دیپلماسی فرهنگی در آسیای مرکزی

سفر اخیر سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به تاجیکستان را می‌توان در راستای تعمیق مناسبات دوجانبه در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تحلیل کرد؛ سفری که فراتر از گفت‌و‌گو‌های دیپلماتیک، نمادی از بازخوانی پیوند‌های تاریخی و تمدنی میان دو ملت هم‌ریشه است. ️

جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان، با وجود مرز‌های جغرافیایی جداگانه، در بستر فرهنگ و زبان، واحدی هم‌تبار و هم‌هویت محسوب می‌شوند. ️ 

زبان فارسی، میراث مشترک ادبی و نگاه به تاریخ تمدنی ایران‌زمین، عامل نزدیکی ملل این دو کشور است.

تأثیرپذیری تاجیکستان از تاریخ و فرهنگ ایرانی را می‌توان در نظام سیاسی و ساختار فرهنگی آن مشاهده کرد؛ از نماد‌های ملی گرفته تا نهاد‌های آموزشی و علمی که وام‌دار میراث تمدن ایرانی هستند. ️

در این میان، موضع‌گیری حمایت‌آمیز تاجیکستان از ایران در برخی برهه‌های حساس، از جمله در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اخیر که ابعاد منطقه‌ای آن نیز قابل توجه بود، نشانگر تمایل دولت «دوشنبه» به حفظ رابطه‌ای راهبردی با تهران است.

این تمایل البته صرفاً مبتنی بر احساسات فرهنگی نیست، بلکه ریشه در منافع سیاسی و اقتصادی مشترک دارد. ️

با این حال، رابطه تهران و دوشنبه خالی از چالش نیست؛ کشور‌های رقیب مانند عربستان سعودی و قطر در تلاش‌اند با استفاده از ابزار‌های مالی و مذهبی، نفوذ خود را در آسیای مرکزی گسترش دهند. 

همچنین، مانند دیگر کشور‌های آسیای مرکزی، تاجیکستان نیز به شدت از رویکرد‌های سیاسی و امنیتی روسیه تأثیر می‌پذیرد. ️ 
مسکو در سال‌های اخیر تلاش کرده روابط کشور‌های حوزه آسیای مرکزی با ایران را تحت کنترل یا در هماهنگی با منافع ژئوپلیتیکی خود نگه دارد. ️
از این منظر، سفر عراقچی را می‌توان تلاشی هوشمندانه برای بازتعریف روابط تهران–دوشنبه در چارچوبی پایدارتر دانست؛ چارچوبی که بر پایه اشتراکات فرهنگی استوار است، اما به سوی منافع متقابل اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک نیز گسترش می‌یابد.

*پژوهشگر ارشد اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه شیراز