بازخوانی آزادسازی خرمشهر: مرز میان تخیل و واقعیت

به گزارش تابناک؛ در سالروز آزادسازی خرمشهر، بازخوانی وقایع و واقعیت‌های نظامی آن مقطع، نه‌تنها ادای احترام به رشادت‌های رزمندگان اسلام است، بلکه پاسخی است به تحریف‌ها و روایت‌هاینادرستی که تلاش می‌کنند نقش بی‌بدیل این ایثارگری‌ها را تقلیل دهند. یکی از این تحریف‌ها، انتساب آزادسازی خرمشهر به انهدام یا وجود پلی به نام «پل صدام» است که در سال‌های اخیر بعضاً در فضای مجازی گسترش یافته.

 در حالی‌که اسناد رسمی، مکالمات ثبت‌شده فرماندهان و گزارش‌های عملیاتی نشان می‌دهند که این پل نه‌تنها در آزادسازی خرمشهر نقشی نداشته است، بلکه تا پس از آزادی شهر نیزدر اختیار ارتش عراق باقی مانده بود. در این یادداشت، تلاش می‌کنیم ضمن بازخوانی دقیق چگونگی آزادسازی خرمشهر، نقش واقعی پل صدام را نیز روشن کنیم.

ارتش عراق پس از اشغال خرمشهر و ناکامی در محاصره کامل جزیره آبادان، تلاش فراوانی کرد تا پلی بر روی رودخانه اروند احداث کند؛ پلی که بتواند هم ارتباط عقبه‌ای با خرمشهر را در شرق کارون برقرار کند و هم محاصره آبادان را تکمیل کرده و در نهایت، با تسلط بر اروند، مرز رسمی ایران و عراق را در رودخانه بهمن‌شیر تثبیت نماید. اما این طرح به دلیل عرض زیادرودخانه (حدود ۴۰۰ متر) و شرایط خاص آب، ناکام ماند و ارتش عراق نتوانست پل مستقیمی نصب کند.

در پی این ناکامی، واحد مهندسی ارتش عراق اقدام به احداث پل‌هایی بر روی جزیره بوارین و جزایر کوچکتر اطراف آن کرد. این پل‌ها در نهایت به پلی معروف به «پل صدام» منتهی شدند که با وجود فاصله ۱۳ کیلومتری با خرمشهر، می‌توانست در کنار محور اصلی جاده شلمچه، بخشی از پشتیبانی لجستیکینیروهای عراق را تأمین کند.

با آغاز عملیات بیت‌المقدس و شکست ارتش عراق در محور زیدو شلمچه، قرار بود نیروهای ایرانی به سمت تنومه و بصره پیشروی کنند، اما به‌دلیل کمبود نیرو، فرماندهان عملیات،از جمله محسن رضایی و شهید صیاد شیرازی، تصمیمگرفتند جهت عملیات را به‌سوی خرمشهر تغییر دهند.

در مرحله چهارم عملیات، نیروهای ارتش و سپاه با بستن عقبه اصلی دشمن در جاده شلمچه، به‌سوی خرمشهر حرکت کردند. اگرچه نیروهای عراقی در خرمشهر عملاً در محاصره قرار گرفته بودند، اما با توجه به تأکید صدام بر حفظ این شهر، مقاومت آنها ادامه یافت.
 
در تاریخ ۱۳۶۱/۳/۲، نیروهای تیپ ۲۷ حضرت محمد رسول الله(ص) و تیپ ۱۹ فجر درگیر شدید با دشمن در محور پل صدام شدند و موفق شدند نیروهای عراقی را تا نزدیکی پل عقب برانند. با وجود این، دشمن همچنان سرپل خود را حفظ کرده بود.

بر اساس سند شماره ۵۰۵۰، در مکالمات ثبت‌شده بینفرماندهان قرارگاه کربلا، طرح بمباران پل صدام مطرح می‌شوداما محسن رضایی با این طرح مخالفت می‌کند. دلیل او روشن بود: اگر پل منهدم می‌شد، دشمن از تغییر جهت عملیات ایراناز سمت بصره به خرمشهر مطلع می‌شد و مقاومت خود را در خرمشهر متمرکز می‌کرد.

در مکالمات بعدی (نوار ۵۰۵۱) نیز مشخص می‌شود که پل صدام همچنان در تاریخ ۱۳۶۱/۳/۲ فعال بوده و دشمن از آن استفاده می‌کرده است. این موضوع در کتاب عملیات بیت‌المقدس،نوشته امیر مسعود بختیاری نیز مورد اشاره قرار گرفته است. ایشان در گزارش مربوط به تاریخ ۱۳۶۱/۰۳/۰۲ تأکید می‌کندکه پل صدام در این روز فعال بوده و نیروهای عراقی از ساحل اروند در خاک عراق، همچنان به‌سمت ساحل ایران در حرکت بوده‌اند.

در تاریخ ۱۳۶۱/۳/۳، حرکت به سوی خرمشهر آغاز می‌شود. تیپ ۱۴ امام حسین (ع) همراه با تیپ‌های ۸ نجف اشرف و ۲۵ کربلا وارد شهر می‌شوند. حسین خرازی فرمانده تیپ امام حسین با یکی از اسرا صحبت می‌کند و از او می‌خواهد به فرماندهانش در شهر بگوید که خرمشهر در محاصره کامل است و تنها راه نجات، تسلیم است.
چند ساعت بعد، خرمشهر آزاد می‌شود. و آن جمله تاریخی از بی‌سیم‌چی احمد کاظمی مخابره می‌شود: «خرمشهر را خدا آزاد کرد».

اما حتی پس از آزادسازی، درگیری در محور پل صدام ادامه داشت. در تاریخ ۱۳۶۱/۳/۴، صدام شخصاً به منطقه می‌آید و ارتش عراق با چهار تیپ اقدام به پاتک از طریق پل صدام می‌کند. این پاتک با مقاومت شدید نیروهای خودی متوقف می‌شود و نیروهای ایران موفق به عقب راندن نیروهای عراقی میشوند.

تحولات روزهای واپسینِ آزادسازی خرمشهر نشان می‌دهد که ارتش عراق حتی در روز ۱۳۶۱/۰۳/۰۴ نیز به امیدبازپس‌گیری خرمشهر، به تلاش‌های خود ادامه می‌داد و قصد داشت این شهر را مجدداً تصرف کند. این تحولات همچنینبیانگر این نکته است که پل صدام بر روی رودخانه اروند نه‌تنهامنهدم نشده بود، بلکه آخرین تلاش‌های ارتش عراق نیز با استفاده از همین پل صورت گرفت.

در پایان این یادداشت، بار دیگر تأکید می‌شود که آزادسازی خرمشهر، پیروزی‌ای بزرگ و تاریخی برای ملت ایران بود و به تمامی رزمندگان کشور تعلق دارد؛ رزمندگانی که با پشتوانه اسلام و انقلاب اسلامی وارد میدان جنگ شدند.

در این پیروزی هویتی، رزمندگان نیروی زمینی ارتش، نیروهایسپاه و بسیج، نیروی هوایی و هوانیروز مشارکت داشتند و با پشتیبانی مردمی، جبهه‌به‌جبهه دشمن را وادار به فرار و عقب‌نشینی کردند و تحقق استراتژی آزادسازی سرزمین‌هایاشغالی را رقم زدند.

موسسه مطالعات سیاسی فرهنگی اندیشه ناب

مجید مختاری