تولد یک‌فرمانده؛ حاج‌علی فضلی در قاب فیلم مستند
به گزارش خبرنگار فرهنگی تابناک، فیلم مستند «تولد یک‌فرمانده» به کارگردانی محمد رحمانی چندی پیش منتشر، و تکه‌ای از پازل تاریخ دفاع مقدس ایران در هشت‌سال جنگ تحمیلی شد.
کارگردان این‌مستند را به‌عنوان نویسنده و پژوهشگر می‌شناسیم. کتاب «من اعتراف می‌کنم»ش هم سال ۱۴۰۲ برنده جایزه جلال آل احمد شد و رفتن او به‌سمت ساخت مستند تصویری از یک‌چهره قابل درک است. چون به‌نظر می‌رسد رحمانی خواسته قاب تصویر را هم در ساخت مستند بیازماید. ساختار «تولد یک‌فرمانده» هم، ترکیبی از مصاحبه‌های شخصیت محوری، تصاویر مستند آرشیوی از زمانه شخصیت، تصاویر تزیینی و عکس‌های شخصیت هستند. مصاحبه‌های موجود در فیلم هم طی چندسال انجام شده و منحصر به بازه زمانی کوتاهی نیستند.
اما عنوان و ساختار مستند مورد اشاره، یک‌مشکل دارند؛ این‌که در تیتراژ این‌گونه می‌بینیم: تولد یک‌فرمانده/ به روایت یدالله ایزدی/ کارگردان: محمد رحمانی. راوی متن خود رحمانی است و کسانی که صدایش را می‌شناسند، متوجه می‌شوند او در حال روایت نریشن یا متن فیلم است. از طرفی مشخص است یدالله ایزدی چندسالی با پروژه زندگی حاج‌علی فضلی درگیر بوده و ساخت مستند، احتمالا نتیجه توافق ایزدی و رحمانی بوده است. اما زاویه دیدی که پشت دوربین این‌مستند نشسته، مشخص نیست و بلاتکلیف است. یعنی مشخص نیست «تولد یک‌فرمانده» در نگاه ایزدی شکل می‌گیرد یا رحمانی.
«تولد یک‌فرمانده» با زمان و ساختاری که دارد، می‌تواند فتح باب یک‌سریال مستند درباره حاج‌علی فضلی باشد. همین‌طور می‌تواند فیلمی از چهره‌ای باشد که تمایل زیادی به مطرح‌شدن ندارد و احتمالا به ساخت همین‌یک‌اثر رضا داده است. به‌هرحال، زندگی حاج‌علی فضلی زوایا و گوشه‌های زیادی دارد که هرکدام قابلیت پرداخت مشروح و مفصل‌تر را دارند؛ مثلا حسین گیل بازیگر پیش از انقلاب که با پیروزی انقلاب توبه کرد و آموزش نیروهای سپاهی را به عهده گرفت.
در مستند مورد اشاره، از مبارزه با منافقین، تحرکات ضدانقلاب، همکاری حاج‌علی فضلی با سردار حسین پروین در گچساران صحبت می‌شود. فراز و فرودها و ماموریت‌های مختلف فضلی هم بهانه خوبی برای پرداختن به شخصیتش هستند. او برای انجام وظیفه به گچساران رفته، سپس به جوانرود، قصر شیرین، دارخوین و بعد آبادان؛ و این‌میان، یکی از اسامی مهمی که در مستند مطرح می‌شود، «حاج‌داود کریمی» فرمانده سپاه منطقه ۱۰ تهران است که البته در مقطع شروع آشنایی‌اش با حاج‌علی فضلی، فرمانده عملیات سپاه استان خوزستان بوده است. خود این‌شخصیت ظرفیت ساخت چندقسمت مستند و نگارش مقالات تاریخ‌محور را دارد. اسارت شهیدتندگویان وزیر وقت نفت ایران و ماجرای ۷ کامیون تکاوران نیروی دریایی هم ازجمله موضوعات مهم مستند «تولد یک‌فرمانده» است که فیلم از کنارشان عبور می‌کند. البته این‌عبور دلیلی دارد که اگر جویایش شویم، احتمالا پاسخ این است که محور اصلی موضوع فیلم، حاج‌علی فضلی است که نباید زیاد از او دور شد.
نکته جالب در زندگی حاج‌علی فضلی که در «تولد یک‌فرمانده» به آن اشاره می‌شود، این است که در پی مجروحیت در جبهه، سال ۱۳۶۱ محافظ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، و کمی بعد توسط حاج‌داود کریمی دوباره به جبهه فرستاده شد.
جانبازی و جراحت‌های حاج‌علی فضلی هم از دیگر موضوعات این‌مستند است که باید حجم بیشتری از زمان فیلم را به خود اختصاص می‌داد اما در این‌زمینه باید پاسخ کارگردان را هم شنید. چون شاید افرادی مانند فضلی، تمایل زیادی به گفتن ایثارگری‌ها و جزییات جانبازی خود در جنگ ندارند. به هرحال آن‌طور که متوجه می‌شویم، حاج‌علی فضلی در طول جنگ از ناحیه ریه، سر و بینایی دچار مجروحیت شده اما می‌شد فصلی از این‌اثر را به چرایی و چگونگی جراحت چشم این‌فرمانده اختصاص داد که در مواجهه اول با او و چهره‌اش خود را نشان می‌دهد.
«تولد یک‌فرمانده» با تاسیس تیپ المهدی توسط فضلی و مشارکت تیپ در عملیات فتح‌المبین ادامه پیدا می‌کند تا در نهایت با رسیدن به آزادسازی خرمشهر به پایان برسد. این‌میان احساس می‌شود فیلم مخاطب را رها کرده و به خدمات دیگر حاج‌علی فضلی از بیت‌المقدس به بعد نپرداخته است. در این‌زمینه هم باید پاسخ کارگردان و طراح اثر را شنید. چون ممکن است بگویند نام اثر «تولد یک‌فرمانده» است و صرفا می‌خواستیم چگونگی رشد و بالا آمدن علی فضلی را به‌عنوان سربازی که فرمانده می‌شود، به تصویر بکشیم نه همه جزییات زندگی‌اش را. با این‌همه باید گفت فیلم دقایقی را در ابتدا به دوران کودکی حاج‌علی فضلی اختصاص داده و می‌شد با عنوان «ادامه دارد» در پایان، راه را برای ساخت فازهای بعدی آن باز گذاشت.
آن‌چه اهمیت دارد، این است که مخاطبان رحمانی باید اثر بعدی مولف موردنظرشان را در قالب کتاب ببینند یا فیلم؟ ممکن است رحمانی بگوید به فراخور زمان دست به انتخاب می‌زند و شرایط، قاب و قالب اثرش را مشخص می‌کنند اما رفت و برگشت به قاب دوربین و کتاب، شاید بر فرم و محتوای اثر مخلوق رحمانی و مدیریت آن تاثیر بگذارد.
تابناک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
خدا حفظ کنه حاج علی فضلی از دلاوران دوران دفاع مقدس سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.