نسل آلفا، سکوی پرتاب یا پرتگاهِ جامعه ایرانی؟!

امروزه یکی از دغدغه‌های اجتماعی و عمومی در کشور‌های توسعه‌یافته و حتی درحال توسعه، مسئله اختلافات هویتی، اعتقادی و ادراکی نسل‌های مختلف جوامع مختلف است. یکی از این نسل‌ها که نسبت به نسل‌های متولدِ قرن ۲۰ میلادی تفاوت‌های قابل توجهی دارد، نسل آلفا در نظر گرفته می‌شود. نسل آلفا (متولدین سال ۲۰۱۰ میلادی به بعد)، نخستین نسلی است که کاملاً در عصر دیجیتال متولد شده و ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارد. در سطح جهانی این نسل با هوش دیجیتال ذاتی، انتظار فوری‌گرایی، تنوع‌طلبی و ارتباط چندرسانه‌ای شناخته می‌شود. آنها به محتوای تعاملی مانند ویدئو‌های کوتاه بیش از آموزش‌های سنتی تمایل دارند و در کنار آنها به مسائل محیط‌زیستی و عدالت اجتماعی حساسیت‌هایی نشان می‌دهند.

اما در ایران، این نسل با چالش‌های ویژه‌ای چون: شکاف دیجیتالی با وجود دسترسی گسترده به گوشی‌های هوشمند، فشار اقتصادی خانواده‌ها که دسترسی به ابزار‌های آموزشی نوین را محدود کرده، دوگانگی فرهنگی میان ارزش‌های سنتی و سبک زندگی دیجیتال‌محور و همچنین نظام آموزشی ناهمگونی که هنوز بر حفظیات و آموزش متمرکز بر معلم تکیه دارد، مواجه است. این در شرایطی است که این نسل به یادگیری مشارکتی و فناوری‌محور عادت نموده‌است. 

در این میان، نظام آموزشی_تربیتی بخش عمومیِ ایران مسئولیت‌های زیادی در رابطه با نسل آلفا برعهده دارد. براساس بررسی‌های بعمل آمده، چالش‌های ساختاری متعددی در نظام آموزشی ایران در مواجه با پدیده نسل آلفا موجود می‌باشد که مهم‌ترین آنها به شرح ذیل است:

۱. محتوای آموزشی منسوخ که بر حافظه‌محوری استوار است و درنتیجه خلاقیت، تفکر انتقادی و مهارت‌های نرم را نادیده می‌گیرد. این محتوای آموزشی قدیمی با نیاز‌های شغلی آینده مانند هوش مصنوعی و برنامه‌نویسی همخوانی ندارد.

 ۲. فقدان زیرساخت دیجیتال به‌ویژه در مناطق محروم که فاقد اینترنت پرسرعت، تبلت و نرم‌افزار‌های آموزشی هستند منجر به تشدید شکاف دیجیتالی گردیده‌است.

۳. معلمان و اساتید به‌روزرسانی نشده که با روش‌های تدریس دیجیتال و ارزیابی روان‌شناختی نسل آلفا آشنا نیستند و مطابق تحلیل‌های صورت گرفته، اگر این دیدگاه و بینش معلمان و اساتید نسبت به نسل آلفا اصلاح نگردد، آسیب‌های روانی و اجتماعی مانند افزایش اضطراب، افسردگی و اعتیاد به فضای مجازی در کودکان را به همراه خواهد داشت.

۴. عدالت آموزشی ضعیف که منجربه محرومیت دانش‌آموزان مناطق کم‌برخوردار از امکانات آموزشی مناسب شده‌است.

پیشنهادات عملیاتی برای نظام آموزشی_تربیتی کشور

برای پاسخگویی به نیاز‌های نسل آلفا و برقراری ارتباط بهینه با آنها، تحول در محتوای آموزشی با بازنگری اساسی در کتب درسی و جایگزینی آموزش مهارت‌محور به جای حفظیات غیرمفید، گنجاندن سواد دیجیتال و برنامه‌نویسی از دوره ابتدایی و آموزش زبان انگلیسی تعاملی، ضروری به نظر می‌رسد. در این مسیر، کشورِ استونی با دیجیتالی‌سازی کامل مدارس، فنلاند با یادگیری پروژه‌محور و کره جنوبی با توسعه زیرساخت‌های اینترنتی الگو‌های مناسب بین‌المللی به‌شمار می‌روند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های فناوری از طریق تأمین تبلت و لپ‌تاپ ارزان، راه‌اندازی پلتفرم ملی آموزش دیجیتال، توانمندسازی معلمان با آموزش روش‌های تدریس دیجیتال و تشویق به تولید محتوای الکترونیک، توجه به سلامت روان با افزایش مشاوران مدرسه و کاهش فشار‌های تحصیلی، تحقق عدالت آموزشی با توزیع عادلانه امکانات و حمایت از کودکان بازمانده از تحصیل، از دیگر پیشنهادات عملیاتی هستند.

در پایان باید تصریح شود که بی‌توجهی به نیاز‌های نسل آلفا، در دهه ۱۴۲۰-۱۴۱۰، پیامد‌های جدی برای ایران خواهد داشت. شکاف عمیق مهارتی با کشور‌های پیشرفته، کاهش رقابت‌پذیری نیروی کار، افزایش نابرابری اجتماعی به دلیل تشدید شکاف دیجیتالی، کاهش سرمایه اجتماعی با گسترش بی‌اعتمادی به نظام آموزشی، فرار مغز‌ها به دلیل ناتوانی سیستم در پرورش استعداد‌ها و بحران هویت فرهنگی در نسل آلفا که میان ارزش‌های سنتی و فرهنگ دیجیتال جهانی سرگردان خواهند شد، جزو پیامد‌های ناگوار عدم توجه لازم نظام آموزشی_تربیتی کشور نسبت به پدیده نسل آلفا محسوب می‌شود. این چالش‌های احتمالی نشان می‌دهد که تحول اساسی در این نظام مذکور، برای پرورش نسلی خلاق و توانمند نه تنها یک ضرورت آموزشی که یک نیاز حیاتی برای آینده کشور است. آینده ایران در گرو سرمایه‌گذاری هوشمند و فوری برروی نسل آلفا است.