بحران آب از کنترل خارج می شود؟/ کشاورزی، بازیگر نقش اول

رصد اخبار، آمار رسمی و شرایط حال حاضر شهر‌های مختلف ایران مبین این حقیقت است که کشور با بحرانی فزاینده در زمینه منابع آب روبه‌روست؛ بحرانی که ابعاد آن نه‌تنها محیط‌زیستی، بلکه اقتصادی و اجتماعی شده است.

به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، کاهش بارندگی، خشکسالی‌های پیاپی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زیرزمینی و مدیریت ناپایدار مصرف، به‌ویژه در بخش کشاورزی، موجب شده است که بسیاری از مناطق کشور در آستانه فروپاشی منابع آبی قرار گیرند. 

در حال حاضر، بر اساس برخی برآورد‌های کارشناسی، حدود ۸۰ درصد منابع آب ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود؛ آن هم در شرایطی که راندمان آبیاری در بسیاری از نقاط کشور به کمتر از ۳۵ درصد می‌رسد، یعنی بیش از نیمی از آبی که وارد زمین‌های کشاورزی می‌شود، تلف می‌شود.

به گفته متخصصان صنعت آب، میزان مصرف آب در کشاورزی سنتی ایران نه‌تنها متناسب با توان بوم‌شناختی کشور نیست، بلکه عملاً سبب افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها و بروز پدیده‌هایی، چون فرونشست زمین شده است. 

آثار بحران آب چیست؟

بررسی‌های تخصصی نشان می‌دهد در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، سرعت فرونشست زمین حدودا به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده، که بالاتر از مرز بحران جهانی است و زیرساخت‌های شهری، راه‌آهن، فرودگاه‌ها و حتی آثار تاریخی را تهدید می‌کند. از سوی دیگر، افت تراز آب مخازن سد‌ها و کاهش بارندگی، منجر به کاهش ظرفیت ذخایر استراتژیک شده است. 

در تابستان امسال، گزارش‌هایی رسمی از افت شدید منابع آب سد‌هایی مانند سد امیرکبیر منتشر شد که در برخی مناطق به کمتر از نیمی از ظرفیت معمول رسیده‌اند.

باید چه کرد؟ / الزام اصلاح تعرفه آب کشاورزی

برای مواجهه با این بحران، رویکرد‌هایی گوناگون مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین آنها، اصلاح الگوی مصرف و قیمت‌گذاری واقع‌گرایانه منابع آب است. 

در حالی که در بسیاری از کشورها، کشاورزان بر اساس میزان بهره‌وری و نوع محصول، تعرفه‌های مختلف پرداخت می‌کنند، در ایران بخش زیادی از آب مصرفی در کشاورزی به‌صورت یارانه‌ای و تقریباً رایگان ارائه می‌شود. این سیاست سبب بی‌تفاوتی نسبت به بهره‌وری مصرف آب شده است. 

کارشناسان معتقدند اصلاح نظام قیمت‌گذاری پلکانی و استفاده از کنتور‌های هوشمند برای اندازه‌گیری دقیق مصرف آب اجرایی شود. در کنار آن، لازم است که برای مصرف‌کنندگان پرمصرف، جریمه‌هایی در نظر گرفته شده و برای مصرف‌کنندگان کم‌مصرف یا بهره‌ور، مشوق‌های اقتصادی لحاظ در نظر گرفته شود. 

فناوری‌های نو پای کار حل بحران آب

به‌موازات آن، فناوری‌های نوین آبیاری باید با بهره‌گیری از دانش بومی، فناوری نوین، سیاست‌گذاری هوشمند و مشارکت اجتماعی، می‌توان آینده‌ای پایدار برای منابع آبی کشور ترسیم کرد. تعلل در این زمینه، تنها زمان را از ما می‌گیرد؛ زمانی که شاید به‌زودی، دیگر در اختیارمان نباشد.

بحران آب در ایران، بحرانی تدریجی، اما با تبعات آنی و سنگین است. از دست رفتن زمین‌های کشاورزی، مهاجرت اجباری روستاییان، کاهش امنیت غذایی، افزایش هزینه‌های عمومی و تشدید نابرابری‌های منطقه‌ای از پیامد‌های مستقیم این بحران است. 

حل بحران آب با اجماع ملی

تجربه کشور‌هایی مانند استرالیا و اسپانیا که با اقلیم خشک مواجه‌اند، نشان می‌دهد که با یکپارچه‌سازی سیاست‌ها، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کارآمد و مشارکت فعال بخش خصوصی و عمومی، می‌توان با محدودیت منابع کنار آمد و حتی بهره‌وری را افزایش داد.

مقابله با بحران آب در ایران نیازمند یک اجماع ملی است. همه ارکان حاکمیتی، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، تشکل‌های کشاورزی، شرکت‌های دانش‌بنیان و مهم‌تر از همه، مردم، باید نقش خود را ایفا کنند. سیاست‌گذاران باید تصمیم‌های دشوار، اما ضروری بگیرند؛ از جمله محدودسازی کشت محصولات پرآب‌بر در مناطق خشک، واقعی‌سازی قیمت آب، حذف یارانه‌های پنهان مخرب و حمایت هدفمند از کشاورزان برای تغییر الگوی کشت.

 به گزارش تابناک، پایداری منابع آب، تنها یک چالش زیست‌محیطی نیست، بلکه معیاری از بلوغ حکمرانی، کفایت نهاد‌های عمومی، و آگاهی اجتماعی است. اگر امروز، با علم، شجاعت و مشارکت جمعی، تصمیم‌گیری نکنیم، فردا دیگر تنها با کمبود آب روبه‌رو نیستیم، بلکه با کمبود زمان، امید و گزینه‌های ممکن.