رازهای عجیب درباره صدای شما/ خطری به نام تقلید صدا/ صاف کردن مدام گلو ممنوع!

"چرا بعضی صداها از صدای خودشان نابود می‌شوند؟ آیا لکنت درمان دارد؟ تقلید صدا چه بلایی سر حنجره می‌آورد؟

امروز سراغ یک موضوع دم دستی اما بسیار مهم رفته ایم؛ موضوعی به نام صدا‌.

دکتر امیر دارابی، ویس تراپیست و گفتاردرمانگر، در گفت‌وگو با سرویس اجتماعی تابناک، از صدا، رازهای داشتن صدای خوب، چگونگی مراقبت آوازخوانها، مداحان و گویندگان از حنجره و خطراتی پرده برداشت که احتمالا حنجره و صدای ما و شما را تهدید می‌کند!

این گفت و گو را باهم مرور می کنیم؛ ضمن یادآوری این که برای دسترسی به محتوای کامل مصاحبه، حتما فیلم آن را ببینید.

آقای دکتر، مقدمه‌ای درباره صدا بفرمایید. داستان صدا چیست؟ چقدر چیز عجیبی است یا اینکه نه، اساسا اتفاق ساده ایست؟

وقتی صدای ما تولید می‌شود، مجموعه‌ای از عوامل جسمانی، روانی، عواطف و احساسات و کنترل‌های عصبی خاصی با هماهنگی کار می‌کنند و در نهایت، صدایی که از خودمان یا دیگران می‌شنویم شکل می‌گیرد. پس هم یک فرایند بسیار پیچیده است و هم بسیار جذاب. این فرایند تولید صدا با سلامت کلی انسان ارتباط دارد. اگر سالم‌تر باشید، صدایتان حالت بهتری دارد. قطعاً سلامت جسمانی ما، از جمله سلامت گوارش و تنفس، و همچنین سلامت روان ما در کیفیت صدا تأثیرگذار است. خیلی از افرادی که به کلینیک‌های ما مراجعه می‌کنند، سلامت روانشان دچار آسیب شده و همین مسئله باعث آسیب به صدایشان می‌شود.

اگر خوب دقت کنیم، انگار صدا بیانگر حالت درونی افراد است. شما نظرتان چیست؟

دقیقاً. مثلاً اگر مضطرب باشم، تنفسم نامناسب می‌شود، ارتعاش حنجره و عضلات حنجره‌ام به خوبی کار نمی‌کند. این جنبه جسمی ماجراست. از نظر روانی هم وقتی اضطراب دارم، پرتاب صدا یا بروز آن را به خوبی نخواهم داشت. به همین دلیل، کیفیت صدای من نشان می‌دهد که حال من خوب نیست یا مضطرب هستم.

در این میان حنجره چیست؟ کارکردش چگونه است؟

حنجره یک ساختار غضروفی-عضلانی است که در ورودی مجرای تنفسی ما قرار گرفته. حنجره دو تار صوتی دارد که مثل یک دریچه عمل می‌کنند: گاهی باز می‌شوند و گاهی بسته. وقتی نفس می‌کشیم، تارهای صوتی از هم فاصله می‌گیرند و هوا وارد ریه‌ها می‌شود. وقتی صدایی تولید می‌کنیم، هوای بازدمی از بین تارهای صوتی عبور می‌کند و باعث ارتعاش آن‌ها می‌شود و صدا تولید می‌شود. اما تمام ماجرا این نیست! صدایی که در حنجره تولید می‌شود، یک صدای خام است و این صدا در حلق، حنجره و جمجمه طنین پیدا می‌کند و در نهایت، رنگ صدای منحصر به فرد ما را شکل می‌دهد.

 تفاوت صدای افراد به حجم تنفس، اندازه حنجره، طول تارهای صوتی و شکل جمجمه و لوله صوتی بستگی دارد.

آیا می‌توانیم صدای خودمان را تغییر یا پرورش دهیم؟

بله، از طریق افزایش کنترل بر مکانیزم تولید صدا، بهبود تنفس، تقویت عضلات و استفاده صحیح از فضاهای تشدیدکننده صدا در سر و صورت، می‌توان کیفیت صدا را ارتقا داد.

آیا ممکن است در دنیا دو نفر با صدای کاملاً یکسان وجود داشته باشند؟

نه، صدا مثل اثر انگشت منحصر به فرد است. حتی دوقلوهای همسان هم در جزئیات صدا تفاوت دارند.

مقالات علمی، خارج از جو زمین را کاملا ساکت و در سکوت توصیف می کنند. آیا سکوت مطلق در جایی از  زمین و جو ما وجود دارد؟

خیر. حتی اگر در یک محیط خلأ باشیم، بدن ما صدا تولید می‌کند: ضربان قلب، تنفس، گردش خون و... صدا برای انتشار نیاز به محیط فیزیکی دارد و برای همین  در خارج از جو و خلأ، صدا منتقل نمی‌شود.

در بین مردم گفته می شود که انسانی نمی‌تواند هر صدایی را بشنود. واقعا ما صداهای تولید شده از برخی از موجودات یا حیوانات را نمی‌شنویم؟ 

بله. گوش انسان محدوده ۲۰ تا ۲۰,۰۰۰ هرتز را می‌شنود. صداهای خارج از این محدوده برای ما نامحسوس هستند. مثلاً خفاش‌ها از فرکانس‌های بالاتر برای جهت‌یابی استفاده می‌کنند که ما قادر به شنیدن آن‌ها نیستیم.

این محدوده و مقداری که گفتید یعنی چی دقیقا؟

گوش انسان تنها توانایی درک صداهایی با محدوده فرکانسی ۲۰ تا ۲۰,۰۰۰ هرتز را دارد. به عبارت دیگر، اگر تعداد نوسانات یک موج صوتی در ثانیه کمتر از ۲۰ هرتز (مادون صوت) یا بیشتر از ۲۰,۰۰۰ هرتز (فراصوت) باشد، سیستم شنوایی انسان قادر به تشخیص آن نخواهد بود.

خفاش‌ها  امواج فراصوت با فرکانس بسیار بالا (معمولاً بالای ۲۰,۰۰۰ هرتز) تولید می‌کنند که پس از برخورد با موانع، بازتاب شده و به گوش خفاش بازمی‌گردد. این بازتاب صوتی به آن‌ها کمک می‌کند تا موقعیت اجسام اطراف خود را تشخیص دهند. اما ما توان آن را ادراک نداریم.

اگر کسی سال‌ها صحبت نکند، ممکن است صدایش برای همیشه قطع شود؟

بله، حنجره یک ساختار عضلانی است و اگر برای مدت طولانی استفاده نشود، مثل عضلات دیگر تحلیل می‌رود و کنترل عصبی آن ضعیف می‌شود. در نتیجه، ممکن است فرد صدایش را از دست بدهد یا بازتوانی آن سخت باشد.

چرا صدای برخی افراد، مثل استاد شجریان، اینقدر قدرتمند و در اوج است؟

بخشی از آن استعداد ذاتی است، اما مهم‌تر از آن، تسلط و کنترل فرد روی صدایش است. با تمرین تنفس، تقویت عضلات و استفاده صحیح از حنجره، می‌توان کیفیت صدا را بهبود بخشید.

یعنی این مهارت، اکتسابی است؟

بخش زیادی از آن اکتسابی است، مثل یک ورزشکار که با تمرین مهارت‌هایش را افزایش می‌دهد.  البته تلاش و پشتکار لازم دارد‌.

آیا آوازخواندن یا مداحی می‌تواند به صدا آسیب بزند؟

بستگی به روش استفاده دارد. اگر تکنیک‌ها و مراقبت‌های صوتی رعایت نشود، ممکن است صدا آسیب ببیند.

بیشترین مراجعه‌کنندگان شما با چه مشکلاتی مواجه هستند؟

بیشترین موارد مربوط به اختلالات تنش عضلانی حنجره (MTD) است که به دلیل استفاده نادرست از صدا ایجاد می‌شود.

آقای دکتر لکنت دقیقا چیست؟ آیا این فیلم‌هایی که در فضای مجازی نشان داده می‌شود که در یک جلسه لکنت چندین ساله را درمان می‌کنند واقعی است؟

لکنت یک اختلال گفتاری است که به دلیل ناهماهنگی در پردازش کلمات ایجاد می‌شود. درمان آن نیاز به جلسات متعدد و تکنیک‌های تخصصی دارد.

ممکن است بعضی از لکنت‌ها را در یک جلسه بتوان درمان کرد اما اون چیزی هم که در فضای مجازی نشان داده می‌شود و بعد از چندین سال نشان می‌دهد در یک جلسه درمان شده است خیلی واقعی نیستند.

چرا برخی صداها خش‌دار یا بم هستند؟

این به اندازه حنجره، تارهای صوتی و ساختار جمجمه بستگی دارد. خش‌دار بودن صدا می‌تواند به دلیل التهاب، خستگی صوتی یا ضایعات حنجره باشد.

اشتباهات رایج در مراقبت از صدا چیست؟

مصرف کم آب، پرحرفی بدون استراحت، مصرف نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای پرادویه از جمله این اشتباهات هستند. مرطوب نگه داشتن حنجره و توجه به رفلکس معده مهم است‌. 

همچنین سرفه‌های مدام و صاف کردن مدام صدا اعث لطمه خوردن کیفیت صدا می‌شود و در دراز مدت نتایج خوبی را به همراه ندارد. اساساً اینکه حواسمان به صدا نباشد و بگوییم نیاز به مراقبت خاصی ندارد یک اشتباه است. اما در مراقبت از آن نیز نباید وسواس زیادی به خرج داد.

در نهایت هر فردی می‌خواهد از صدایش استفاده کند باید برای آن تمرینات و گرم کردن‌های لازم را انجام دهد. در غیر این صورت ممکن است در معرض آسیب‌های زیادی قرار بگیرد. مثلاً افرادی که تقلید صدا می‌کنند اگر روش‌های درست آن را بلد نباشند بسیار در معرض خطرات حنجره و صدا قرار دارند.

مواد مخدر چه تأثیری روی صدا دارند؟ در مواردی صدا را بم می کند. دلیلش چیست؟

مواد مخدر استنشاقی باعث خشکی و التهاب حنجره می‌شوند و صدا را خش‌دار و ضعیف می‌کنند. بعصی ها خوششان می آید اما اتفاق خوبی نیست و خطرناک نیز است.

آیا سرطان حنجره قابل درمان است؟

بستگی به زمان تشخیص دارد. در مراحل اولیه، معمولاً با جراحی قابل درمان است.

چرا برخی صداها تو دماغی هستند؟

معمولاً به دلیل ضعف در کنترل نرم‌کام است که با تمرین قابل بهبود است. یعنی تا مراحل زیادی قابل درمان است.

آیا همه ما صداها را یک‌جور می‌شنویم و یک ادراک شبیه به هم داریم؟

خیر، صدایی که به گوش ما می‌رسد یکی است اما پردازش صدا در افراد متفاوت است. مثلا  برخی به فرکانس‌های موسیقی حساس‌تر هستند. و جزئیات را خوب متوجه می شوند. اما برخی ها کلی تر می شنوند.

آیا می‌توان فرد را از روی صدا شناسایی کرد؟

بله، صدا مثل اثر انگشت منحصر به فرد است.

بهترین راه تقویت صدا چیست؟

مراقبت از حنجره، تقویت تنفس و عضلات، و استفاده صحیح از تکنیک‌های تولید صدا.

صدای خوب چه نوع صدایی است؟

صدای خوب الزاماً فقط این نیست که از نظر اکثریت صدای خوب تشخیص داده بشود. مهمترین مسئله اینه که صدا باید رسا باشد. همچنین باید معرف سن و جنسیت فرد باشد. همچنین باید حالت رفتاری و جسمانی فرد را نشان بدهد و به آن تطابق داشته باشد یعنی وقتی خسته است صدا هم خسته به نظر برسد و برعکس.

خیلی ممنون از شما آقای دکتر.