جان خلیج فارس در خطر است!

به گزارش تابناک، خلیج فارس، یکی از مهم‌ترین پهنه‌های آبی جهان، با تهدید جدی آلودگی ناشی از فاضلاب خام مواجه است.

تنها در شهر بندرعباس، هر ثانیه ۵۰۰ تا ۷۰۰ لیتر فاضلاب خام به ساحل و دریا تخلیه می‌شود که در یک محاسبه سرانگشتی به ۴۳.۲ تا ۶۰.۴۸ میلیون لیتر در روز می‌رسد.

 این حجم عظیم، همراه با فاضلاب دیگر شهر‌های ساحلی ایران مانند بوشهر، عسلویه و بندر لنگه، اکوسیستم شکننده خلیج فارس را در معرض خطر قرار داده است.

بندرعباس، با جمعیتی حدود ۶۸۰،۰۰۰ نفر، روزانه بین ۱۰۲ تا ۱۳۶ میلیون لیتر فاضلاب تولید می‌کند، با فرض تولید ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر فاضلاب به ازای هر نفر. بخش عمده این فاضلاب به دلیل کمبود زیرساخت‌های تصفیه، مستقیماً به دریا تخلیه می‌شود.

 برای مثال، در منطقه خور گورسوزان بندرعباس، کانال‌های روباز فاضلاب خام را به خلیج فارس هدایت می‌کنند، که نه‌تنها سلامت ساکنان را تهدید می‌کند، بلکه زیستگاه‌های دریایی مانند صخره‌های مرجانی و گونه‌های در معرض انقراض مانند لاک‌پشت‌های پوزه‌عقابی را نابود می‌کند.

گزارشی در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که تنها ۵۴.۳۹ درصد از جمعیت شهری ایران تحت پوشش خدمات مدرن جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب هستند، به این معنا که حدود نیمی از فاضلاب تولیدی در شهر‌های ساحلی بدون تصفیه به خلیج فارس یا دریای عمان می‌ریزد.

 علاوه بر بندرعباس، شهر‌های ساحلی دیگر مانند بوشهر با جمعیتی حدود ۲۳۰،۰۰۰ نفر، عسلویه با پساب‌های صنعتی پالایشگاه‌ها و تأسیسات پتروشیمی، و بندر لنگه و چابهار که فاقد سیستم‌های مدرن جمع‌آوری فاضلاب هستند، نیز فاضلاب را به دریا تخلیه می‌کنند.

گزارشی در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که تنها ۵۴.۳۹ درصد از جمعیت شهری ایران تحت پوشش خدمات مدرن جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب هستند، به این معنا که حدود نیمی از فاضلاب تولیدی در شهر‌های ساحلی بدون تصفیه به خلیج فارس یا دریای عمان می‌ریزد.

داده‌های دقیق درباره حجم کل فاضلاب ورودی به خلیج فارس از شهر‌های ایران به دلیل نبود گزارش‌های یکپارچه محدود است، اما تخمین‌ها نشان می‌دهد که شهر‌های ساحلی ایران با جمعیتی حدود ۲ تا ۳ میلیون نفر، روزانه ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون لیتر فاضلاب تولید می‌کنند.

 با توجه به پوشش ۵۴.۳۹ درصدی تصفیه فاضلاب، حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد این فاضلاب، یعنی ۱۳۵ تا ۳۰۰ میلیون لیتر در روز، بدون تصفیه به خلیج فارس تخلیه می‌شود. این حجم عظیم فاضلاب، همراه با آلودگی‌های دیگر مانند نشت سالانه ۱.۵ میلیون تن نفت، تخلیه ۳۵ میلیارد لیتر پساب نمک از تأسیسات آب‌شیرین‌کن در سال ۲۰۲۲، و آلودگی حرارتی ناشی از نیروگاه‌ها و صنایع ساحلی، اکوسیستم خلیج فارس را به شدت تهدید می‌کند.

خلیج فارس به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی خاص، از جمله نیمه‌بسته بودن، نرخ تبخیر بالا، و زمان تجدید آب طولانی (۳ تا ۵ سال)، نسبت به آلودگی بسیار حساس است. فاضلاب خام حاوی باکتری‌هایی مانند‌ای‌کولای، سلامت انسان‌ها و موجودات دریایی را تهدید می‌کند، مواد آلی آن باعث اوتروفیکاسیون و کاهش اکسیژن آب می‌شود، و زیستگاه‌هایی مانند صخره‌های مرجانی و جنگل‌های حرا را تخریب می‌کند

 برای مثال، در سال ۲۰۱۹، مرگ دسته‌جمعی ماهی‌ها در سواحل بندرعباس گزارش شد که احتمالاً ناشی از آلودگی فاضلاب و کاهش اکسیژن آب بود.

تجربه دیگر کشورها چیست؟

کشور‌های ساحلی دیگر با چالش‌های مشابهی مواجه بوده‌اند و با سرمایه‌گذاری در فناوری و سیاست‌گذاری، موفق به کاهش آلودگی فاضلاب شده‌اند. در استرالیا، خلیج موره‌تون در دهه ۱۹۹۰ با آلودگی فاضلاب شهری و صنعتی مواجه بود که به مرگ مرجان‌ها و کاهش گونه‌های دریایی منجر شد. دولت استرالیا با سرمایه‌گذاری ۱.۲ میلیارد دلاری در تصفیه‌خانه‌های پیشرفته، سیستم‌های بازچرخانی آب، و نظارت دقیق، تا سال ۲۰۱۵ بیش از ۹۵ درصد فاضلاب شهری را تصفیه کرد و گونه‌های دریایی مانند دلفین‌ها به زیستگاه خود بازگشتند.

 سنگاپور، با پروژه NEWater، از فناوری‌هایی مانند اسمز معکوس و فیلتراسیون غشایی استفاده کرد تا بیش از ۴۰ درصد فاضلاب شهری را به آب آشامیدنی تبدیل کند، و نه‌تنها آلودگی دریایی را کاهش داد، بلکه به یکی از پیشروترین کشور‌ها در بازچرخانی آب تبدیل شد. امارات متحده عربی، در شهر‌هایی مانند دبی و ابوظبی، با ساخت تصفیه‌خانه‌های بزرگی مانند تصفیه‌خانه جبل‌علی با ظرفیت ۳۰۰،۰۰۰ مترمک Cumulus Media در روز، بیش از ۸۵ درصد فاضلاب شهری را تصفیه و پساب را برای آبیاری فضای سبز بازچرخانی می‌کند.

 در کالیفرنیا، تصفیه‌خانه Hyperion در لس‌آنجلس روزانه ۱.۳ میلیون مترمکعب فاضلاب را تصفیه می‌کند و پساب تصفیه‌شده را برای مصارف کشاورزی و صنعتی استفاده می‌کند، ضمن اینکه فناوری‌های بیوراکتور غشایی (MBR) کیفیت آب خروجی را به سطحی نزدیک به آب آشامیدنی رسانده است. در آفریقای جنوبی، شهر کیپ‌تاون با چالش کمبود آب و آلودگی فاضلاب مواجه بود، اما با سرمایه‌گذاری در تصفیه‌خانه‌های مدرن و بازچرخانی پساب برای آبیاری، موفق شد آلودگی سواحل را کاهش دهد و در سال ۲۰۲۰ بیش از ۷۰ درصد فاضلاب شهری را بازچرخانی کند.

 این کشور‌ها با ترکیب سرمایه‌گذاری دولتی، فناوری‌های نوین، و مشارکت بخش خصوصی، الگو‌های موفقی ارائه داده‌اند که ایران می‌تواند از آنها بهره ببرد.

 در سال ۱۴۰۱ گزارش‌هایی از تخلیه غیرقانونی فاضلاب صنعتی در عسلویه منتشر شد که به آلودگی گسترده آب و خاک منجر شد. با این حال، گام‌هایی برای بهبود وضعیت برداشته شده است. بانک توسعه اسلامی از سال ۲۰۱۴ بیش از ۸۰۰ میلیون یورو برای پروژه‌های آب و فاضلاب در ایران، از جمله در شهر‌های ساحلی، اختصاص داده است، و در شهر‌هایی مانند اصفهان، پساب تصفیه‌شده برای کشاورزی و صنعت استفاده می‌شود. برای کاهش آلودگی خلیج فارس، ایران می‌تواند با افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه‌ها، بازچرخانی پساب برای کشاورزی و صنعت، ایجاد سیستم‌های پایش آنلاین برای جلوگیری از تخلیه غیرقانونی، اجرای کمپین‌های آگاهی‌بخشی، و همکاری منطقه‌ای با کشور‌های حاشیه خلیج فارس، گامی مؤثر بردارد.

واقعیت این است که خلیج فارس با بحران جدی آلودگی مواجه است، و تخمین‌ها نشان می‌دهد که روزانه ۱۳۵ تا ۳۰۰ میلیون لیتر فاضلاب از شهر‌های ساحلی ایران بدون تصفیه به این پهنه آبی وارد می‌شود! 

مرور دوباره و چندباره این آمارمیتواند تلخی و خطرناکی وضعیت حاضر خلیج همیشگی فارس را ملکه ذهن کند: جان خلیج فارس در خطر است!

نظر شما چیست؟