وقتی نخست‌وزیر ایران اسرائیل را به رسمیت شناخت و یک‌نماینده مجلس اعتراض کرد
به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، پس از جنگ جهانی دوم در دهه سی و چهل خورشیدی جهان غرب با شتاب به سمت پیشرفت و بازسازی خود پیش می‌رفت، اما آسیب‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این جنگ همچنان در خاورمیانه بروز و ظهور می‌یافت. یکی از مهم ترین بحران‌ها و چالش‌های پیامد این جنگ، تأسیس کشور اسرائیل در قلب خاورمیانه و کشورهای مسلمان بود که با بررسی اسناد و اوراق رسمی به جای مانده از این دوره پرتلاطم باید به طور مجزا به آن پرداخت.
بین اسناد آرشیو مجلس شورای اسلامی سندی به چشم می‌خورد که برای نخستین بار منتشر می‌شود.
شیخ محمدتقی قمی پس از مهاجرت به کشور مصر با هماهنگی برخی از علمای مطرح در جهان اسلام برای نخستین بار دست به تأسیس دارالتقریب بین مذاهب اسلامی زد تا از این طریق گامی مؤثر برای اتحاد بین علمای شیعه و سنّی در جهت حفظ منافع مسلمانان جهان برداشته باشد. هر چند در سال‌هایی که دارالتقریب توسط شیخ محمدتقی تشکیل شد، فکر ایجاد و تاسیس کشوری تحت عنوان اسرائیل چالش و امری درخور توجه به شمار نمی آمد و به نظر می‌رسد این اتحاد بیشتر در جهت رفع اختلافات بین علما و جلوگیری از نفوذ و شیطنت خارجی به ویژه در راس آن انگلیس‌ها در بین مسلمانان باشد. اما با تحولات پس از جنگ جهانی دوم که فصل نوینی در دشمنی جهان غرب با مسلمانان آغاز شد و به تبع آن فکر تشکیل کشور اسرائیل عملی شد در نتیجه یکی از اهداف دارالتقریب مبارزه با هرگونه تشکیل و تاسیس کشور اسرائیل و اشغال سرزمین اسلامی بود.
اسفند 1328 در اقدامی بی سابقه محمد ساعد نخست وزیر وقت ایران، موجودیت اسرائیل را به صورت دوفاکتو (De facto) به رسمیت شناخت. این اقدام پذیرفتن پایین‌ترین سطح رابطه با یک کشور به شمار می‌آید، اما موجب تعجب بین کشورهای مسلمان منطقه، گروه‌ها و اقشار مختلف جامعه ایران شد به طوری که بسیاری از نمایندگان مجلسین شورای ملی و سنا نیز نسبت به این مصوبه دولت واکنش منفی نشان دادند.
در این میان مناقشات و مباحث عدیده ای نیز در مجلس سنا شکل گرفت. این دوره مصادف بود با نخستین دوره حیات مجلس سنا در ایران که ریاست این مجلس برعهده سیاست مدار کهنه کار تاریخ معاصر سید حسن تقی زاده بود. در بین اعتراضات و واکنش‌های تند سناتورها یکی بیش از دیگران مورد توجه رسانه‌های گروهی داخلی و خارجی قرار گرفت و انعکاس فراوانی در جامعه داشت.
در ادامه شرح سند ارائه می‌گردد:
سند شماره یک
مکاتبه سید محمد تدین در تاریخ 20 فروردین 1329 خطاب به سید حسن تقی زاده ریاست مجلس سنا، در اعتراض به رسمیت شناختن کشور اسرائیل توسط دولت بود و خواستار حضور کفیل وزارت امورخارجه در مجلس سنا جهت پاسخ به پرسش ایشان درخصوص به رسمیت شناختن دولت اسرائیل شد. هرچند در آن روز دولت ساعد در مسند قدرت نبود اما تدین می‌خواست وزارت امورخارجه را به نحوی مؤاخذه کند، که با چه مجوزی دولت هرچند به صورت دو فاکتو کشور اسرائیل را به رسمیت شناخته است.
این اقدام از این منظر که تدین یکی از رجل سیاسی تراز اول کشور در آن سال‌ها بوده و مدت‌های مدیدی بر کرسی وزارت و وکالت تکیه زده بسیار مهم بود. تدین در جریان انتقال سلطنت در دوره پنجم مجلس شورای ملی و همچنین مجلس موسسان اول نقش کلیدی برعهده داشت و می‌توانست این موضع گیری تند تدین کمک شایانی برای جلوگیری از به رسمیت شناختن کشور اسرائیل کند و همین موضوع و اقدام تدین سبب خوشحالی و مسرت علمای جهان اسلام می‌شود به طوری که شیخ محمدتقی قمی از قاهره در نامه ای به تاریخ 26 اردیبهشت 1329 به عنوان دبیرکل گروه تقریب بین مذاهب اسلامی خطاب به سناتور محمد تدین می‌نویسد.
سند شماره دو
شیخ محمدتقی قمی در این نامه ضمن تشکر از تدین به سبب دفاع باشکوه از آرمان فلسطین که آرمان اسلام و آرمان حق و عدالت است این اقدام تدین را به مثابه «غیرت اسلامی» می‌داند و اذعان می‌دارد که این اقدام تدین در جهان اسلام بازتاب فراوانی داشته است و می‌تواند اثر منفی در به رسمیت شناختن دولت اسرائیل داشته باشد.
البته پیش بینی شیخ محمدتقی قمی از اقدام سید محمد تدین در اعتراض به رسمیت شناختن دولت اسرائیل و اینکه می‌تواند این روند را کند و یا غیرممکن کند درست بود. به طوری که کمی بعد در دوره نخست وزیری دکتر مصدق و ریاست آیت‌الله کاشانی در مجلس شورای ملی و مشخصاً در جلسه 165 مجلس شورای ملی به تاریخ 16 تیر 1330 به عنوان سومین دستور جلسه تحت عنوان «فسخ شناسائی دولت اسرائیل» مورد بررسی قرار گرفت.
در جلسه مذکور رضا رفیع عضو کمیسیون خارجه مجلس شورای ملی از باقر کاظمی وزیر امورخارجه خواستار توضیح در این خصوص شد، باقر کاظمی وزیر امورخارجه اعلام کرد:
«به جهت این که دولت ایران دیروز تصمیم خودش را اجرا کرد و ژنرال کنسولگری که در بین المقدس بود را منحل کرد و رسیدگی به کار آن جا را محول کرد. بعمان [سفارت ایران در اَمان] و از این طرف هم دولت مصمم نیست راجع به شناسایی رسمی دولت اسرائیل اقدام دیگری بکند و نماینده ای هم از اسرائیل در ایران قبول نکرده و نخواهد کرد.»
بنابراین به نظر می‌رسد اقداماتی که با پرسش تدین در مجلس سنا آغاز شده بود و مورد حمایت علمای داخلی و خارجی قرار گرفت و با مصوبه دولت دکتر مصدق با عدم رسمیت شناختن کشور اسرائیل به ثمر نشست.
در پایان، ترجمه متن عربی سند دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه می‌آید؛
بسم الله الرحمن الرحیم
خانه تقریب بین مذاهب اسلامی شماره ثبت 439/11112 تاریخ29 رجب 1269/ 16 مه 1950
جناب آقای سید محمد تدین عضو مجلس سنا
سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما باد از دفاع باشکوه شما از آرمان فلسطین که آرمان اسلام و آرمان حق و عدالت است و پرسش شما از دولت ایران در مورد به رسمیت شناختن دولت اسرائیل مطلع شدیم.
گروه تقریب مذاهب اسلامی، متشکل از علمایی از همه مذاهب فکری، برای اتحاد مسلمانان تلاش می‌کند، به دنبال ایجاد تفاهم خوب بین فرقه‌های مختلف است و سخت تلاش می‌کند تا شکاف بین مسلمانانی که به دلیل سیاست از هم جدا شده اند، افزایش نیابد و شکاف بین آنها همچنان گسترش نیابد. این گروه بدون شک از موضع والای شما حمایت می‌کند و از این غیرت اسلامی شما سپاسگزار است. تشکر ما نه تنها به خاطر نور مثبتی است که موضع شما برای خدمت به آرمان فلسطین به ارمغان آورده است، بلکه به خاطر تاثیر خوبی است که داشته و اثر منفی شتاب ایران در به رسمیت شناختن دولت اسرائیل را در قلب مسلمانان کاهش داده است. می‌توانید اعتراض ما را در مجلس سنا اعلام کنید.
جنابعالی مراتب تشکر و قدردانی مرا بپذیرید. درود و رحمت خداوند بر شما باد.
در جلسه شنبه 6/3/29 تقدیم مقام محترم ریاست شد
دبیر کل گروه تقریب بین مذاهب اسلامی
محمدتقی قمی
قاهره- خیابان هاشم پاشا 19- تلفن: 58984
زهرا جعفری؛ کارشناس مرکز اسناد کتابخانه مجلس
تابناک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
