خام‌فروشی، از جمله چالش‌های مزمن و پرهزینه اقتصاد ایران است؛ موضوعی که طی سال‌های اخیر بار‌ها از سوی رهبر انقلاب و رئیس‌جمهور مورد انتقاد قرار گرفته و به عنوان مانعی جدی در مسیر توسعه صنعتی کشور شناخته شده است.
به گزارش سرویس اقتصادی تابناک؛ رهبر انقلاب در یکی از دیدار‌ها با مسئولان نظام با اشاره به اینکه بخش‌هایی نظیر نفت، گاز و معادن به‌دلیل خام‌فروشی، سرمایه‌های ملی را بدون هیچ ارزش افزوده‌ای از کشور خارج می‌کنند، تأکید کردند: «متأسفانه مواد خام با قیمت ارزان صادر می‌شود و محصول نهایی با قیمتی بسیار بالاتر وارد کشور می‌گردد؛ در حالی که باید با تکیه بر تولید دانش‌بنیان، این چرخه معیوب اصلاح شود و صادرات به جای مواد خام، متوجه محصولات نهایی باشد.»
در همین راستا، اخیرا دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، نیز در موضعی مشابه با انتقاد از تداوم خام‌فروشی گفته است: «صادرات مواد خام در شرایطی که برای واردات همان محصولاتِ فرآوری‌شده ناچاریم چندین برابر هزینه بپردازیم، نه منطقی است و نه به سود آینده کشور. دولت مصمم است با رفع موانع تولید و تجارت، مسیر ایجاد ارزش افزوده داخلی را هموار کند.»
روایتی از یک خام‌فروشی
اما آمار‌ها خود گویای عمق مشکل‌اند. به عنوان نمونه، بررسی‌های تابناک نشان می‌دهد فروش هر تُن کنسانتره سنگ‌آهن به‌صورت خام تنها ۷۰ تا ۸۰ دلار برای کشور ارزش دارد؛ در حالی که اگر همین ماده در داخل به «گندله» تبدیل شود، ارزش آن به حدود ۱۰۰ دلار و در مرحله دوم، در قالب «آهن اسفنجی»، به ۲۵۰ دلار در هر تن می‌رسد. به بیان دیگر، فرآوری داخلی می‌تواند ارزش محصول معدنی را تا بیش از سه برابر افزایش دهد و سود آن را مستقیماً به چرخه اقتصاد ملی بازگرداند.
حمایت از اشتغال پایدار و تولید صنعتی
افزون بر سود اقتصادی، بُعد اشتغال نیز اهمیت بالایی دارد. هر واحد تولیدی در حوزه گندله‌سازی یا آهن اسفنجی، به طور میانگین برای حداقل ۴۰۰ نفر به صورت مستقیم و برای صد‌ها نفر دیگر در بخش‌های حمل‌ونقل، تعمیرات، و خدمات فنی، شغل پایدار ایجاد می‌کند. در حالی که خام‌فروشی، عملاً اشتغال قابل ذکری در داخل کشور به همراه ندارد.
تکمیل زنجیره ارزش و امنیت تولید فولاد
از سوی دیگر، جلوگیری از صادرات خام به معنای تکمیل زنجیره ارزش در صنعت فولاد و تأمین مواد اولیه کارخانه‌های داخلی (گندله‌سازی، آهن اسفنجی، فولادسازی) است؛ اقدامی که وابستگی صنعت کشور به خارج را کاهش می‌دهد و عملاً امنیت تولید را تضمین می‌کند.
در نهایت، جلوگیری از خام‌فروشی نه‌تنها یک سیاست اقتصادی درست، بلکه گامی است در جهت تحقق اسناد بالادستی کشور، از جمله اقتصاد مقاومتی و برنامه توسعه صنعتی است که بر «تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین‌دستی» تأکید دارند. این مسیر، همان راهی است که می‌تواند ایران را از «صادرکننده مواد خام» به «تولیدکننده محصولات ارزشمند و فناورانه» تبدیل سازد.
