اعداد علیه زندگی؛ یک مقایسه ساده بین حقوق بازنشستگان و مخارج روزمره!

 از آشپزخانه، صدای زمزمه‌ی زنش، زری، می‌آمد که داشت با خودش حساب و کتاب می‌کرد: «برنج، دو کیلو... روغن، یه دبه... گوشت؟ نه، نمی‌خریدم هم تموم نمی‌شه...» پسرشان، رضا، هنوز خواب بود، با رویای شغلی که شاید هیچ‌وقت گیرش نیاید.

آقای کریمی به کاغذ نگاه کرد و فکر کرد این اعداد، مثل خطوطی که روی دیوار‌های قدیمی کوچه می‌کشیدند، فقط سایه‌ای از زندگی‌اند. سایه‌ای که نه پر می‌شود، نه محو. زری آمد، با یک استکان چای که بخارش توی هوای سرد پیچ می‌خورد. گفت: «اصغر، این ماهم باید از پسرخاله‌ات قرض کنیم؟» آفای کریمی چیزی نگفت، فقط به خطوط کاغذ خیره شد، انگار می‌خواست ازشان بپرد، مثل پرنده‌ای که بالش شکسته.

***

«زندگی سه نفره با ۱۳ میلیون: جدال اعداد و نیازها»  

به گزارش تابناک، بازنشستگی یکی از مراحل مهم زندگی هر فرد شاغل است که تأمین مالی و معیشتی آن به عملکرد صندوق‌های بازنشستگی و بیمه وابسته است. همزمان با پیر شدن جمعیت، تعداد بازنشستگان هم به مرور افزایش یافته است،  دو صندوق اصلی بازنشستگی در ایران، یعنی صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی، بخش عمده بازنشستگان کشور را تحت پوشش دارند.  

آمارها چه می گوید؟

صندوق بازنشستگی کشوری تا ابتدای سال ۱۳۹۹، این صندوق بیش از ۱.۴۷۱ میلیون نفر بازنشسته و وظیفه‌بگیر دولتی را تحت پوشش داشت. با توجه به گزارش‌های جدیدتر، تا سال ۱۴۰۳ تعداد بازنشستگان این صندوق به حدود ۱.۶۳۲ میلیون نفر رسیده است.

اما سازمان تأمین اجتماعی بزرگ‌ترین صندوق بیمه‌ای کشور است که کارگران بخش خصوصی، مشاغل آزاد و برخی کارکنان دولتی را تحت پوشش دارد. طبق برآوردها، بیش از ۴ میلیون نفر مستمری‌بگیر (بازنشستگان، ازکارافتادگان و بازماندگان) تحت پوشش این سازمان هستند. همچنین، حدود ۷۵ درصد بیمه‌شدگان کشور تحت پوشش تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری قرار دارند.

 علاوه بر این دو، ۱۶ صندوق بازنشستگی دیگر در ایران فعال هستند، از جمله صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، صندوق بازنشستگی صنعت نفت و صندوق فولاد. این صندوق‌ها گروه‌های خاص‌تری مانند نیرو‌های مسلح، کشاورزان و کارکنان صنایع خاص را پوشش می‌دهند. به طور کلی، تعداد کل بازنشستگان در ایران تا سال ۱۴۰۳ به بیش از ۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.

  در نظام تأمین اجتماعی، حق بیمه معمولاً ۳۰ درصد حقوق مشمول بیمه است. این مبلغ به صورت زیر تقسیم می‌شود:
کارگر: ۷ درصد از حقوق مشمول بیمه.
کارفرما: ۲۰ درصد از حقوق مشمول بیمه.
دولت: ۳ درصد به عنوان کمک‌های دولتی.
 حقوق پایه به علاوه مزایایی مانند حق مسکن، خواربار و اضافه‌کاری (تا سقف مشخص) مشمول کسر حق بیمه می‌شود.

یک کارمند تا بازنشستگی چقدر به تامین اجتماعی پول می دهد؟

 فرض کنید فردی با حقوق ماهانه ۱۰ میلیون تومان (میانگین حقوق در سال ۱۴۰۳) به مدت ۳۰ سال خدمت کند. در این حالت:
حق بیمه ماهانه کارگر: ۷ درصد × ۱۰ میلیون = ۷۰۰ هزار تومان.
کل حق بیمه پرداختی در ۳۰ سال: ۷۰۰ هزار تومان × ۱۲ ماه × ۳۰ سال = ۲۵۲ میلیون تومان.

اگر سهم کارفرما و دولت را نیز در نظر بگیریم، کل حق بیمه پرداختی به صندوق برای این فرد حدود ۱.۰۸ میلیارد تومان خواهد بود.

البته برای مشاغل آزاد یا اختیاری، فرد باید کل ۳۰ درصد حق بیمه را خودش پرداخت کند، که معمولاً بین ۱۴ تا ۲۷ درصد حقوق مبنا متغیر است، بسته به نوع پوشش بیمه‌ای. در صندوق بازنشستگی کشوری، معمولاً ۹ درصد از حقوق و مزایای مشمول کسور توسط کارمند و ۱۳.۵ درصد توسط کارفرما (دولت) پرداخت می‌شود. کل کسورات حدود ۲۲.۵ درصد حقوق است. با احتساب سهم کارفرما، کل پرداختی به صندوق یک بازنشسته در طول خدمت خود به صندوق بازنشستگی کشوری حدود ۹۰۰ میلیون تومان خواهد بود.

زنگ خطر برای صندوق های بازنشستگی!
 
 طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تا پایان سال ۱۴۰۱، ۱۵ صندوق از ۱۷ صندوق بازنشستگی فعال در ایران عملاً ورشکسته شده‌اند و برای پرداخت مستمری به کمک‌های دولتی وابسته‌اند. این موضوع به دلیل افزایش تعداد بازنشستگان، کاهش بیمه‌پردازان و مدیریت ناکارآمد منابع است.

 در سال ۱۴۰۳، تغییراتی در قوانین بازنشستگی اعمال شد، از جمله افزایش سن بازنشستگی مردان از ۶۰ به ۶۲ سال و سابقه مورد نیاز از ۳۰ به ۳۵ سال. برای زنان، حداقل سن بازنشستگی ۵۵ سال با ۲۰ سال سابقه تعیین شده است. این اصلاحات برای پایداری مالی صندوق‌ها انجام شده است.

  طبق برنامه هفتم توسعه، حقوق بازنشستگان کشوری باید به ۹۰ درصد حقوق شاغلان همتراز برسد، که در سه سال (۴۰ درصد در سال اول و ۳۰ درصد در دو سال بعدی) اجرایی خواهد شد.
 

  اما آیا حقوق بازنشستگی کفاف اداره یک خانواده معمولی را می دهد؟ اعداد چه می گویند؟  

فرض می‌کنیم یک بازنشسته ایرانی در سال ۱۴۰۴ از سازمان تأمین اجتماعی یا صندوق بازنشستگی کشوری حقوق دریافت می‌کند. بر اساس منابع موجود، حداقل حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی در سال ۱۴۰۴ حدود ۱۱،۶۳۸،۲۹۳ تومان (برای فرد متأهل با دو فرزند) و برای بازنشستگان کشوری حدود ۹،۰۰۰،۰۰۰ تومان است. میانگین حقوق بازنشستگان با ۳۰ سال سابقه، با احتساب همسان‌سازی و افزایش‌های سالانه، حدود ۱۲،۰۰۰،۰۰۰ تا ۱۵،۰۰۰،۰۰۰ تومان تخمین زده می‌شود. برای این مقایسه، حقوق متوسط ۱۳،۵۰۰،۰۰۰ تومان در ماه را در نظر می‌گیریم.

مخارج متعارف یک خانواده سه نفره (والدین و یک فرزند) بر اساس گزارش‌ها و برآورد‌های سال‌های اخیر (به‌روزرسانی‌شده برای ۱۴۰۴ با فرض تورم ۴۰ درصدی) محاسبه شده است. هزینه‌ها شامل اقلام ضروری مانند مسکن، خوراک، حمل‌ونقل، درمان، آموزش و سایر مخارج پایه است.

 بر اساس گزارش‌های کارگری، هزینه خوراک یک خانواده چهار نفره در سال ۱۳۹۴ حدود ۳،۲۰۰،۰۰۰ تومان بود که با تورم ۴۰ درصدی سالانه تا ۱۴۰۴ به حدود ۴،۵۰۰،۰۰۰ تومان برای سه نفر رسیده است. با این حساب سرانگشتی، حقوق متوسط بازنشسته حدود ۲،۲۰۰،۰۰۰ تومان کمتر از مخارج پایه است، یعنی خانواده برای تأمین نیاز‌های اولیه باید از پس‌انداز، قرض یا درآمد جانبی استفاده کند.
 
 محاسبات حداقلی شان می دهد، حقوق بازنشستگان تنها ۸۶% از مخارج پایه را پوشش می‌دهد. این کسری، بازنشستگان را مجبور به کاهش هزینه‌های ضروری (مثل درمان یا خوراک) یا وابستگی به حمایت فرزندان و اقوام می‌کند.  با تورم ۴۱.۴ تا ۴۶.۳ درصدی گزارش‌شده در سال‌های اخیر، قدرت خرید بازنشستگان به شدت کاهش یافته است.
 

 تجربه شمای بازنشسته چیست؟ چقدر حقوق می گیرید و دخل و خرج تان چگونه است؟