۱۰۰ میلیارد دلار پول‌ بلوکه‌شده ایران؛ کدام کشورها و چه میزان؟

به گزارش تابناک، پول‌های بلوکه‌شده ایران، که عمدتاً نتیجه تحریم‌های ناجوانمردانه ایالات متحده و دیگر کشور‌ها هستند، یکی از مسائل کلیدی در اقتصاد ایران و روابط بین‌المللی این کشور محسوب می‌شوند. موضوع پول های بلوکه شده ایران جزو یکی از دستور کارهای اصلی وزارت امورخارجه کشورمان است.

 این دارایی‌ها، که شامل درآمد‌های نفتی، گازی و سایر منابع مالی است، به دلیل محدودیت‌های بانکی و مالی در حساب‌های خارجی مسدود شده‌اند. 

تاریخچه و زمینه تحریم‌ها

تحریم‌های اقتصادی علیه ایران از زمان انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ آغاز شد، زمانی که ایالات متحده دارایی‌های ایران را به دلیل بحران گروگان‌گیری مسدود کرد. این تحریم‌ها در دهه‌های بعدی، به‌ویژه پس از تشدید نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران، گسترش یافت.

 در سال ۲۰۱۰، قانون جامع تحریم‌ها، پاسخگویی و محرومیت ایران (CISADA) و تحریم‌های بعدی، بخش‌های بانکی و انرژی ایران را هدف قرار داد و منجر به انباشت دارایی‌های بلوکه‌شده در کشور‌های واردکننده نفت و گاز ایران شد.

کشور‌های میزبان دارایی‌های بلوکه‌شده ایران

بر اساس گزارش‌ها و مطالعات اخیر، دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در چندین کشور پراکنده هستند. این دارایی‌ها عمدتاً از درآمد‌های نفتی و گازی ناشی می‌شوند که به دلیل تحریم‌های بانکی امکان انتقال آنها به ایران وجود ندارد. در زیر، فهرستی از کشور‌های اصلی میزبان این دارایی‌ها همراه با حجم تقریبی آنها ارائه شده است:
چین: 
چین حدود ۲۲ تا ۳۰ میلیارد دلار (طبق برآورد صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۲) از پول های ایران را در حالت بلوکه نگاه داشته است،   چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران، حتی در دوران تحریم‌ها، به خرید نفت ادامه داده است. این امر منجر به انباشت درآمد‌های نفتی در بانک‌های چینی شده است. 

بر اساس آخرین آمار صندوق بین‌المللی پول (IMF) در سال ۲۰۲۲، چین با داشتن ۲۲ تا ۳۰ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران، بیشترین حجم این دارایی‌ها را در اختیار دارد.  چین به عنوان بزرگ‌ترین میزبان دارایی‌های بلوکه‌شده ایران، نقش دوگانه‌ای ایفا می‌کند: از یک سو، با خرید نفت ایران به اقتصاد این کشور کمک می‌کند؛ از سوی دیگر، با محدود کردن دسترسی ایران به این وجوه، اهرم فشاری در مذاکرات دیپلماتیک ایجاد می‌کند.

کره جنوبی:
کره جنوبی حدود ۷ میلیارد دلار از پول های ایران را در اختیار دارد و تاکنون از در اختیار قرار دادن آن خودداری کرده است، این دارایی‌ها عمدتاً از فروش نفت به کره جنوبی قبل از تحریم کامل صادرات نفت ایران در سال ۲۰۱۹ ناشی می‌شوند. کره جنوبی در سال ۲۰۱۸ معافیتی موقت برای خرید نفت ایران دریافت کرد، اما پس از اتمام این معافیت، وجوه در بانک‌های کره‌ای مسدود شدند. ایران بار‌ها از کره جنوبی خواسته است این وجوه را آزاد کند، حتی با تهدید به اقدام قانونی.

عراق:
عراق حدود ۶ تا ۱۶ میلیارد دلار از پول های بلوکه شده ایران را در اختیار دارد، عراق به دلیل واردات گاز و برق از ایران، بدهی قابل‌توجهی به این کشور دارد. تحریم‌های ایالات متحده و مشکلات اقتصادی عراق باعث کندی در پرداخت این بدهی‌ها شده است. ایران در سال ۲۰۲۰ جریان گاز به عراق را کاهش داد تا فشار برای پرداخت این وجوه را افزایش دهد.

ژاپن:
ژاپن حدود ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار از پول های ایران را به حالت بلوکه نگاه داشته است، ژاپن، که پیش از تحریم‌ها یکی از خریداران اصلی نفت ایران بود، دارایی‌های بلوکه‌شده‌ای از درآمد‌های نفتی در اختیار دارد. وزیر خارجه ایران در سال ۲۰۲۰ از ژاپن خواست امکان استفاده از این وجوه برای خرید غذا و دارو فراهم شود.

لوکزامبورگ:
لوکزامبورگ، این کشور کوچک اروپایی حدود ۱.۶ میلیارد دلار از پول های ایران را در اختیار دارد؛ این وجوه در یک مؤسسه مالی مستقر در لوکزامبورگ مسدود شده‌اند و به دلیل تحریم‌ها غیرقابل دسترس هستند.

ایالات متحده آمریکا:
دولت آمریکا حدود ۲ میلیارد دلار (عمدتاً دارایی‌های مالی) به علاوه املاک و مستغلات به ارزش ۵۰ میلیون دلار از اموال ایران را بلوکه کرده است،دارایی‌های ایران در ایالات متحده از زمان انقلاب ۱۹۷۹ مسدود شده‌اند. این دارایی‌ها شامل اموال فیزیکی مانند املاک و همچنین وجوه مالی هستند.

امارات متحده عربی:
  اطلاعات دقیقی درباره حجم دارایی‌های ایران در امارات در دسترس نیست، اما این کشور به عنوان یکی از مراکز مالی منطقه، میزبان بخشی از وجوه ایران است. طبق گزارش سازمان اوپک، درآمد نفتی ایران از ۱۱۴.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ به ۵۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ کاهش یافت. این کاهش، همراه با بلوکه شدن دارایی‌ها، فشار مالی زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرده است. ایران هم در مقابل به سمت اقتصاد مقاومتی و جایگزینی واردات حرکت کرده است،  

 راههای ایران برای خروج اموالش از حالت بلوکه چیست؟

ایران از روش‌های مختلفی مانند تهدید به کاهش صادرات انرژی (مانند کاهش جریان گاز به عراق) یا اقدامات دیپلماتیک (مذاکرات با کره جنوبی و ژاپن) برای آزادسازی این وجوه استفاده کرده است.در برخی موارد، توافق‌هایی برای استفاده محدود از این وجوه برای خرید کالا‌های بشردوستانه (مانند غذا و دارو) صورت گرفته است، مانند انتقال ۶ میلیارد دلار از کره جنوبی به حساب‌های محدود در قطر در سال ۲۰۲۳.

کل دارایی بلوکه شده ایران چقدر است؟
کل دارایی‌های بلوکه‌شده: برآورد‌ها از ۱۰۰ تا ۱۳۰ میلیارد دلار متغیر است. گزارشگر ویژه سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ این رقم را بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار اعلام کرد. کشور‌هایی مانند کره جنوبی و ژاپن تحت فشار ایالات متحده برای حفظ تحریم‌ها هستند، که آزادسازی وجوه را دشوار می‌کند.

 مذاکرات هسته‌ای و توافق احتمالی جدید می‌تواند به آزادسازی بخشی از این دارایی‌ها منجر شود، همان‌طور که در توافق موقت سال ۲۰۱۵ حدود ۲۹ میلیارد دلار آزاد شد.توسعه سیستم‌های مالی جایگزین، مانند استفاده از ارز‌های دیجیتال یا معاملات پایاپای، ممکن است به ایران کمک کند تا تأثیر تحریم‌ها را کاهش دهد.

صد میلیارد دلار یعنی چقدر؟

صد میلیارد دلار، از نظر حجم حدود هفده کانتیر می شود، وزن این اسکناس‌ها ۱,۰۰۰ تن است. برای مقایسه، یک فیل آفریقایی بالغ حدود ۵ تن وزن دارد، یعنی این مقدار پول به اندازه وزن ۲۰۰ فیل است!

یا از دیدگاه اقتصادی، تولید ناخالص داخلی (GDP): GDP ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰۰ میلیارد دلار بود (طبق داده‌های بانک جهانی). پس ۱۰۰ میلیارد دلار معادل یک‌چهارم اقتصاد ایران است. برای درک بهتر این میزان پول کافی است بدانیم ثروت جف بزوس (بنیان‌گذار آمازون) در اوایل ۲۰۲۵ حدود ۲۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است. پس ۱۰۰ میلیارد دلار نصف ثروت اوست.

  با ۱۰۰ میلیارد دلار می‌توان حدود ۳۳,۰۰۰ خانه متوسط در آمریکا (با قیمت میانگین ۳۰۰,۰۰۰ دلار) خرید، یا حدود ۲۰۰ فروند بوئینگ ۷۳۷ (هر کدام حدود ۵۰۰ میلیون دلار) سفارش داد.

داوود اردشیر شیرالی