«ناهید 2» در مدار؛ ایران گام بلندتری به سوی استقلال فضایی برداشت

به گزارش سرویس علم و فناوری تابناک، ایران با پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره «ناهید 2» در تاریخ 3 مرداد 1404، فصل جدیدی از توانمندی‌های فضایی‌اش را به‌ نمایش گذاشت.

به گفته‌ رئیس سازمان فضایی کشور این ماهواره حاصل تلاش متخصصان داخلی است، آزمایشگاه پیشرفته‌ای در فضا محسوب می‌شود که راه را برای ساخت ماهواره‌های مخابراتی بزرگ‌تر و پیچیده‌تر هموار می‌کند.

ناهید 2 چیست چه می‌کند و چرا اهمیت دارد؟

بنا به ادعای سازمان فضایی کشور ناهید 2 ماهواره‌ی مخابراتی-تحقیقاتی کاملاً ایرانی است. این یعنی دو مأموریت اصلی دارد:

• مأموریت مخابراتی: آزمایش فناوری‌های ارتباطی، به‌ویژه در باند فرکانسی Ku.
• مأموریت تحقیقاتی: تست و ارزیابی فناوری‌های کلیدی و بومی در شرایط واقعی فضا تا از عملکرد صحیح آن‌ها در ماهواره‌های آینده اطمینان حاصل شود.

در واقع، ناهید 2 یک پل فناورانه است. ایران قصد دارد در آینده ماهواره‌های مخابراتی پیشرفته‌ای را در مدار زمین‌آهنگ (GEO) مستقر کند؛ اما فرستادن ماهواره به آن مدار بسیار پرهزینه و پیچیده خواهد بود. سری ماهواره‌های ناهید طراحی شده‌اند تا فناوری‌های مورد نیاز برای رسیدن به این هدف بزرگ را قدم به قدم در مدار پایینی زمین (LEO) آزمایش کنند و ریسک پروژه‌های آینده را کاهش دهند.

اصطلاحات کلیدی به زبان ساده

• LEO (Low Earth Orbit) یا مدار پایینی زمین: مداری در فاصله‌ی نسبتاً نزدیک به زمین حدود 500 کیلومتری برای ناهید 2 است که برای آزمایش فناوری، عکس‌برداری و برخی ارتباطات مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماهواره‌ها در این مدار با سرعت بالایی دور زمین می‌چرخند.
• GEO (Geostationary Orbit) یا مدار زمین‌آهنگ: مداری بسیار دور از زمین، در فاصله‌ی حدود 36 هزار کیلومتری که در آن سرعت گردش ماهواره با سرعت چرخش زمین برابری می‌کند. در نتیجه، ماهواره از دید ناظر زمینی همیشه در یک نقطه ثابت در آسمان قرار دارد. این ویژگی برای پخش تلویزیونی و ارتباطات دائمی ایده‌آل است.
• Ku-Band یا باند فرکانسی Ku: یکی از محدوده‌های فرکانسی استاندارد در جهان که برای کاربردهای مهمی مثل پخش تلویزیون ماهواره‌ای، اینترنت پرسرعت (VSAT) و انتقال داده‌های حجیم استفاده می‌شود. تسلط بر این فناوری برای ساخت ماهواره‌های مخابراتی مدرن ضروری است.

بنا به اطلاعات منتشر شده توسط سازمان فضایی که زیر نظر وزارت ارتباطات و فناوی اطلاعات کشور فعالیت می‌کند، موفقیت ناهید 2 حاصل یک کار گروهی بزرگ در سطح ملی است:

کارفرمای اصلی ساخت ماهواره‌ی ناهید 2 سازمان فضایی ایران (ISA) است. طراحی و ساخت ماهواره ناهید 2 توسط پژوهشگاه فضایی ایران (ISRC) و زیرمجموعه‌ی آن، پژوهشکده‌ سامانه‌های ماهواره‌ای انجام شده؛ همچنین گفته می‌شود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شبکه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان بخش خصوصی نیز در ساخت این ماهواره نقش داشته‌اند.

این مدل همکاری نشان می‌دهد که ایران با توزیع وظایف بین نهادهای دولتی و خصوصی، یک زیست‌بوم فناورانه‌ی مقاوم در برابر تحریم‌ها ایجاد کرده است تا به خودکفایی در صنعت فضایی دست یابد.

مشخصات فنی ماهواره ناهید 2

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ناهید 2 به جهش فناورانه در زیرسیستم‌های آن بازمی‌گردد. گفته می‌شود که ناهید 2 به سامانه‌ی پیشرانش بومی مجهز شده؛ یعنی یک موتور کوچک که به آن اجازه می‌دهد موقعیت خود را در مدار اصلاح کند، با افت ارتفاع ناشی از کشش جو مقابله کند و عمر عملیاتی خود را به شکل چشمگیری افزایش دهد. این فناوری برای مانورهای مداری و رسیدن به مدارهای بالاتر مانند GEO حیاتی است.

از سوی دیگر، باتری‌های لیتیوم-یون ماهواره‌ی ناهید 2 نیز با سلول‌های ساخت داخل تولید شده‌اند که یکی دیگر از گام‌های مهم در مسیر استقلال فناورانه است.

سازمان فضایی کشور می‌گوید که تأمین انرژی ماهواره‌ی ناهید 2 به‌ کمک باتری‌های لیتیوم-یون تأمین می‌شود که سلول‌های آن ساخت داخل کشور است. باتری‌های فضایی باید در شرایط بسیار سخت محیط فضا از جمله خلأ، تغییرات دمایی شدید و تشعشعات عملکردی پایدار داشته باشند. باتری‌های ناهید 2 به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند در طول عمر عملیاتی ماهواره، ده‌ها هزار چرخه‌ی شارژ و دشارژ را بدون افت ظرفیت محسوس تحمل کنند.

ناهید 2 چندین زیرسیستم دارد که مهم‌ترین آن‌ها سامانه‌ی تعیین و کنترل وضعیت (ADCS) است. این سیستم، پیشرفت قابل توجهی نسبت به ماهواره‌های ساده‌تر با پایداری چرخشی به‌ حساب می‌آید و برای جهت‌دهی دقیق آنتن‌ها و حسگرها به سمت زمین یا اهداف دیگر، ضروری است.

جدول ۱: مشخصات فنی و مداری ماهواره ناهید ۲

پروژه ناهید 2 ادامه مسیری است که با ناهید یک آغاز شد؛ مقایسه‌ی این دو ماهواره به‌خوبی پیشرفت برنامه فضایی ایران را نشان می‌دهد.

جدول 2: تحلیل مقایسه‌ای ماهواره‌های ناهید 1 و ناهید 2

بنا به تایید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، پرتاب ماهواره ناهید 2 در روز جمعه، 3 مرداد 1404 (25ژوئیه 2025) با موفقیت انجام شد. عملیات پرتاب با استفاده از پرتابگر روسی سایوز-۲.۱b از پایگاه فضایی وستوچنی در سیبری روسیه صورت گرفت. این پرتاب بخشی از یک مأموریت «اشتراک پرتاب» (Rideshare) بود که در آن، محموله‌های اصلی دو ماهواره‌ی روسی به‌نام «یونسفر-ام» بودند و ناهید ۲ به همراه 17 ماهواره کوچک دیگر به عنوان محموله‌های ثانویه پرتاب شد.

یکی از نکات قابل توجه پرتاب ناهید 2، حک‌شدن نشان رسمی سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران روی بدنه‌ی پرتابگر سایوز بود؛ اقدامی که مشارکت رسمی و علنی ایران در یک مأموریت فضایی بین‌المللی را نشان می‌دهد. پس از پرتاب، ماهواره با موفقیت در مدار هدف خود قرار گرفت و نخستین داده‌های تله‌متری از آن در ایستگاه زمینی کنترل مأموریت دریافت شد که نشان‌دهنده‌ی سلامت کامل ماهواره پس از جداسازی بود.

به‌ اعتقاد کارشناسان استفاده از پرتابگر روسی صرفا یک معامله‌ی تجاری نیست؛ بلکه بازتابی از تعمیق همکاری‌های راهبردی میان تهران و مسکو است. این همکاری برای هر دو طرف منافعی متقابل دارد. برای ایران، استفاده از پرتابگر معتبر سایوز، ریسک پرتاب مهم‌ترین و گران‌ترین ماهواره‌هایش را به حداقل می‌رساند و دسترسی تضمین‌شده به فضا را تا زمان توسعه کامل پرتابگرهای سنگین بومی فراهم می‌کند. برای روسیه نیز همکاری با ایران علاوه‌بر منافع مالی، به تقویت روابط ژئوپلیتیک با یک شریک غیرغربی کمک می‌کند.

اهمیت راهبردی ماهواره ناهید 2 و نگاه به آینده

پرتاب ناهید 2 که با همکاری روسیه و از طریق پرتابگر معتبر سایوز جمعه 3 مردادماه انجام شد، از نگاه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور یک موفقیت بزرگ برای ایران به‌حساب می‌آید. سازمان فضایی کشور معتقد است که موفقیت در طراحی و ساخت ناهید 2 چند پیام مهم دارد:

اثبات توانمندی بومی: سازمان فضایی ایران می‌گوید که با طراحی، ساخت و بهره‌برداری از ناهید 2 نشان داد که با وجود تحریم‌ها، توانایی طراحی و ساخت ماهواره‌های پیشرفته با فناوری‌های کلیدی مانند پیشرانش و باتری‌های فضایی را دارد.

کاهش ریسک هوشمندانه: ایران ابتدا ماهواره را با یک پرتابگر قابل اعتماد خارجی پرتاب کرد تا از عملکرد خود ماهواره مطمئن شود. سازمان فضایی کشور در گام بعدی، قصد دارد تا نمونه‌ی دوم ناهید 2 را با پرتابگر بومی سیمرغ به فضا ارسال کند تا این بار قابلیت اطمینان پرتابگر ایرانی آزمایش شود.

ایجاد زیرساخت مستقل: ناهید 2 سنگ بنای ایجاد شبکه‌ ارتباطی امن و مستقل ملی است که می‌تواند در آینده خدماتی مانند اینترنت اشیاء (IoT) و ارتباطات اضطراری را فراهم کند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از کارکردهای مهم ماهواره‌ی ناهید 2 را در کمک به حوزه‌ی ارتباطات و مخابراتی روستایی و مناطق محروم عنوان کرد.