زلزله‌ای که خبرساز شد!
به گزارش تابناک به نقل از اعتماد؛ مهدی زارع نوشت: زمین‌لرزه با بزرگای ۵.۳ ساعت ۵ دقیقه بامداد جمعه ۱۱ مهر ۱۴۰۴ در ۶۰ کیلومتری شمال‌شرق زواره در استان اصفهان با ژرفای حدود ۱۰ کیلومتر تا فاصله حدود ۲۵۰ کیلومتری احساس شد. زلزله در تهران، اصفهان، کاشان، قم کرج، یزد، اردکان، نایین و چند شهر دیگر نیز احساس شده است. تا ساعت ۱۴:۳۰ جمعه ۶ پسلرزه با بزرگای ۲.۵ تا ۳.۳ در این منطقه رخ داده است. از این زلزله جز خسارات جزیی در بعضی بنا‌ها آسیب دیگری گزارش نشده است.
بعضی از سایت‌های خبری و صفحات در شبکه‌های اجتماعی از اینکه زلزله بامداد جمعه زلزله ناشی از انفجار بوده و زمین‌ساختی نبوده صحبت کردند. باید تاکید کرد که پنهان کردن موفقیت‌آمیز انفجاری که باعث زلزله‌ای با بزرگی ۵.۳ می‌شود و وانمود کردن آن به عنوان یک رویداد طبیعی به دلیل ردپا‌های لرزه‌ای متمایز عملا ممکن نیست.
انفجار‌های ناشی از آزمایش شیمیایی یا هسته‌ای بزرگ با فشار دادن لایه‌ها به سمت بیرون از یک نقطه، از یک منبع فشاری، امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کنند. این امواج P قوی - فشاری - و امواج S نسبتا ضعیف - برشی- هستند. زلزله‌های زمین‌ساختی در اثر لغزش در امتداد یک گسل (شکست برشی) ایجاد می‌شوند و با امواج S قوی و موج P ضعیف‌تر مشخص می‌شوند.
یک رویداد با بزرگی M ۵.۳ قابل توجه است و به راحتی توسط شبکه جهانی لرزه‌نگار‌ها که از سوی سازمان‌هایی مانند سازمان پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای (CTBTO) و سازمان‌های مختلف زمین‌شناسی و زلزله‌شناسی ملی و بین‌المللی قابل تشخیص است.
پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای (CTBTO) دارای شبکه‌ای جهانی از ایستگاه‌ها است که می‌توانند حتی مقادیر بسیار کمی از گاز‌های نجیب رادیواکتیو (مانند زنون-۱۳۳) را که می‌توانند از یک آزمایش زیرزمینی نشت کرده و به جو برسند، شناسایی کنند. این تأیید نهایی یک انفجار هسته‌ای است. آماده‌سازی محل آزمایش قبل از آزمایش (حفاری، حفاری، کابل‌کشی)، خود آزمایش (که می‌تواند باعث ایجاد یک دهانه فرونشست قابل مشاهده شود) و فعالیت‌های پس از آزمایش، همگی توسط چندین ماهواره ملی و تجاری رصد می‌شوند.
از سوی دیگر از آنجا که زلزله با بزرگای ۵.۳ امواجی منتشر می‌کند که در ایستگاه‌هایی با هزاران کیلومتر فاصله در سراسر دنیا ثبت می‌شوند و داده‌های با کیفیتی ارایه می‌دهند، امکان تجزیه و تحلیل دقیق و برخط چشمه لرزه‌زا بلادرنگ فراهم می‌شود. توجه شود که سازوکار زمین‌لرزه به همراه ژرفای آن و همچنین وجود پسلرزه‌ها که همگی نمایانگر گسیختگی یک صفحه گسله هستند از نماد‌های یک زلزله زمین‌ساختی و وجه تمایز آن از یک زلزله ناشی از انفجار است.
در پهنه اردستان در کمان ماگمایی ارومیه دخترگسله‌های امتدادلغز فعال و راندگی غالب هستند. زلزله بامداد ۱۱ مهر ۱۴۰۴ شش ماه پس از زمین‌لرزه اول فروردین ۱۴۰۴ در همین منطقه نمایانگر تداوم لرزه خیزی متوسط در این منطقه است. زمین‌لرزه‌های متوسط در شرق- جنوب شرق کاشان در بازه زمانی شش ماه و یازده روزه از نظر پتانسیل زمین‌لرزه‌های شدید بعدی در همین ناحیه باید مورد توجه قرار گیرد. زمین‌لرزه‌های شدید در این پهنه مکرر و فراوان رخ نمی‌دهند ولی در هر سده انتظار وقوع یک زمین‌لرزه شدید در این پهنه وجود دارد.
این زلزله در بخش‌هایی از تهران نیز - به ویژه در جنوب تهران - حس شد. اینکه یک زلزله با بزرگای ۵.۳ در فاصله ۲۵۰ کیلومتری در یک کلان‌شهر حس شود، به دلیل اثر تشدید خاک و جمعیت زیاد در جنوب شهر تهران و سکونت مردم در ساختمان‌های بلند است.
به هر حال برای اینکه چنین زمین‌لرزه‌ای ناشی از انفجار باشد و در فاصله زیاد هم حس شود شرایط خاصی لازم است. سطح انفجار مورد نیاز برای ایجاد یک رویداد لرزه‌ای که در فاصله ۲۵۰ کیلومتری احساس شود، باید بزرگی معادل زلزله در محدوده M ۴.۵ تا M ۶.۰ ایجاد کند. برای اینکه این رویداد در فاصله ۲۵۰ کیلومتری احساس شود، باید بزرگی آن به اندازه کافی قوی باشد تا بر کاهش انرژی (اتلاف) در آن فاصله غلبه کند. قدرت انفجار معمولا بر حسب کیلوتن معادل TNT اندازه‌گیری می‌شود.
رابطه بین قدرت انفجار و بزرگای زلزله تقریبی است و به عواملی مانند زمین‌شناسی محل آزمایش و ژرفای انفجار بسیار وابسته است. انفجار معادل یک کیلوتن تی‌ان‌تی می‌توان زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۴.۰ ایجاد کند. برای رسیدن به سطح بزرگای ۵.۳ (تا با اطمینان در ۲۵۰ کیلومتر احساس شود) انفجاری معادل حدود ۳۵ تن تی‌ان‌تی لازم است.
یک انفجار عمیق و یک انفجار سطحی کم ژرفا اساسا ردپای لرزه‌ای و نحوه آزاد شدن و اثرات سطحی متفاوتی دارند. یک انفجار ژرفتر محصور به این معنی که انرژی بیشتری به امواج لرزه‌ای تبدیل می‌شود که در زمین پخش می‌شوند. انفجار‌های ژرفتر امواج P (فشاری) قوی‌تر و واضح‌تری تولید می‌کنند که سریع‌ترین هستند و از درون زمین عبور می‌کنند. این امر تشخیص جهانی رویداد را در فواصل طولانی آسان‌تر می‌کند.
اگر ژرفا زیاد باشد انفجار «مهار» می‌شود و از خروج انرژی به جو جلوگیری شده و تولید سیگنال لرزه‌ای به حداکثر می‌رسد.
یک انفجار سطحی یا کم‌ژرفا، کمتر در زمین منتشر می‌شود. بخش بیشتری از انرژی در جو از بین می‌رود، دهانه تشکیل می‌دهد و امواج سطحی تولید می‌کند. انفجار‌های کم‌ژرفاتر در مقایسه با یک رویداد ژرف نسبت بیشتری از امواج سطحی را نسبت به امواج درونی تولید می‌کنند.
یک موج فشار جوی قوی – فراصوت- ایجاد می‌کند که می‌تواند وسیله‌ای اضافی برای تشخیص باشد. در زمینه پایش لرزه‌ای - پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای- یک رویداد انفجار نسبت بزرگای امواج درونی به بزرگای امواج سطحی بیشتری دارد- نسبت به همین نسبت برای زلزله‌ای طبیعی با بزرگای مشابه و این تفاوت برای انفجار‌های ژرفتر و مهار شده بیشتر هم می‌شود؛ بنابراین ملاحظه می‌شودکه عملا غیر ممکن است که زمین‌لرزه‌ای ۵.۳ ناشی از یک انفجار معادل ۳۵ کیلوتن تی‌ان‌تی رخ دهد و در شبکه‌های جهانی مشخص نباشد- یا پنهان شود-که زلزله‌ای طبیعی نیست. زمین‌لرزه بامداد ۱۱ مهر ۱۴۰۴ نیز کاملا طبیعی بود.
داده های لرزه ای چطوری میتونن این موضوع رو نشون بدن؟انفجار باعث فعال شدن گسل شده. نه اینکه خودش باعث لرزش این همه شهر شده باشه. گسل هم وقتی فعال بشه به هیچ عنوان نمیشه تشخیص داد منشا لرزه ی ایجاد شده رو.. چون اونچه که لرزه نگار ثبت میکنه موج حاصل از لغزیدن گسل هست. نه موج انفجار.
باید داده های پیشین از وقوع زمین لرزه بررسی بشه تا مشخص بشه آیا ریز موج های "پ" به صورت پالس وجود داشته یا نه. اگر وجود داشته اونوقت میشه شک کرد که انفجار ها گسل رو فعال کرده.