰۲۴ انجام شد، تنها یک روز پس از آنکه بشار اسد سوریه را به مقصد مسکو ترک کرد.

در آن روز، خودرو‌های نظامی ارتش سوریه در کنار بزرگراه منتهی به دمشق رها شده بودند. همچنین در حاشیه‌های بزرگراه، یونیفرم‌های مردانی که زمانی این خودرو‌ها را می‌راندند، پراکنده و رها شده بود.

تابلویی هم که یک سال پیش از آن عکس گرفته بودم و رویش نوشته بود «سوریه اسد به شما خوش‌آمد می‌گوید» از بین رفته است.

من به دمشق بازگشته بودم تا نخستین سالگرد سقوط رژیم را پوشش دهم. یک سال بعد، مردم دوباره به میدان امویان بازمی‌گردند تا جشن بگیرند.

این بار، به‌جای شلیک گلوله به هوا، مردان مسلح مشغول سامان‌دهی جمعیت هستند. شاسی‌بلند‌های گل‌آلودی که نیرو‌های ضد اسد را به دمشق منتقل کرده بودند، جای خود را به خودرو‌های جدید نیرو‌های امنیتی داده‌اند که نشان ملی تازه، مصوب دولت احمد الشرع، بر آنها نقش بسته است.

در میدان امویان، با وجود آنکه هنوز سه روز تا سالگرد باقی مانده بود، مردم گرد هم آمدند، پرچم‌ها را به اهتزاز درآوردند و آتش‌بازی به راه انداختند. بسیاری از شادی خود از جشن پیشِ‌رو سخن می‌گفتند.

معتز، دانشجوی ۱۹ ساله، گفت: «اوضاع خوب است. وضعیت در یک سال گذشته… از هر نظر تغییر کرده است.»

گفت‌وگوی ما به پایان رسید و من شروع به صحبت با دانشجوی دیگری کردم. سپس معتز به من نزدیک شد و از من خواست لطفاً نام خانوادگی‌اش را در گزارش ذکر نکنم.

کنار من یکی از همکاران کانادایی‌ام ایستاده بود. وقتی دوستِ معتز فهمید او اهل کاناداست، به او گفت سوریه برای سفر یک یا دو هفته‌ای جای خوبی است، اما زندگی در کانادا بهتر است.

بیشتر حاضران در میدان، تنها حاکمیت یک خانواده را تجربه کرده بودند. بسیاری از آنها که زیر ۲۵ سال سن داشتند، فقط حاکمیت یک نفر را می‌شناختند. رهایی از آسیب‌ها و زخم‌های روحی، به‌ویژه خاطرات سال‌های خیزش و سرکوب خشونت‌آمیز، به‌طور طبیعی زمان‌بر خواهد بود. بهبود وضعیت کشور و زیرساخت‌های آن نیز همین‌طور.

کسبه سوری که در بازار‌های الصالحیه و الحمیدیه با آنها صحبت کردم، گفتند کسب‌وکار همچنان تا حد زیادی بهبود نیافته است. امید‌های زیادی وجود دارد که لغو تحریم‌های ایالات متحده، از جمله لغو اخیر قانون سزار، بتواند اقتصاد را به حرکت درآورد. اما فعلاً بسیاری از مردم روزبه‌روز زندگی می‌کنند یا به حواله‌های ارسالی از خارج متکی هستند.

ناپدیدشدگان

یکی از انتقاد‌های فعالان این است که در مورد مسئله ده‌ها هزار سوریِ ناپدیدشده، پیشرفت چندانی حاصل نشده است. پرتره‌های افراد مفقود که در میدان مرجه دمشق نصب شده بود، پاره و پایین کشیده شد.

یک سال پیش‌تر، من و همکارانم به‌سمت زندان صیدنایا در شمال شهر رانندگی کردیم. چند کیلومتر مانده به مقصد پارک کردیم، در حالی که حملات هوایی اسرائیل در دوردست منفجر می‌شد، و پیاده به‌سوی زندان ادامه دادیم.

در آنجا، با ده‌ها هزار نفر روبه‌رو شدیم که به دنبال هر نشانه، زمزمه یا اثری از عزیزان ناپدیدشده‌شان بودند؛ کسانی که در زندان‌های سوریه ناپدید شده بودند. هنگام بازگشت از زندان، افرادی که تازه می‌رسیدند از ما می‌پرسیدند آیا هنوز زندانی‌ای در داخل باقی مانده است یا نه. آنها هنوز نمی‌دانستند که همه زندانیان باقی‌مانده آزاد شده‌اند و اینکه شایعات مربوط به یک سلول زیرزمینی، خود گواهی بر عمق تباهی خلاقانه‌ای بود که این رژیم قادر به آن بود.

بانک جهانی برآورد می‌کند که بازسازی سوریه به ۲۱۶ میلیارد دلار نیاز دارد. ده‌ها منطقه همچنان در میان خاکستر و آوار قرار دارند. اقتصاد هنوز به حرکت نیفتاده و تعهدات حمایت مالی و سیاسی از سوی متحدان بین‌المللی و منطقه‌ای نیز هنوز به‌طور کامل محقق نشده است.

یک سال پس از سقوط اسد، برخی خیابان‌ها دوباره آسفالت شده‌اند و افراد مسلح با لباس‌های نامتجانسی که زمانی در خیابان‌های شهر پرسه می‌زدند، جای خود را به مردانی با یونیفرم‌های یکدست سیاه و نشان‌های دولتی داده‌اند. لایه‌ای از ظاهر رسمی بر دمشق کشیده شده است. بسیاری از ساکنان محلی ممکن است این ظاهر را با ابراز شادی خود همراه کنند، اما در زیر این لایه، هنوز بسیاری در حال دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات هستند.

بازگشت به خانه یا نه؟

سوریه همچنان در مرحله پس از جنگ قرار دارد. در حالی که ساکنان محلی می‌گویند برق و زیرساخت‌ها در حال بهبود است، قدم زدن در خیابان‌ها یا کوچه‌های تاریک هنوز امر غیرمعمولی نیست. هنگام دیدار از دوستی در محله مهاجرین، او به ساعت نگاه کرد و گفت: «امروز هنوز برق نیامده. دو ساعت وصل است و چهار ساعت قطع.»

گزارش شده که حدود سه میلیون سوری در یک سال گذشته به کشور بازگشته‌اند. در سفر کوتاه خود با چند نفر از آنها دیدار کردم.

عمران، ۲۲ ساله، یک هفته پیش از لبنان بازگشته بود؛ جایی که پس از نزدیک به یک دهه دوری از مادر و برادر کوچکش، به نصب پنل‌های خورشیدی مشغول بود.

ابوتاج، ۲۴ ساله، پس از ۱۰ سال زندگی در عربستان سعودی بازگشته و امیدوار است خانواده‌اش به‌زودی به او ملحق شوند. در شامی نزدیک باب شرقی، گروهی با شور و حرارت درباره سال گذشته، تغییراتی که می‌خواستند ببینند و نقشی که می‌توانستند در شکل‌دهی آن ایفا کنند، گفت‌و‌گو می‌کردند.

یک پژوهشگر سوری-فلسطینی که چند ماه پیش از لبنان بازگشته بود، با وجود انتقاد‌هایی که داشت، نسبت به مسیری که کشور در آن حرکت می‌کند خوش‌بینی مسری‌ای احساس می‌کرد.

دیگران، سوری‌هایی که در لندن، اَمان یا استانبول زندگی می‌کنند، گفتند آنها نیز در حال بررسی بازگشت هستند. برای آنها، سرانجام امیدی پدید آمده است.

در ۹ دسامبر ۲۰۲۴، من از ویلایی بازدید کردم که خانواده اسد برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌کردند. جلو ویلایی، ردیفی از درختان میوه به‌خوبی مرتب شده بود که میوه‌های کومکوات داشتند.

وقتی ساکنان محلی از ویلای غارت‌شده رفت‌وآمد می‌کردند و به مکانی سر می‌زدند که قبلاً برای عموم ممنوع بود، مردی با کت چرمی کومکوات‌ها را از درخت چید و آب آنها را می‌مکید. صدایش را آن‌قدر بلند کرد که همه اطرافیان بشنوند: «چه شیرینی!»

او می‌توانست درباره میوه صحبت کند یا لحظه‌ای از تاریخ.

در آن روز و ماه‌ها پس از آن، دیدن مردانی با لباس‌های نظامی در رنگ‌ها و الگو‌های مختلف که در شهر گشت می‌زدند یا در ایستگاه‌های بازرسی خدمت می‌کردند، امر معمولی بود.

امروز، جای آنها را مردانی با یونیفرم‌های سیاه استاندارد گرفته‌اند. مردم دیگر بالا و پایین نمی‌پرند، آنها را در آغوش نمی‌گیرند و جشن نمی‌گیرند. اما حداقل در دمشق، مردم دیگر در انظار عمومی به‌طور آشکار از آنها نمی‌ترسیدند.

البته، سال گذشته شامل تجربیات متنوعی نیز بوده است، از جمله برخی که تاریک بوده‌اند.

خشونت گسترده و کشتار‌ها در ساحل در مارس و در السویدا در جولای، باعث شده بسیاری از اقلیت‌ها نسبت به مقامات بی‌اعتماد شوند. در سفر‌های قبلی به نقاط مختلف کشور، از جمله یک روز در السویدا در فوریه ۲۰۲۵، بسیاری از سوری‌های اقلیت‌نشین نسبت به احمد الشرع و دولت جدید او مشکوک بودند. با این حال، بسیاری ابراز امیدواری کردند که اقدامات در زمینه حقوق و کرامت اقلیت‌ها با سخنان رهبری جدید و پیروان آن مطابقت داشته باشد.

در واقع، بسیاری از صحبت‌های مطرح‌شده در اروپا و دیگر نقاط جهان درباره حفاظت از اقلیت‌ها ابراز ناامیدی کردند. در رستورانی لوکس در محله ابورمانه دمشق، یک وکیل به من گفت از یک روزنامه محافظه‌کار فرانسوی خشمگین شده است، زیرا این روزنامه دیدگاه‌های او درباره وضعیت سیاسی را منتشر کرده و او را «وکیل مسیحی» خوانده بود.

با این حال، در آخرین سفرم، دریافتم بسیاری از حسن نیت‌های اقلیت‌هایی که با آنها صحبت کرده بودم، کمرنگ شده است. این امر در دمشق و سایر مناطق نیز صادق بود.

یک غیرسوری که به‌طور منظم برای کار به این منطقه سفر می‌کند، به من گفت: «فکر نمی‌کنم مردم درک کنند کشتار‌های السویدا چقدر بر مردم آنجا تأثیر گذاشت.»

سال گذشته، پس از سفری به دمشق و حلب در دسامبر، در دفترچه گزارشگری خود نوشتم که نسبت به وسواس غرب در مورد حقوق اقلیت‌ها، وقتی که به‌وضوح در دوران اسد آنها را نادیده گرفته بود، شک داشتم و تنها جهانی‌بودن، توانایی زندانی، شکنجه یا ناپدید شدن بود.

«نگرانی‌های اقلیت‌ها واقعی است و نباید نادیده گرفته شود، اما امیدوارم تمرکز بر یک گروه اقلیت خاص، مبارزه وسیع‌تر برای حقوق همگانی که هزاران سوری در سراسر فرقه‌ها و مناطق خواستار آن هستند را تحت‌الشعاع قرار ندهد یا نادیده نگیرد»، در آن زمان نوشتم.

احساس آرامش ناشی از نبود اسد هنوز وجود دارد. اما آن مبارزه برای حقوق همگانی، هم برای اقلیت‌ها و هم برای اکثریت، هنوز مسیر دشواری پیش رو دارد.

در دومین روز حضورم در دمشق، پیامی صوتی از رزان رشیدی، مدیر اجرایی کمپین سوریه دریافت کردم. رشیدی و همکارانش کمپینی را رهبری می‌کنند تا اسد را از مسکو به سوریه بازگردانند تا در دادگاهی ویژه به ریاست سوری‌ها محاکمه شود.